Í allt öðrum heimi, heima í millum

eða heimum alls neðar?

Eftir paradísarmissi?

Eða eftir útúrsnúning? Eða algera umturnun? hefði fólkið vel getað hugsað sem náði síðasta næturvagninum heim og upplifði því hvorki í sinni né á eigin skinni neinn strætómissi, heldur einungis turnun sín sjálfs og umsnúning á eigin dómi, hugumstórt sem það vissulega var í sínu turnimenti, engu þó líkara væri en riddarasveit hefði egnt sig upp á móti sjálfri sér, sig klofið í herðar niður samkvæmt eigin Salómonsdómi, og þó haft fullan sigur að eigin dómi, samkvæmt öllum viðlögum og viðurlögum.

Á hvaða steini byggði annars söfnuður þessi kirkju sína? Petram póli hvað?

Nú er það oft eitt einkenni atómljóða og dýrt kveðinna sálma, jafnt sem dýrustu dóma, að heilmikið getur falist á bak við leturgrímurnar, nokkuð sem við höfum vissulega áður minnst á, og það jafnvel þrátt fyrir að varla geti að líta þar einn einasta punkt eða kommu er ljóðið eða dómurinn fái státað af, a.m.k. sem eitthvert vit sé í, nema að sjálfsögðu kontrapunktinn sé ljóðið nógu dýrt kveðið eða raddir dómaranna í lítt áfrýjanlegum samljómi.

En er endilega víst að raddir dómaranna hafi verið í slíkum samhljómi, að þau öll sömul sem nú voru á leið heim í strætó hafi hugsað eins, eða skilið dóma sína sama skilningi?

Því skyldi ekki hafa getað verið ljóðelskt fólk innan um og saman við í vagninum, er hugsaði og væri í allt öðrum heimi en hinir dómararnir — fólk sem einmitt nyti þess að glíma við hið óræða og hefði því meiri nautn af sem alls kyns umturnun og umsnúningur á tilverunni væri margræðari. Og nákvæmlega sakir þess að punktum og kommum hafði nú lítillega fjölgað í passíunni litlu, þessari nr. 51 — eða nr. 51b eða nr. 52 eða hvernig við ættum annars að tölusetja þær píslargönguleiðir — í meðförum söngvaskáldsins, tónskáldsins okkar söngelska, þá var einmitt orðið enn erfiðara að átta sig á því hvert vegprestar eiginlega bentu, hver væri hinn eiginlegi bautasteinn passíunnar; nokkuð sem sumt ljóðelskt fólk svo sannarlega metur því meira, ekki satt, sem glíman við að finna kontrapunktinn, samhljóminn, jafnvel hinn eina sanna tón, reynir meira á hugans atóm en ekki tóm; að ekki sé talað um fái það ráðið þrautina til fulls, finni sjálfa lausn ljóðsins, nú eða fullkomlegt inntak dómsins, sjálfan steininn öllu undir, sem allur helgidómurinn grundvallast á.

Og rétt til marks um það hve afar mikill munur kann að vera á skilningi og túlkun ljóðs, að ekki sé talað um dóma, þá getur niðurstaða og lausn raunar kveðið við svo gerólíkan tón, að einn kann til að mynda að túlka sem mikinn missi það sem annar myndi hiklaust kalla góða heimt eða jafnvel miklar og góðar heimtur vildi sá hinn sami kveða mjög sterkt að orði, jafnvel í þeirri sælu trú að hafa lyft öllum grettistökum þremur — þá ekki aðeins að hafa glímt við amlóða og þann hálfsterka heldur sigrast á sjálfum þeim fullsterka.

Heimt eða missir?

Hið eiginlega heiti er þeir söngvarar og skáld höfðu gefið passíu sinni í upphafi var reyndar Paradísarheimt, sællar minningar, þá er þeir andans vinir frumfluttu og kynntu verkið upphaflega fyrir konum sínum ástkærum, og létu sig þá ekki muna um að setja verkið á svið í stærsta óperusal í heimi auk heldur með eigi neitt asklok fyrir óperuhimin, þó að sviðið að vísu sjálft, sólpallurinn litli við sumarbústaðinn, hafi vissulega verið með allra minnsta móti.

Sjaldan heyrðist þessa upphaflega heitis þó getið, og meira að segja sjálft tónskáldið kaus af einhverjum ástæðum að nefna það aldrei neinu slíku nafni er jaðrað gæti við þannig heimt, er hann síðar tók að kynna verkið undir hinum annars svo margvíslegu nöfnum í flutningi þeirra félaga.

Látum okkur sjá.

Þar er þá reyndar fyrst til máls að taka — og kann að hafa gerst einmitt um þetta leyti, á þessari björtu sumarnótt — að sjálf hin krossfesta andagift — sjálfur hinn eiginlegi innblástur og sjálfur upphafspunktur allrar drottinvaldsdramatíkurinnar, er nú var farin að taka á sig svo marbreytilegar myndir, að ekki sé talað um hér á stéttinni fyrir utan Efsta bar — að sjálf hún beinlínis hverfur úr hinu umdeilda rými sínu í ráðhúsinu, og það gjörsamlega með saltfiski og mús. Nákvæmlega á hvaða stundu þetta kann að hafa gerst getum við ekkert sagt um, að minnsta kosti ekki á þessu stigi máls, heldur einungis það eitt að daginn eftir — svo að við hlaupum aðeins útundan okkur í frásögninni — þegar Andrík upplýsingafulltrúi mætir á helgarvakt í ráðhúsinu, einhvern tímann um hádegi, og fer stundarkorni síðar í kynnisferð með gesti um húsið, að þá blasir einungis við henni veggspjald eitthvert í hornrýminu, en hvorki tangur né tetur að sjá af krossfestingunni, hvað þá heldur af andagiftinni sjálfri, og minnti veggspjald þetta þó um sumt á píslir á krossi, þó að ekkert væri krosstréð á myndinni þeirri að sjá.

Andrík sá sig því raunar tilknúna að lýsa einungis anda sjálfs rýmisins í hólf og gólf allsnart fyrir gestunum, auk þess sem hún lýsti fyrir þeim hver væri táknræn merking veggspjaldsins að hennar mati, en það sýndi karlmann sem flett hafði sig klæðum öllum hið neðra og upp á mitt brjóst, og var þó eigi hið allra helgasta sýnilegt á píslarverki þessu, sökum þess að borði var strengdur skáhallur yfir hvar vísað var á sýningu á verkum höfundar veggspjaldsins í einu af listasöfnum borgarinnar. Andríku var raunar vel kunnugt um sýninguna, enda hafði hún séð hana með Andríki á sínum tíma og þau bæði hrifist af, fyrir nú utan það að plakat þetta hafði verið út um borg og bý til auglýsingar á sýningunni á sínum tíma, og þar á meðal í ráðhúsinu. En málið var, og það mátti hún nú útskýra fyrir gestum, að sýningunni var löngu lokið, og það fyrir meira en ári síðan, svo sem dagsetningin á plakatinu bar raunar með sér.

Ekki skal farið nánar út í alla þá sálma á þessu stigi máls, eða þær snörpu deilur sem hvarf verksins olli, og þá ekki heldur út í hörkudeilur sem af spruttu milli borgarstjóra og listráðs borgarinnar, en ráðið sór og sárt við lagði að það væri ekki á nokkurn hátt viðriðið brotthvarf krossfestingarinnar þó að það vissulega gengist við veggspjaldinu og sýningunni á fyrra ári. Þess skal einungis getið, og sem má hafa til marks um hve almennt voru álitin vera sterk tengsl milli passíanna tveggja — krossfestingarinnar og svo á hinn bóginn söngkviðu þeirra fóstbræðra — að gárungarnir tóku nú umsvifalaust að snúa út úr öllum heitum kviðunnar og kusu reyndar að nefna verkið einungis Paradísarmissi, og þá sem eitt allsherjar samheiti fyrir öll hin, og leið ekki á löngu þar til allur þorri fólks með þeim gárungunum tók undir.

Hungurverkfall borgarfulltrúans hafði fengið snöggan endi með því hún einfaldlega féll í kosningunum, er voru haldnar um helgina næstkomandi á eftir sýningaropnun almennu listvinanna. Gerðist það reyndar með þeim dramatíska hætti að hún féll í öngvit í beinni sjónvarpsútsendingu kvöldinu fyrir kosningadaginn, aðfram komin af hungri, þá deilandi afar hart á borgarstjóra fyrir að heimila enn svo langvarandi krossfestingu og það af svo ósvífinni andagift sprottinni. Vildi henni það þó til happs, að ekki skyldi verða alveg hungurmorða, að einn mótframbjóðenda hennar í útsendingunni var læknir og tókst honum að blása í hana lífi fullu á ný og fékk meira að segja talið hana á að drekka ofurlítið af saltvatni til að hún gæti lokið með þeim þessari síðustu útsendingu fyrir kosningar og þau gætu þar með öll lokið saman kosningabaráttunni í sátt og samlyndi. Og sannaðist þá enn máltækið gamla að eins dauði er annars brauð, eða með öðrum orðum, að það sem er einum mikils missir, til að mynda matar, kann að vera öðrum mikils háttar heimt — því að þvert ofan í allar spár þá flaug læknirinn inn en sú hungraða alls ekki. Var talið að þar hefðu í raun hin skjótu viðbrögð læknisins í beinni útsendingu riðið allan baggamuninn. Mat hin hungraða, og nú fyrrum borgarfulltrúi, líf sitt þó öllu meira en vegtyllumissinn, og er hún daginn eftir kosningarnar viðurkenndi ósigur sinn í beinni útsendingu óskaði hún lækninum ekki einungis hjartanlega til hamingju með sigurinn, og eins að sjálfsögðu fyrir lífgjöfina, heldur spurði hann jafnframt í fullri einlægni hvort hann hefði nokkuð á móti því að gerast heimilislæknir hennar, eða líflæknir hennar, svo sem hún raunar komst að orði —.

Hafi það ekki legið nokkuð ljóst fyrir þá má geta þess að þetta er í byrjun hundadaga sem óperusviðinu hefur verið plantað á stéttina fyrir utan Efsta bar, hvar og margur hefur nú krítað liðugt á þessari björtu sumarnótt, aukheldur sungið liðugt. En borgarfulltrúinn fyrrum er nú fyrir löngu búin að ná sér og hún farin að braggast vel í umsjá líflæknis síns.

Og enn í framhjáhlaupi, rétt áður en við lítum á ný niður á óperustéttina, skal því uppljóstrað að verk þeirra félaga gekk undir þessu nafni, Paradísarmissir, alla hundadagana á enda — og reyndar snöggtum lengur en Adam sá er paradís eina um hríð heimti á þeirri hinni sömu gamlari daga tíð, og sem síðar var um kveðið að kokhljóð og kúa hefðu verið svo til ama að fundið hefði sig tilknúinn að læra með kompás, segl og stýri að fara og ríkja síðan yfir og með sóma og sann einhverju meira í paradísarlíki en kotungsþjóð sinni og kúahljóða, áður en að vísu brátt allt niðrum sig missti, svo stutt Adam sá var í þeirri paradísinni — eða allt þar til að krosstréið kom allt í einu í leitirnar á krossmessu á haust, og þá raunar einungis krosstréið eitt, þá komið upp á sinn gamla stað við innganginn í mötuneyti ráðhússins, öllum að óvörum, án þess að nokkur virtist hafa hugmynd um hvaðan kæmi eða hvernig eða hvar hefði verið niðurkomið allan þennan tíma. Og mátti þó öllum enn vera jafn hulin ráðgáta hvað orðið hefði af fiski og haus, hattinum, vindlinum, slaufunni snotru og öllu því er gert hafði grímuna að svo heilstæðu, jafnvel mögnuðu listaverki, að sumra dómi, þó að óneitanlega skyti í ýmis horn með það. Einu merki þess að eitthvað hefði áður á krossinum hangið, var einn boginn, ryðgaður nagli, öðrum megin á þvertrénu, að öðru leyti var ekkert eftir nema naglastungurnar einar svo og gullhettan strýtumyndaða, með oddinn á kafi í trénu, það eina sem eftir leifði af Skjaldar leyg, nánast eins og smár hvarma skjöldur í megintrénu miðju, nú loks á að líta berum augum, en sjálfur gullstúturinn af sem og spjótskaftið inn og útdraganlega, sem og allar víraflækjur er djúpt í fiskholdinu kynnu að hafa legið. Smá leifar voru eftir af ryðvarnarmálningunni líkt og blóðs leygur liði fram undan nagla og stungum og engu líkara en að hvarmadögg roðagullin af skildinum litla drypi.

Og því má enn við bæta að upp frá þessu var kviðan heldur aldrei kennd við neitt annað en sjálfa messuna þá krossins og endurreisn, þá er til að mynda Vildarvinanna kórinn flutti hana í útvarpi eða á öðrum vettvangi, svo mjög kórinn sá átti eftir að njóta sígandi lukku og æ meira velstands, að ekki væri sagt að ynni hjörtu nær allrar þjóðarinnar er upp var staðið. Og kom fyrir lítið þótt biskup brygðist nokkuð skjótt við, reyndar í messu á degi heilags Mikjáls, og bannfærði verkið, eða pláguna sem hann svo kallaði, í allri heild sinni, jafnt hið endanlega heiti þess sem og öll önnur, sem og sálm og lag allt til enda, fyrir nú utan það hve oft hann var búinn að knýta í krosstréð og andagiftina eiturköldu, jafnt í ræðu sem riti. Leið þó ekki á löngu að hans herradómur fékk miklar ávítur kirkjuþings fyrir, slík var helgin er á krosstréð hafði lagst og kviðan varð sem ginnheilagt tákn fyrir.

Paradísarheimt?

Vaskir sveinar voru nú ei lengur snarpsinnandi dandalandistandi dansidúkkum í strætinu né heldur þær né heldur þeir neinum dómum lengur að sinna, með því allur herskarinn var nú á leið heim til sín í strætó, en myndu þó ef til vill og sum sinna hvert öðru nokkuð snarpt í rekkju heima eða heima hjá hvert öðru í rúmi, því at hollt es heima hvat, svo sem segir hið fornkveðna. Kynnu þó og Adams Evugrímur engu að síður, ein eður tvær, að hafa runnið á suma.

Gatan hafði nær tæmst á augabragði er allur skarinn flykktist niður fyrir hornið yfir á næstu stoppistöð. Óli skóli, Óli petram póli..., ómar þó enn líkt og bergmál fjarandi út húsveggja á milli einhvers staðar í fjarska. Sönglagasmiðurinn lítur yfir sviðið sínum fránu augum, enn einna líkastur munkuglu, enn að aga ungana sína og, ef svo vildi til, jafnvel guðsefni. Synir húseigandans voru rétt að leggja lokahönd á læsingarumbúnaðinn með þúsundþjalasmiði miklum og ráðagóðum frænda, er þeir svo kynna til sögu brosmildir að verki loknu.

Hyggist þið þvo æru þessa manns öllu frekar? spyr lagasmiðurinn og beinir spurningu sinni ekki síst að pólitíinu, sem hann og hnykkir höfði í átt til bareigandans hvar hann gjóar augum grimmilega yfir öxl fyrirliða löggæslumannanna í átt til þeirra frænda í dyrunum. Reyna þeir hinir yngri löggæsluliðar allt hvað þeir geta að róa hann niður, en neyðast loks til að taka undir handleggina á honum og halda honum svo tryggilega í skefjum að líkast er sem negldur á kross væri, en dyraverðirnir myndast til að væta kverkar hans með hálffullu drykkjarhorni úr plasti.

Ég hef sannanlega greitt húsaleigu um hver mánaðamót og er með reksturinn skráðan hjá sýslumanni, hvæsir þá bareigandinn og svo froðufellandi að spýjan stendur út úr honum yfir herðar og niður um háls á pólitífyrirliðanum.

Útburðarvælið í honum! hreytir um hæl annar húseigandasona út úr sér í gættinni, sem og hann í sömu andrá kastar úttroðnum plastpoka út á götu með þeim orðum að þarna séu fatalufsurnar hans og frakki og kannski nothæfir betliskór. Og kannski eitthvað í skjattanum til að viðhalda fjörfötluninni. Mundu svo að hafa það skriflegt næst þegar þú leggst í flakk að sníkja þér húsnæði!

Kallaðir til bráðaþjónustu af hinum yngri lögguliðum bregðast dyraverðirnir skjótt við borgaralegri skyldu sinni og taka fyrirliðann umsvifalaust traustataki undir sinnhvorn arminn er hann ætlar að renna í barstjórann. Ekki amalegt, eða hitt þó heldur, að fá það þannig óþvegið hríslandist niður um allt bak á sér.

Og þannig, líkt og krossfestir menn, mega þeir hvorugur legg né lið hræra, en önnur lögganna ungu hvíslar einhverju uppörvandi, eins og Björn að baki Kára, að fyrirliða sínum og lyftist þá heldur á honum brúnin. Gjóar hann augum upp í gættina, kinkandi kolli mjög yfir ráðagjöfinni, mælir síðan af festu að víst séu góð ráð dýr, dugi nú eigi minna en að hann kalli á sjálfan Kristján Sjóla sér til fulltingis, lög hans og sígildu um ofríki og hervirki, er enn væru í fullu gildi. Og hvessir augum á hinn lagvísa friðarspilli í dyrunum:

Nú vill maður eigi flytjast úr leiguhúsi á fardegi réttum, enda hafi honum verið löglega byggt út, eða hann hefst við í húsi, sem hann á engan rétt til, eða hefir verið dæmdur úr, að lofi eiganda — að ólofi, hvísla þeir þá í kór, bræður hans í anda ungu — að ólofi eiganda, fyrirgefið, og má þá eigandi án frekara dóms láta þjóna réttarins ryðja húsið...

Ekki svo afleitt, Óli, sex komma fimm fyrir þetta, hljómar líkt og hljóð úr horni innan að af barnum yfir öxl lagasmiðsins. Hefðir fengið áttu ef þú hefðir ekki ruglað honum Kristjáni V. saman við hann Sjóla, afa hans. Kristján Sjóli, Óli minn, var sá fjórði og stóð fyrir allt annars konar hervirkjum en barnabarnið hans og nafni V.—.

Svo að drengir þessir tveir hafa sem sagt þjónað vel réttvísinni, að þínu mati? spurði sá lagvísi, sem þeir standa þar andspænis hvor öðrum, hann óhagganlegur í dyrum en hinir krossfestu á stéttinni fyrir neðan, vel gætt af kollegum sínum. — Eða drengir þrír, eða hvað þeir frændur annars væru margir, áréttaði hann.

Eiga heiður skilinn, piltarnir! hvein í fyrirliðanum, brjótandist um í þungum hrömmum dyravarðanna.

Útburðarungarnir ykkar! hvæsti barstjórinn, ekki minna um brjótandist en fyrirliðinn.

Oh, þetta væri nú eiginlega allt frænda að þakka, hann væri mjög réttsýnn ráðgjafi, væri reyndar einskonar ráðgjafi allra hér í Montparnasse-hverfinu, segja þeir húseigandasynir hlæjandi, — ef einhver ætti í einhverjum erfiðleikum þá væri hann kominn að bragði og kláraði ævinlega dæmin upp á tíu komma fimm.

Oh, það væri nú kannski ofmælt, sagði frændinn hógværlega en lét sér hrós þeirra vel líka. En ég er ekki svo illa að mér í félagsmálum. Kann raunar allan félagsmálapakkann utan að, öll lög og allar reglugerðir, eins og pakkinn leggur sig, allt frá a til z. Og voru vissulega hæg heimatökin núna að gefa góðu ráðin, bætti hann við, ég nefnilega leigi hérna fyrir ofan af honum bróður mínum, var rétt í þessu að koma heim þegar...

Allt til ö, minnir mig nú það hafi náð alla leið í kverinu mínu, sagði lagasmiðurinn. En þú ert þá vísast með allt þitt á hreinu, svo langt sem kverið þitt nær, og jafnvel með skriflegan samning? spurði hann síðan frændann.

Fáráður ertu! gall í fyrirliðanum. Dettur þér í hug að svo nákomnir þurfi einhvern samning? Eða kanntu ekki húsaleigulögin, maður? Þó að ekkert sé skriflegt, þá gilda þau nú samt, samkvæmt þeim lögum sjálfum, óvitinn þinn! — Konan mín á nú til dæmis íbúðina sem við búum í, erum skráð í sambúð og allt það og ég stend að sjálfsögðu skilvíslega við allar mínar greiðslur og skyldur og auðvitað í þakkarskuld við hana fyrir að lofa mér að fá að vera þar með lögheimilið mitt — en getið þið ímyndað ykkur að ég færi að krefjast skriflegs húsaleigusamnings af henni? Hugsa hún myndi alveg umturnast, spyrja mig hvern fjandann ég eiginlega væri að fara, hvort ég treysti henni ekki! Hugsa hún myndi hreinlega segja mér upp...

Bogmannsvísur ómuðu ofan af búlluvarðinum líkt og tregafullur mansöngur undir tilfinningaþrunginni orðræðu pólitíforingjans en lagasmiðurinn sneri sér að honum og mælti hæglátlega:

Sem sagt, að lögum þessum hans Kristjáns V. um ofríki og hervirki, ef ég skil túlkun þína rétt, segjum þá sem svo að ég ætti vingott við konuna þína og segjum líka sem svo að henni væri eitthvað uppsigað við þig, til dæmis út af því að þú hefðir sýnt henni blákalt vantraust og heimtaðir að fá að tryggja þig með skriflegum húsaleigusamningi, eða hvaða aðra tylliástæðu hún annars byggi sér til — að hún þyrfti þá einasta ekki annað en að kalla mig til, sinn besta vin, og útnefna mig réttarins þjón og láta mig síðan ryðja húsið?

Þetta var meira en fyrirliðinn þoldi. Tíkarsonurinn þinn! Hvernig dettur þér í hug að löggan heimilaði útburð á mér — sjálfri löggunni! æpti hann hástöfum að lagaskýrandanum og ólmaðist svo í fangabrögðum við hina borgaralegu dyraverði, en þó löglega tilkölluðu réttarins þjóna, að loks snerist hann á hvolf í örmum þeirra, líkt og negldur Pétur á kross væri. En sem hann og hyggst ætla að smjúga einhvern veginn úr annars tryggum hrömmum þeirra réttarþjóna og hefur augljóslega í hyggju að renna í skýrandann og lagasmið þann nokkuð vísa, hvort sem væri á höndum hlaupandi eða hann á annan veg færi, þá er í þeirri sömu mund hrundið upp glugga uppi á efstu hæð og kona á bleikum náttserk, úfin mjög til hadds og bráa, birtist þar í öllu sínu veldi, afar svefnþrungin.

Hvað er eiginlega á seyði hér! hrópar hún niður, komin hálf út um gluggann en þrýstir flegnum serknum að voldugum barmi sér. Veist það Baddi minn að ég vil ekki hafa neinn hávaða í mínum húsum! Það er algjört skilyrði fyrir leigunni.

Skelfingu lostnir, ranghvolfandi augum himinskauta á milli, slepptu þeir löggæslumenn takinu á bareigandanum, en réttarþjónarnir tilkölluðu standa enn stífir sem kross og með fullsterku taki sinn á hvorum fótlegg pólitíforingjans, sem nú einungis hvolfir hvarmasteinum upp á þetta bleika og æði svo ógnvekjandi að hann hvorki legg né lið má hræra. Synir húseigandans koma aftur á móti jafnskjótt út á stétt, fremur lúpulegir, því líkast að hlýddu þeir af eðlisávísun er hóað væri á einhverja hvolpa tvo.

Mamma, kalla þeir upp, takandi sig aðeins saman í andliti og svip, það var bara svo voða gaman, við gerðum ekkert af okkur, vorum bara að syngja vikivaka, svona þjóðlega dansa, þú veist, danskvæði og svoleiðis. Þú veist nú líka, elsku mamma, hve pabbi gamli lyftist allur upp við fjörið og jafnvel spíttar í og fer að dansa í hjólastólnum sínum...

Og þið þarna! Hvað eruð þið að gera úti á þessum tíma nætur? Er ég ekki margbúin að harðbanna ykkur að vera úti eftir klukkan tvö?

Æ, elsku mamma, ekki láta alltaf eins og við séum enn á milli tektar og tvítugs! Við löngu orðnir lögráða. Og við ... við erum í fylgd með frænda —.

Frænda! Viljiði drífa ykkur upp undireins, eða þið eigið mér að mæta!

Frændinn kemur þá einnig út á stétt, þó nokkuð feimulaus, en bræðrungar hans hlýða mömmu sinni um hæl, vel upp aldir, hlýðnir, þó að óneitanlega dálítið sneyptir séu, lögráða drengirnir.

Einkamál, ekkert mál, engar áhyggjur, Lína mín, kallaði frændinn upp til mágkonu sinnar og lítur jafnframt í svip á þann öfuga á krossinum sem til staðfestingar. — Það verður ekki einu sinni skýrslutaka...

Heyrðu góði! æpti konan á hann ofan úr glugganum. Konan þín er aldeilis búin að vera með engar smá áhyggjur af þér í nótt! Ef þú ert enn farinn að stunda þetta lóðarí þitt skal ég sjá til þess að hann bróðir þinn loki á þig dyrum endanlega. Hún Stína á þetta alls ekki skilið af þér, leppatuskan þín.

Láttu nú ekki svona, Lína mín. Og ég veit ekki betur en að við séum með samning. Vildi ekki Stína annars hafa það þannig...

Kona góð! mælti pólitífyrirliðinn og ræskti sig, hleypandi í sig nokkrum kjarki, fremur þó farinn væri að þrútna um hvarma og vanga nokkuð. Mændi svo rangsælis snúandi blóðhlaupnum augum sínum álengdar upp á frúna, upp yfir bringu sér og belg, er ber og fremur skvapholda tútnaði út undan all ólögulegu orðnu júniforminu á honum, húfa hans þó enn á hökubandinu hangandi kollinum undir.

Samkvæmt öllum mannréttindasáttmálum er eg hefi lesið og lært, mælti hann æði kyrkingslegum rómi og lét það þó eigi aftra sér alveg máls — þá á sérhver maður rétt til friðhelgi einkalífs síns, fjölskyldu og heimilis. Og þó nú væri, kona góð! Þetta eru stjórnarskrárbundin réttindi, vor helgustu grundvallarmannréttindi, sem ekki má undir neinum kringumstæðum skerða nema með dómsúrskurði eða sérstakri lagaheimild! Og hann greip andann á lofti og mælti með önd afar heita í hálsi, sem prédikari eða mannkynsfrelsari leysandi guðsbörn sín úr síðustu hlekkjum andlegrar ánauðar, boðandi mikinn fögnuð: Og stjórnvöldum ber, kona góð, að tryggja þessi réttindi! Til þess erum vér kallaðir...

Tryggðu þá undir hann flutning austur í hreppa, krumma- og klauffætlingur góður. Ég veit ekki betur en að hann sé enn með lögheimilið sitt þar á ættaróðalinu, þessi félagsmálaráðgjafi götunnar, eða hvað hann annars kallar sig, leppalúðinn. Væri líka best geymdur austur þar hjá henni Grýlu, heitorðsbrjóturinn. En hún Stína mín verður hér áfram þótt einhver kunni burt að kallast koldimmt um haust, syngur vona ég sem lengst áfram söngvana sína fyrir gamla manninn sinni hýrri raust, hann tekst allur á loft þegar lævirkinn hans söngljúfi leysir mig af, hana gömlu sína.

Sjálf tókst sú gamla nú þvílíkt á loft að óttasvipur kom á alla viðstadda, að hún bókstaflega kynni að taka flugið út um gluggann —.

Ég held mína samninga, og gildir einu hvort eru skriflegir eða munnlegir, jólasveinarnir ykkar. Ég þarf enga ráðgjafa mér til fulltingis um það. Eða á hvaða lögum haldið þið að þetta land annars hafi byggst? Þótt hvorki væru læsir, fornmennirnir er hér námu land, hvað þá heldur skrifandi, voru orðin þeim lög. Og lögin orð er skyldu standa! Annars hefði landið farist, með hauði og hafi og hauðar fjörni alls öllum yfir, með manni og mús og alls öllum laganna og reglunnar þjónkandi sveinum, sveinstaularnir ykkar, öll ólögin þvísa landi orðið því að grandi. — En hvaða vesen er þetta annars á þér, Baddi minn? spurði hún svo, lækkandi lítið eitt flugið.

Ég á víst að hafa beitt ykkur andlegri nauð...

Beitt ... hvað? Andlegri...? Jesús minn, drottinn minn dýri! Ég bara krossa mig. Nauðung! Og það þú, af öllum englum alheims?

Lína baðaði enn svo út örmum og voldugum barmi út um gluggann að skelfingarsvipurinn á öllum viðstöddum umhverfðist í ægi óttablandna stunu er reis og hneig hvolfandist yfir götuna alla.

Já, þagnarnauð, og sé fjörfatlaður og vímuangandi. Fyrir utan það að mig skorti víst húsnæðislegt löghæfi, sem þeir kalla. Víst fæ ég mér stundum...

Fuglinn ógnarlegi í glugganum dró nú svo að sér vængina að ekki var laust við að glöðum, velhöldnum spörfugli líktist í einni og sömu andrá, þó enn langt í frá að lævirkja nokkrum söngvnum líktist, þá fremur að hrafn holdborinn bleikur og borginmóðlegur krunkaði sitt álit á þingi.

Húsfræðilegt hvað? En þó nú væri! Sjálfur barstjórinn. Hvort ég myndi nú ekki líka stundum fá mér snabba! Eins og er líka alltaf aldeilis hressandi að líta við niðri hjá þér, Baddi minn. Ekki aldeilis fjörfatlandi að sitja með þér til borðs þar, þó að vísu lævirkjasöng kunnir þú ekki að meta. Nei, Baddi minn, þótt þú værir lon og don undir áhrifum, nótt sem nýtan dag, þá kæmi mér það ekki við. Prúðari mann í allri umgengi og skilvísari þekki ég vart. Segðu þeim það frá mér, þessum þarna lúðulökum. Sérstaklega andfætlingnum þessum fótlama, fjörfatlafólinu þarna á hausnum niðri. Og að muna næst að taka ofan pottlokin sín þegar þeir tala við dömur!

Kona góð! mælti pólitífyrirliðinn hásri röddu og orðinn svo rauður og þrútinn í framan, og augun blóðhlaupin, að varla hefði hann átt mikið eftir ef ummæli þeirrar bleiku hefðu ekki hleypt í hann þvílíkum lífskrafti og fjöri, að ekki væri sagt fítonskrafti, að dyraverðirnir nú snart slengdust um koll er hann á hinn bóginn kylliflatur féll af krossinum þeim feyskna. Spratt hann þó á hæla upp, að vísu fremur umhendis, nokkurn veginn upp í réttstöðu, ekki ólíkt og hann væri að koma beint úr bekkpressu upp í réttstöðulyftu í venjulegri lögregluleikfimi og að liðþjálfinn hefði honum heimilað fremur hægt upp að rísa en að spretta mjög snart. Tróð hann um hæl skyrtunni niður um buxnastreng sér og slétti úr jakkanum og hneppti að með aðstoð félaga sinna tveggja, er annars áttu þó fullt í fangi með að halda dyravörðunum í skefjum, hvort þeim ætlaði ekki að fara að skiljast að umboð þeirra til réttargæslu nú úr gildi væri fallið? Pólitíforinginn slétti og vel úr ermum og jakkaboðungum og bryddingum öllum og lagaði loks sem snöggvast axlarborðana og snúrur en fékk þá óvart á fingur sér slímkennda uppseljuna barstjórans af herðum sér, eða fyrrum bróður að nokkru í þjáningu, sem hann og jafnskjótt gat þó þurrkað af sér um rassinn á buxunum. Mændi svo upp á frúna með bringu ofur sperrta, sem hann nú vildi mega kveða sér hljóðs á þessu nátthrafnaþingi.

Kona góð, mælti hann en ræskti sig þá enn og aftur og hagræddi aðeins húfunni á höfði sér, en allan þennan tíma hafði hún setið óhagganleg á kolli sínum sem þröngur þyrnir spenntur væri um enni, allt frá því að þeir birtust á stéttinni fyrir tilverknað barstjórans, svo vel og tryggilega sem hann hafði um hökubandshnútinn bundið, og raunar félagar hans einnig, þótt alls ekki sé þar með sagt að allir þrír hafi bagga sína sömu hnútum bundið sem aðrir lögreglumenn.

Hann mændi enn upp á frúna, og enn með bringu ofur sperrta, virtist enn andartak þurfa að ná sér betur ellegar hugsa sig enn betur um hvað skyldi segja, en sléttir svo aðeins betur úr ermunum, tekur síðan til máls nokkuð háum og ekki svo mjög kyrkingslegum rómi, að allir mættu nú hlýða á fagnaðarerindið:

Kona góð! Sé ærumeiðandi móðgun eða aðdróttun beint að opinberum sta...

Réttast væri að rassskella ykkur alla og banna ykkur að vera úti eftir klukkan tólf, þrumaði konan út úr sér um hæl, og svo borginmóðlega krunkandi að ekki mátti löggumann meira að mæla. — Ef ég stæði í þínum sporum, Baddi minn, væri ég ær af reiði! Bókstaflega talað ofurölvi af himinhrópandi reiði! Það mega þeir bóka, þessir snúrustaurar, hvort sem er á réttunni eða á hinni röngunni. Og segðu þeim það líka frá mér, Baddi minn, að færi þeir ekki glögga skýrslu til bókar um allt þetta athæfi, og gangi í skýrslutökuna nú hið bráðasta hér og nú, og standi yfirboðurum sínum síðan rétt skil á, þá verði mér að mæta. Og að dugi engir fáeinir punktar, annars fái þeir líka aldeilis að kenna á vendinum! Og má þá einu gilda á hvaða röngunni þeir kjósa að liggja eða standa. Og konan á bleika náttkjólnum holdborna skellti aftur glugganum með þeim orðum að nú brýnni annir kölluðu að.

Hrollur og hryllingsstunur fóru um alla stétt, svo mjög fór um alla við tilhugsunina eina um annir þær miklu.

Ærunnar missir?

Góða veislu gjöra skal, og glögga skýrslu lögga gjöra... sönglaði lagasmiðurinn og gat ekki að sér gert þótt hann brosti ofurlítið út í annað yfir bullinu í sjálfum sér. Eður hvat? botnaði hann, enn með sjálfum sér. Hann hafði látið lítið fara fyrir sér í dyrunum en því betur skemmt sér yfir málaferlinu öllu.

Pólitífyrirliðinn tvísté á stéttinni, vankaður nokkuð, að því er virtist. Bókun eða skýrslu? tautaði hann, einnig líkt og með sjálfum sér, og losaði aðeins um húfubandið sem og um bindishnútinn einnig, öldungis á báðum áttum. Samkvæmt Kristjáni V. óneitanlega spurning hvers eðlis mál er. Og sitt er hvað einkamál og opinbert mál, samkvæmt kverinu okkar, eins og hann afi gamli hefði trúlega orðað það, okkar leiðbeiningum um rétt...

Flokkast áreiðanlega undir hervirki, greip annar hjálparliða hans ungu fram í, þá þegar kominn með leiðbeiningarnar á loft að fletta.

Það held ég sé nú ofmælt, en alveg klárlega undir ofríki, lagði hinn ungu lögguliðanna til málanna. Guði sé lof að hún mamma mín...

Óli minn, lofaðu mér að hjálpa þér með þetta, heyrist þá hljóð úr horni. Þú getur fyrir það fyrsta alltaf huggað þig við gömlu, góðu, gullnu stjórnarskrárbundnu regluna, sem ég hef aldrei þreyst á að hafa fyrir ykkur — að sértu sakaður um að hafa gert eitthvað af þér þá skaltu samt vera talinn saklaus þar til að sekt þín hefir verið sönnuð. Gleymirðu því alltaf?

Það er kennslufulltrúinn, lögguskólakennarinn, sem svo mælir, nú kominn út á stétt sem og flestir aðrir gestir staðarins, svo mjög sem réttarhöld þessi öll og sér í lagi réttarhald hins skelegga dómara á náttkjólnum bleika höfðu trekkt að, og reyndar enn og aftur allt ofan af búlluvarðinum þaðan sem varla heyrðust einu sinni Evugrímur lengur kveðnar. Þá birtist og raunar bankastjórabílstjórinn og listvinafélagsformaðurinn með frú sinni, bæði tvö all sposk á svip yfir nátthrafnaþingi þessu, komu neðan að, þaðan sem þau höfðu ætlað sér að taka síðasta næturvagninn heim en rétt misst af honum, tjá þau vinum sínum á stéttinni — en eins gott, þau misstu þá ekki af þessu, eða hvað væri annars á seyði? Gætu þau nokkuð veitt liðsinni sitt, málinu...?

Ef þið væruð nú með bankastjórann með ykkur, leyfir lögguskólakennarinn sér að grípa fram í, enn í kennarastellingum ekki litlum og glottandi ögn hressilega strjúkandi á sér vel nýgljáborinn skallann — en þeir bílstjórinn höfðu lítilega kynnst einhverju fyrra sinni á barnum — jú, þá gæti ég vel ímyndað mér að þessir mínir skjólstæðingar fyrrum gætu vel hugsað sér að semja við hann um smá úrlausn mála sinna, ég á við, ef þeim skyldi verða sleppt lausum gegn tryggingu, ehe...

Þau hjónin skellihlógu og er þau höfðu fræðst aðeins um hvað málið snerist, kímdi frúin: Ég leyfi mér að efast um að bankastjórinn hans hafi slíkar fúlgur fjár á reiðum höndum, sem ég trúi að hér yrði krafist, og eins trauðla erfið spurning að svara um ábyrgðarmenn. Og eins hvort hann myndi vilja stuðla þannig að því að þeir yfirleitt fengju að ganga lausir.

Ég kann nú sitthvað fyrir mér í stjórnvaldsreglum ýmislegum, lagði ráðuneytisfulltrúinn til málanna. Tek vissulega undir það með kennslufulltrúanum — sem hann nú orðið svo nefndi lögguskólakennarann án hiks, eða þeir hvor annan einfaldlega fulltrúa — að virða skal sekt að jöfnu við sakleysi þar til að sektin hefir verið sönnuð. En ég tek jafnframt undir það með bleiku að þeir eigi skilyrðislaust að standa klárir á sinni skýrslu. Allavega að sleppa þeim ekki lausum fyrr en að allri slíkri gerð lokinni. Eða sagði hún ekki hér og nú?

Allaveganna, sagði kennslufulltrúinn og dæsti, hálfvolgur að sjá í sinni, þá eru mínir fyrrum skólapiltar í mikilum nauðum staddir, eru svo sannarlega hjálpar þurfi.

Þú hefur nú aðeins sinnt skriftum, ekki satt? sagði bankastjórabílstjórinn, og var þó ekki alveg ljóst við hvorn fulltrúann hann átti eða við hvers kona skriftir, hann sposkur á svip að venju. Eða er ekki allavega brýnt að leiðbeina þeim með þessa skýrslugerð og sjá til þess að þetta verði aðeins meira en fáeinir punktar?

Þeir fulltrúarnir litu í svip hvor á annan, og var ekki laust við að agnarvottur gamals ósamlyndis gerði vart við sig hjá báðum. En aðeins andartak, rétt á meðan þeir voru alls í vafa um við hvorn þeirra bílstjórinn hefði átt, og alls ekki svo að nokkur yrði var við nema þá ef til vill hann einn sjálfur er bryddað hafði upp á hugmyndinni en hvort eð var hefði látið sig álitamálið sér í léttu rúmi liggja. En jafnskjótt bráði af þeim tortryggnissvipurinn, er hvor um sig virtist næstum undireins sannfærast um að sjálfur væri kenndur við hið fína mál skriftamál, svo að mætti viðleggjast sér og út af fyrir sig sinni sérstöku persónu perexelens en ekki kumpánanum hinum.

Strætómissir nr. 51b

Þeir lögguskólakennarinn, eða kennslufulltrúi, að réttu starfsheiti, voru orðnir hinir mestu mátar svo oft þeir nú hafa hist á barnum kvenmannslausir og lært að meta hvor annan að verðleikum, jafnvel svo, er tímar liðu fram og kringumstæður áttu enn eftir að breytast, að í miklum kulda og trekki á búlluvörðunum, hafandi ef til vill misst af síðasta næturvagninum, þá áttu þeir það jafnvel til að styðja hvor annan heim eftir sumbl og á stundum vetrarnæturlangt lóðafar. Áttu sér líka margt skemmtilegt umræðuefnið sameiginlegt, og lumuðu iðulega á munnmælasögum ýmsum til að krydda með, og bundust þeir kviðmágar raunar með tíð og tíma svo tryggum trúnaðarböndum að vart gekk hnífurinn á milli. Sannkallað einingarband, átti tónskáldið þá til að lauma út úr sér af kaldhæðni sinni og klappa þeim virktarvinunum um axlir er þeir við borðið sitt voru að innsigla einhvern trúnaðinn, og þá ævinlega með traustu handabandi, á sannra dándimanna vísu.

Verðum við ekki einfaldlega að leggjast öll á eitt? spurði bankastjórabílstjórafrúin loks. Henni lá nokkuð hátt rómur, og áreiðanlega svo að þeir löggumenn til hennar heyrðu, svo augljóst sem það var hve þeim létti. Ég er nú ágæt í að bródera alls kyns og myndi vel treysta mér til að leggja einhverjar línur með munstrið á skýrslunni.

Má ég samt gefa tóninn? spurði tónskáldið, annars fremur lágum og lítillátum rómi.

Og ég er ljóðskáld, kvað rödd við úr hópnum. Skal skaffa yfrið nóg af hárfínum, afar næmlegum blæbrigðum...

Og ég rithöfundur, kvað þá við enn ein rödd, nokkuð ákveðin.

Og ég listmálari, bauð sig þá enn einn vildarvinanna fram, svo mjög fékk tillaga bílstjórafrúarinnar góðar undirtektir; var þar í skýrslugerðarsveitina komin ein galvösk valkyrja mikil. Ég fæst að vísu í hjáverkum við að skreyta allskyns blöð og smáborgaralegar bækur, bætti vina þessi við all hvössum rómi, sem segir nú sína sögu um listamannalaunin hér á landi.

En ég skal sjá um allt er lýtur að lýsingu á handritinu, hélt hún ótrauð áfram, — förum að dæmi fornmannanna, er þeir höfðu lært að lesa fleira en hnútaletur, og lært með fjöðurstaf og penna að fara, og gerum þetta að reglulega heilsteyptu listaverki, og þá ekki einungis að inntakslegu gildi heldur jafnt að gildislegu formi sem og öllum öðrum ytra umbúnaði! Ég er þess reyndar fullviss, bætir hún enn við, hvergi smeyk, að lýsingarnar gömlu hafi verið verk kvenna, það leynir sér ekki á handbragðinu. Fyrir nú utan það að konur hafa áreiðanlega mundað fjöðurstafina til ritverkanna líka, og raunar verið höfundar flestra sagnanna, er alveg sjúr á því. Þessir karlpungar og hnútamenn höfðu hvort eð var aldrei neinn tíma til eins eða neins nema að drepa hver annan eða bera út í orðum og verki eða brenna, og þá gjarnan okkur með. Þá vitum við líka af hverju kvenlýsingar eru svo fágætar, en jafnframt hví svo snjallar eru, og körlum rétt lýst — við konur trönum okkur nefnilega ekki fram heldur viljum einungis lýsa heiminum sannferðuglega eins og hann birtist okkur allt um kring...

Það var og, mælti rithöfundurinn æði þurr á manninn og snýtti sér. Ekki að spyrja að því — rangan einlægt á réttunni hjá þér! Fer að verða hálfþreyttur á þér...

En hvað um það, þannig buðust vildarvinirnir hver á fætur öðrum til að leggja fram aðstoð sína við skýrslugerðina, arkitekt að fanga allan vettvang á yfirlitsmynd, leikkona að sviðsetja vafaatriði, myndhöggvari að meitla stílinn, bútasaumari að skeyta setningarhlutunum saman, útvarpsþula að prófa hrynjandina en sönglistarnemi um hrynjandina að dæma, lögfræðilektor að meta listilegt löghæfi en aftur á móti sagnfræðiprófessor að sannreyna heimildir, auk heldur að hann vildi minna á að prófessor væri í vísindalegri sálmaepík fornri, svo og bauðst orðabókarhöfundur til að prófarkalesa, grafíklistamaður að fjölfalda, umhverfisverkamaður að binda inn eða ramma inn, eftir því hvor hátturinn yrði hafður á, og á hinn bóginn umhverfislistamaður að umsnúa öllum rammanum eða reita bandið inn að rót, til að allt mætti nú líta út fyrir að vera nógu gamaldags og fornt, svo og löggiltur uppboðshaldari að meta skýrslunnar listaverð og þá einnig að áætla líklegt og endanlega slegið verðmæti hvers eintaks verksins sem listar, með hliðsjón af áætluðu upplagi, en aftur galleríeigandi einn að hafa svo mörg eintök af verkinu til sýnis og sölu sem upplag leyfði.

Lauk loks hugmyndaríkisæðinu, er á alla hafði runnið, með fulltingi verðbréfaráðunauts nokkurs, þetta var ákaflega vel til höfð fegurðardís með sægræn, afar hrífandi augu, og henni létt um málbeinið eftir því. Kynnti hún sig sem forstöðumann greiningardeildar hinnar nýstofnuðu CCC-starfsstöðvar og verðandi bankaútibús á landinu, eða Concrete Credit Company sem fjármálasamsteypan raunar héti fullu nafni og hún sagðist gera ráð fyrir að allir vissu að væri með í seljum úti um öll heimsins ból. Hugmyndaríkið bókstaflega geislaði af henni, að ekki sé nú minnst á útgeislun andríkisins, með því hún nú henti á loft hugmynd að stofnun almenningshlutafélags í kringum alla hugmyndina, og helst sem fyrst, mælti hún með, þó að vísu og óneitanlega allt um hana enn hengi í lausu lofti, sumt eðlilega enn á röngunni þó að annað kynni að vera á réttunni, sem reyndar og vissulega gerði þó hugmyndir einmitt oft mun söluvænlegri, að ekki væri um að tala hve gróðavænlegra það væri, að hafa ekki endilega allt á hreinu, staðhæfði dísin, af því að hlutabréfa- og almennt verðbréfkaupendur flestir væru nú einu sinni hvort eða væri ofvirkir og sumir jafnvel alvirkir spennufíklar, ekki síður en þeir sjúkir af gróðafíkninni væru, alls óviðbjargandi. Myndu annars ekki heldur fá neitt einasta kikk út úr kaupunum.

Hún sagðist hafa orðið viðskilja við starfsfélaga sína, en þau hefðu einmitt verið að samfagna opnun greiningardeildarinnar sinnar, og hún hvorki getað haft upp á þeim á ný né heldur hafa náð í neinn lausan taxa og hún svo í þokkabót rétt misst af síðasta næturvagninum, svo illa hún væri líka að sér í leiðakerfinu og kynni heldur varla við að vera að taka strætó. Því væri það, að fyrir hreina tilviljun hefði hún rambað hér inn á strætið — sem væri mjög skemmtileg tilviljun þegar allt kæmi til alls, bætti hún við, dáleiðandi alla í kringum sig með dæmalaust hrífandi viðmóti sínu.

Var og gerður gríðarlega góður rómur að þessari snjöllu hugmynd er í rauninni sameinaði allar hinar líkt og væri rótarstofn að einstæðu ættartré, frá hverjum mætti greina alla erfðavísa heildarinnar og bjóða fyrst út á almennum stofnfjármarkaði innanlands sem grunnhugmynd, að því er dísin lagði til, og síðar, og þá gegnum höfuðstöðvar móðurfyrirtækisins erlendis, á verðbréfamörkuðum út um allan heim sem fullmótað konsept, eins og hún komst að orði.

Og vissulega hefði heldur varla nokkurt eitt einasta þeirra vinanna af barnum haft hið minnsta á móti því að mega hagnast ofurlítið á þessu mjög svo vel erfðagreinanlega konsepti eða fjöllistaverki, eða hvað annars átti að kalla þetta umhverfisverk í burðarliðnum þarna á stéttinni — þó ekki væri nema að þau vinirnir högnuðust ofurlítið í menningarlegri stigagjöf, ef um allt annað þryti.

Öllum var þó fyrst og fremst umhugað um að pólitíið lenti ekki í klónum á þeirri bleiku, enda og flest öll miklir sérfræðingar í hinum ýmsu og margvíslegu yfirlýsingum, skrám og sáttmálum um mannréttindi og fulla friðhelgi mannsandans. Fáeinar, þó ansi hjáróma, raddir höfðu að vísu á orði að ef til vill væri fullhátt stefnt með öllum þessum fyrirætlunum, og raunar leyfði bankastjórabílstjórinn sér að láta í ljósi smá efasemdir um heilsteypanleika og trúverðugleika CCC-samsteypunnar, sem hann sagðist hreinskilnislega verða að játa að hann hefði aldrei fyrr heyrt á minnst, hvort allavega væri ekki hyggilegra til að byrja með að skipta við einhverja innlenda bankasamsteypu frekar en að lenda í krabbaklóm á einhverri útlenskri selstöðuverslun sem enginn þekkti haus né sporð á, bætti hann við og harkaði af sér háðsglottið með því frú hans gaf honum vel útilátið olnbogaskot.

Engu að síður bauðst listvinafélagsformaðurinn til að útvega virðulegan bíl undir verkið er það að lokum yrði fært undir lokadóm og úttekt, og eins að útvega góða listvini ýmsa til að gera á því bráðabirgðaúttekt eða generalprófa það, ef óskað yrði eftir. Tónskáldið sagðist aftur á móti feginn vilja fá að hvíla sig aðeins og leita sér heldur innblásturs með því einungis að horfa á, ef þeim væri sama. Myndi hann þó ekki svíkjast um að gefa tóninn ef honum sýndist ætla að stefna í einhverja lagaóvissu.

Frændinn stóð álengdar að reyna að ná sér í leigubíl. Og sem hann veifar til eins, stansar vissulega einn gamli Gráninn, en bílstjórinn við stýrið mænir upp í dyrnar þar sem tónskáldið enn stendur og Baddi bareigandi honum við hlið, eins og heimtur úr helju; þeir hafa staðið þarna um hríð og borið saman bækur sínar, enn og mjög þrýstandi saman höndum hjartanlega.

Á að fara að syngja? kallar bílstjórinn út um gluggann og úr svip hans skín innileg eftirvænting.

Og er sem við manninn mælt, tónskáldið hefur upp raust sína og syngur enn Strætómissinn nr. 51 — sem hann svo leyfir sér að kalla útgáfu sína af sálminum þeim fimmtugasta og fyrsta, og sem ef til vill kann að hafa verið hart um deilt í næturvögnunum — og syngur þó passíuafbrigði þetta með enn smá tilbrigðum frá því fyrr um nóttina, þá er gatan nær tæmdist, og kallar nú að sé númer 51b. Og syngur nú lágum rómi, til að raska ekki frekar ró og friðhelgi frúarinnar uppi, og einnig af tillitssemi við Badda, sem rétt í þessu hafði verið að tjá honum að hann væri með læknisvottorð fyrir söng- og hávaðaóþoli. Sér þætti það miður, en hann hneigðist til höfuðþreytu og þá brygði hann einatt á það ráð að fá sér ofurlítið neðan í því, og þá gjarnan með laukídýfu, það væri hið eina sem hann vissi til að slægi á óþolið, og væri reyndar reynsla fleiri, vissi hann til, að hefði góð, slakandi áhrif, óneitanlega þrátt fyrir lítilsháttar eftirköst á stundum.

Og svo lágt og hljótt ómar barítónninn að aðeins nærstöddustu greina missisins niðurlag:

Og bankastjórabílstjórahjón

sem misst hafa af vagninum,

segja við mig:

Skyldi löggu aldrei leiðast,

sýknt og heilagt,

að vera að láta negla sig?

Og drífiði ykkur nú heim, kallaði lagasmiðurinn að söng loknum til prókúruhafa dómsvalds götunnar sem enn hafði drifið að ofan af búlluvarðinum. Gætuð brátt farið að ná fyrstu morgunvögnunum.

Ærunnar endurheimt?

Sálmaskáldið hafði hlýtt með öðru eyranu á orðræður þeirra tónskálds og hins úr helju heimta en lagt við hitt eyrað eftir allra vildarvinanna hugmyndaríki og jafnvel lagt eitthvað til málanna hann sjálfur. Hann benti nú barstjóranum á að vissulega væri til töfralyf nokkuð sem máski gæti hentað honum. Konan sín ætti nefnilega við svipaðan vanda að stríða og hefði um hríð notað meðal sem hún fullyrti að slægi vel á svona óþol og væri laust við hliðarverkanir, að hún fullyrti einnig. Hvort hann vildi ekki að hann bæði hana um að gefa sér tilvísun á lækninn? Eftir sem áður gæti hann auðvitað fengið sér neðan í því, svo lengi sem alls hófs væri gætt, eðlilega og hvort sem væri.

Gatan hafði nær tæmst á augabragði niður fyrir hornið en barstjórinn þakkaði sálmaskáldinu fyrir ábendinguna með vonarneista í augum, aukheldur báðir tveir gjóuðu nokkuð augum á fegurðardísina, sem og fleiri, líkt og mælandi hana út hvort ekki örugglega svo vildarvinaleg væri að sómt gæti sér sem nýr fastagestur á barnum.

Vel væri þetta athugandi, sagði Baddi síðan vonglaðri röddu eftir dálitla íhugun og birti allt í einu mjög yfir honum — hann gæti þá jafnvel tekið þátt í söngæfingunum líka! Þá ekki og einungis verið formaður kórfélagsins, sem tónskáldið hefði einmitt verið að stinga upp á við sig að hann tæki þó allaveganna að sér, ef á daginn kæmi að áhugi fyrir kórstofnun væri raunverulega fyrir hendi, sem vissulega margir hefðu sýnt. Að ég nú ekki tali um, bætti Baddi barstjóri við kyrrlátu brosi, ef æfingarnar yrðu á jafn ljúfum nótum og núna þegar tónskáldið hefði verið að taka Strætómissinn nr. 51b. Gætu þau þá ekki haft fyrir reglu að hittast til dæmis á sunnudagsmorgnum til æfa, líkt og núna? Hve gamli uppi á lofti yrði hrifinn.

Baddi bauð síðan öllum vildar- og virktarvinunum að ganga í bæinn.

Okkur þykir þetta svo leitt, sagði pólitíforinginn er þeir löggumenn ráku lestina inn, ásamt fegurðardísinni, bankastjórabílstjórahjónunum og leigubílstjóranum. Með þeim bílstjórum höfðu orðið miklir fagnaðarfundir, og fór ekki síður vel á með bílstjórafrúnni og dísinni, dísin mikið að spá í og þær vissulega báðar, illa kunnandi strætókverið, hvort leið nr. 51c skyldi kannski vera að finna í leiðakerfinu, og máttu þau þó enn öll um hríð bíða frekari söngátaka. Var leigubílstjórinn þó næstum því að deyja úr spenningi.

Biðjum þig innilega að fyrirgefa, sagði pólitíforinginn enn við Badda. Hlutverk lögreglu er orðið svo margbrotið að stundum ruglumst við í ríminu og gleymum því alveg hvernig á að gera greinarmun á réttu og röngu.

En núna erum við búnir að lesa kverið okkar miklu betur, tók annar félaga hans undir með honum afar afsakandi rómi. Hlutverk lögreglu er svo voða margbrotið. Samkvæmt lagabálkinum um okkur eigum við ekki bara að gæta almannaöryggis og halda uppi lögum og reglu, heldur líka að tryggja réttaröryggi borgaranna og stemma stigu við afbrotum og allskonar athöfnum sem raska öryggi borgaranna.

Og að vinna að uppljóstran brota, stöðva ólögmæta háttsemi og fylgja málum eftir í samræmi við það sem mælt er fyrir um í lögum um meðferð opinberra mála eða öðrum lögum, bætti hinn félaginn ungi við, þeir saman enn flettandi kverinu.

Til dæmis hegningarlögum, skaut pólitíforinginn inn í. Strangt til tekið hefðum við átt að fara með óknyttapiltana beint niður á stöð ef mamma þeirra hefði ekki gripið í taumana og vonandi rassskellir þá ærlega.

Samkvæmt kaflanum um brot gegn frjálsræði, einmitt í þeim lögum, hélt hinn ungi löggumaður áfram, gætu þeir og frændinn átt yfir höfði sér sektir eða fangelsi allt að fjórum árum.

Virkilega svo mikið? undraðist hinn sá ungi og fletti upp á kaflanum um hegningarlögin. Ef maður neyðir annan mann, las hann, til þess að þola eitthvað með því að hóta eða beita líkamlegu ofbeldi eða frelsissviptingu eða að hafa uppi rangan sakburð um refsiverða eða vansæmandi háttsemi þá varðar það sektum eða fangelsi allt að tveimur árum.

Bið innilega að afsaka, sagði hinn og fór hjá sér. En sýnir einmitt, hve agalega erfitt er að muna þetta allt saman. Þetta er svo mikill hellingur af alls konar ruglingslegum ákvæðum og viðurlögum að maður gleymir oft í hverju réttlætið er eiginlega fólgið, jafnvel svo að munar mörgum árum!

Við biðjum þig innilega að fyrirgefa, endurtók pólitíforinginn, bugtandi sig, látandi í ljósi einlæga iðrun gjörða sinna, að þeir ætluðu aldeilis að taka sig á og læra þetta allt betur. Og við erum nú einu sinni þjónar réttvísinnar, ekki satt?

Þykir þetta svo voða voða leitt, tóku félagar hans undir með honum, afar miður sín, einnig einlæglega bugtandi sig, iðrandi gjörða sinna, beiðandi augum upp í loft, líkt og nú vonuðu innilega að mamman uppi bætti heldur betur úr skák fyrir þeim og veitti ærlega refsingu þeim er sannarlega refsing bæri.

Pólitíið meðtók hið heilaga sakramenti fyrirgefningarinnar er stjórnandi paradísarinnar endurheimtu veitti jafn fúslega og hann raunar veitti öllum vinum sínum þau hin sömu náðarmeðul beint ofan úr hillum, eftir vali hvers og eins.

Þið eigið alla mína samúð, sagði Baddi við þá löggumenn. Ég skil vel tilfinningar ykkar. Það hefur hent mig sjálfan að gleyma þessum greinarmuni á réttu og röngu, til dæmis stundum hent mig að henda einhverjum út fyrir sakir allt annarra eða jafnvel fyrir það eitt að vera sjálfur hálf illa upp lagður út af því að ekki er til laukur, bara söl, eða út af einhverju svoleiðis. Satt best að segja veitti okkur rekstrarstjórum öldurhúsanna ekki af að fá einhvers konar leiðbeiningar líkt og þið, um það hvernig maður á að koma fram við náungann. Og að læra að horfast í augu við mistök sín, einmitt líkt og þið gerið, og að kunna að iðrast gjörða sinna.

Hann bað síðan pólitíforingjann innilega að afsaka þetta með jakkann, honum þætti það afar miður, hann hefði óvart innbyrt einum of mikið af súrsætum lauk fyrr um nóttina, til að síður yrði sér mjög meinblandinn mjöðurinn, nokkuð sem að öllu jöfnu hrifi mun betur en söl, en nú með þessum leiðu afleiðingum út af öllu uppnáminu sem hann hefði komist í; og fól hann dyravörðum sínum að hreinsa jakkann er þeir hefðu lokið við að færa læsingarumbúnaðinn í sitt fyrra horf. Og eins að þvo skyrtuna af þessum dygga þjóni réttlætisins og bursta skóna hans.

Svo var sest niður og hafist handa við skriftirnar og þrátt fyrir að lögguskólakennarinn maldaði eitthvað í móinn þá samþykkti Óli undireins — þá um hæl kominn í svarta, stífstraujaða, stutterma þjónsskyrtu merkta barnum, þó enn með húfuna, kórónu sína, uppi, merkta gljáandi eiðstaf embættis síns — samþykkti og alveg umyrðalaust frumdrög rithöfundarins að fyrsta forliði skýrslunnar, sem reyndar var mikið til bróderaður í kringum hugmynd bankastjórabílstjórafrúarinnar að sniðinu, en sagnfræðiprófessorinn sagðist vissulega myndu sannreyna síðar skjallega hvort almanaksheimildir væru ekki áreiðanlega allar réttar: Í byrjun hundadaga, anno domini súrkál, sunnudaginn þann sjöunda eftir trinitatis...

Súrkálið vakti mikla kátínu allra vinanna, því að auðvitað gerðu flestir sér fljótt grein fyrir því að þetta væri einungis hrátt uppkast og fyrstu punktar, og kálið því einungis einskonar smá krydd eða hýrgandi hláturtaugagas til að súpa af hveljur með morgunstrammarasnabbanum, þótt að vísu mjóaði munu að ljóðskáldið félli í alveg sömu dyngju og lögguskólakennarinn, sem á þessu stigi andæfði þó ekki kálinu einu orði heldur hinu hve útlenskuskotinn stíllinn væri, að hans mati. Það hefði aldrei þótt góð latína í sínu ungdæmi, á sínum gamla skólabekk, að ausa slíkum stílbrotum úr skálum andríkis síns þegar glímt væri við hið ástkæra og ylhýrasta, það hefði hann líka innrætt nemendum sínum vel, jafnt Óla sem öllum öðrum. Athugasemd ljóðskáldsins snerist á hinn bóginn um það hvort ekki myndi falla betur að ljóðstöfum og hrynjandi að hafa það anno súrkál domini, sem sagt súrkál-dómini sunnu-daginn sjö-un-da, allt ess-áhersluliðir með dé-skotti, skiljiði, mun blæbrigðaríkara, að ég nú ekki tali um ef kommum öllum og punktum væri sleppt og hver setningarliður fengi að vera sér í línu...

Ekki er sopið kálið þó í ausuna sé komið, déskotinn hafi það, ansaði rithöfundurinn einasta athugasemdum þessum fremur þurrlega og óskaði síðan eftir tillögum að næsta lið.

Fyrir utan var gatan alauð og asfaltið sem tjöru leygur í tindrandi geislum morgunsólarinnar. Sem dyraverðirnir eru að ljúka við að skipta nýju læsingunni út fyrir þá gömlu og ætla að fara að hluta með sér hvor eigi að þvo hvað, þá sjá þeir undir iljar listakonunni galvösku hvar hún skýst út um gættina, með þeim orðum að hún ætlaði rétt sem snöggvast að skjótast heim til sín eftir pergamenti, dýrmæti miklu er hún ætti í fórum sínum, ásamt litunarlyngi, bleki og nokkrum brúklegum fjöðurstöfum.

Frændinn hafði húkkað sér einhvern blesóttan Grána, hvort sem annars myndi hafa látið klár bera sig inn eða út yfir leyginn. Skyldi einhver ráða honum næturstað? Uppi svæfu bræðrungar hans, ef til vill aumir um bossa, og mættu lofa hverja draumanna ánægjustund, og aldrei að vita nema að létu sig dreyma um að eiga sér sitt eigið heimili að lögum, að standa á eigin fótum án stoðar og styttu, jafnvel alls án mömmu. Og hún Stína, allt að einu, svefni hinna réttlátu, eða varla lægi hún andvaka enn, hvað þá söngvana sína syngjandi hýrri raust. Kannski myndi hún vakna er liði á morgun við kliðandi söng og svo langar gleðibylgjur að jafnvel kynnu að leiða þrep öll upp um húsið allt, allt upp í rjáfur, og hún þá ef til vill taka undir með gamla fatlafólinu, þó alls eigi neitt fjörfatlaða, í hjólastólnum; og ef svo vel vildi til, honum jafnvel gefast færi á að spítta í og dansa af gleði með henni mágkonu sinni ungu takandi undir við Píningsdóm, þá er vildarvinirnir hlytu nú að taka sér smá hvíld frá skriftamálum og öllum æruþvottinum af honum Óla og tækju ef til vill til við að stofna blandaðan kórinn.

Fyrsti heimur?

Annar heimur?

Þriðji heimur?

Fjórði heimur?

Fimmti heimur?

Sjötti heimur?

Í allt öðrum heimi, heima í millum eða heimum alls neðar?

Sjöundi og efsti heimur?

Heimsendir?

Endir?

prenta skjal

Rómanza: heim á kvist