Rómanza: fílabeinsturninn > Punktar um passíu

Fimmti heimur?

Eftir Jónsmessunæturdrauminn

Saga þessi, sem varla má heita að sé harla nærri nóg skrifuð, hvað þá harla nógu hátt skrifuð — enda einungis punktar um passíu pars — var þetta ekki í versta falli líkast hálfskrifuðum fréttapunktum er við skildum síðast við söguhetjur okkar? Eða á hinn bóginn í skásta falli eins og harla lítt hátt skrifuð sýning er þó jaðraði við að vera hálfgerður trúðsleikur? Eða hreinn skrípaleikur? Eða í allra besta falli skopleikur. Eða varla æði mikill gleðileikur, eða hvað? Í öllu falli, varla svo firna hátt skrifuð sýning að jafna mætti til skýrslu um harmleik?

Ellegar þó og ef til vill öllu öðru fremur eins og undra óræður draumur eða torskilið ljóð, jafnvel eins og æði dýrt kveðinn ritstjórnarsálmur — jafnvel eins og atómljóð? Því að þrátt fyrir að punktum og kommum hafi nú fjölgað harla mjög í passíunni er enn ákaflega erfitt að átta sig á hvað eiginlega er á milli þeirra.

En er það endilega svo í raun og veru?

Er það ekki einmitt eitt af einkennum atómljóða og dýrt kveðinna sálma að heilmikið getur falist á bak við leturgrímurnar, þrátt fyrir að svo kunni að líta út fyrir sem vegprestar bendi hver á annan eða sumir ekki á neitt, að varla geti að líta þar einn einasta punkt eða kommu, a.m.k. sem eitthvert vit sé í, nema að sjálfsögðu kontrapunktinn sé ljóðið nógu dýrt kveðið og raddir þess í nógu góðum samljómi?

Eða eins og lesa mætti úr draumnum um water í farangrinum hverjum sálmurinn glymur:

water closet

une personne

a la fois... merci

But... en...

Hemingway og Laxness

lögðu víst í púsl saman Donne

WC MIXTE! Fitzgerald!

Seinna var svo farið vestur á Valhúsahæð

og þeim gefið brauð vætt í ediki

En hljómsveitarstjórinn varð æfur

af því að hljóðfæraleikararnir höfðu gert verkfall.

Sem var náttúrlega allt annað en um hafði verið samið

Og þá var spurt:

Hvar er annars þetta Martraðarfjall?

Á bak við hin fjöllin, einhvers staðar, held ég,

svaraði leikhússtjórinn, alveg miður sín,

— en núorðið halda víst flestir til á Montparnasse

eða á Café des Lilas

Hún var ekki alveg viss um hvort sig hefði einungis dreymt þennan sálm eða hana órað fyrir honum í einhvern annan tíma. Eða heyrt hann einhvern tímann lesinn upp? Gat ekki verið, einhvern tímann, þegar þau hefðu verið dáldið við skál, að hann hefði jafnvel lesið hann upp fyrir hana úr leturgrímunum sínum? En hún svo verið búin að gleyma því? Víst kom það fyrir að þau mundu ekki svo vel hvað þau hefðu verið að spjalla saman um við eldhúsborðið fram á nótt. Og þau spyrjandi hvort annað út í það yfir kaffibollanum á laugardags- eða sunnudagsmorgni. Líkast til stöku sinnum með ergelsissvip, ef annað rámaði ekki nógu vel í hvað það hefði sagt við hitt, eða yfirleitt hvað hvort þeirra hefði sagt. En svo ef til vill átt smá tár til að dreypa í kaffið, jafnvel smá munk, og ekki fallið í þá gryfju að leita ekki strax lausnar á misklíðarefnum sínum. Því að auðvitað gerðu þau sér far um að rækta garðinn sinn og reita illgresið jafnóðum, áður en það breiddi úr sér.

En af hverju Café des Lilas? Eða Closerie des Lilas, Liljuklausturskaffi, eða hvað það annars héti fullu eða réttu nafni, eitthvað skolandist til í draumnum. Héldu nokkrir til þar núorðið nema nýríkir vildartúristar lengst vestan úr hreppum handan djúpustu ála, komandi himinfleyjum siglandist að leita uppi skóspor fortíðar og gullaldarinnar frægðarfólksins fingraför, á milli þess þeir létu smala sér eins og leikskólabörnum upp í hinn himingnáa allra sálna passíuturn að líta heimssýningu miklu augum, í hnotskurn ofan yfir kirkjuskip, ofan yfir borg allra sálna, borg ginnheilagra, borg sálnaflöktara og flakkara, heilagra sem vanheilagra? Héldu ekki flestir, sem annars eitthvað kvað að, til á Efsta bar núorðið? Nú ellegar einhvers staðar í grennd á næstu börum, nú eða þá uppi á Montparnasse völlum, kvæði ekki alveg nógu rammt að þeim —.

Undarlegur draumur. En það var líka á Jónsmessunótt sem hana dreymdi hann. Þá nótt er myrkrið tekur að biðla til ljóssins og mun að lokum umfaðma það. Var þetta ef til vill fyrirboði?

Fáein full

Þá um sumarsólstöðurnar höfðu þau farið með Andríku og Andríki í sumarbústað sem þau höfðu tekið saman á leigu. Hún vaknaði af draumnum er komið var vel fram á morgun Jónsmessudags, lá þá lengi hljóð og hlustaði á kyrrðina er annað slagið var rofin af hneggi og blístri hrossagauka er voru einhvers staðar að leika sér uppi í háloftunum. Hún heyrði líka að Andríkur var kominn á stjá frammi, hann var að tóna einhvern lagstúf með sjálfum sér, ef til vill að semja við undirleik hrossagaukanna. Dálítið tregafullur tónn, fannst henni engu að síður.

Hún liggur og hugsar, ein með sjálfri sér.

Hve langt er nú ekki orðið á milli þeirra? Heilt haf af gólffjölum sem stafir dagmálasólar strjúka mildilega gegnum þunn og blá gluggatjöld. Æ virðist bilið lengjast. Hann sefur enn, þarna í rúminu hinum megin, mjúkum fínlegum andardrætti, sem stöku sinnum er rofin af örlitlum votti blíðlegs hrotusnörls. Sólargeislarnir strjúka líka sængina yfir honum og hálsakotið og eiga aðeins skamma leið eftir farna að þeir taki að leika um andlit hans frítt og augu, nú í blíðri ró; það reiknar hún út eftir sólarafstöðunni. Þá hlyti hann að vakna og þau myndu ræða smá sín á milli og afgreiða, vonandi, leiðindin smá sem þau höfðu sofnað út frá. Og fá sér svo ríkulegan miðdegismorgunverð með Andríku og Andríki. Ríkulegan frúkost. Og auðvitað signa fáein full skíraranum honum Jóni, þó nú væri! Eða yrðu þau ekki að rækta garðinn sinn og reita illgresið áður en það breiddi meira úr sér?

Hún byltir sér í rúminu, leitar árangurslaust uppi stellingu sem veiti henni ofurlítil grið — í bakinu, mjöðminni, fætinum. Henni var nær. Gat sjálfri sér um kennt. Að hafa álpast til að fara að slá blettinn áður en þau héldu upp í bústaðinn.

Þennan grasblett sem þeir á neðri hæðinni heimtuðu að skipta upp líkt og skákborði þar sem manntafl eitt skyldi þreytt en síður notið sólar og sumars. Þeir litu að minnsta kosti á annan helminginn sem sína séreign, engu líkara en fress eitthvert, eða íkorni jafnvel, hefði migið fyrir þá í horn hvert markalínanna og helgað þeim hálfan blettinn, að minnsta kosti gátu þeir umhverfst í einslags fress sjálfir ef einhver vogaði sér inn á reitinn sem þeir kölluðu sín megin.

Garðverk öll féllu engu að síður henni í skaut og þeim sem bjuggu uppi í risinu, aðrir komu þar varla nálægt. Hennar heitelskaði virtist eðlilega líta svo á að þeirra hlutdeild í sameignarkvöðum hússins félli henni einni í skaut — eða var hún hvort eð var ekki sýknt og heilagt í fríi? Hún hafði gripið í að reita illgresið og raka slægjuna og anda að sér gróðurilminum eftir því sem bak leyfði, en þau uppi í risinu höfðu séð um sláttinn, og ekki við ýkja góðar undirtektir þeirra á neðri hæðinni að lofa ekki heldur grasinu að gróa, líkt og heita ætti álagablettur og leiksvæði álfa einna, parturinn sem þeir kölluðu sín megin.

Núna hlaut að vera komið að þeim heimaríku. Engu að síður hélt grasið áfram að gróa og gróa og hafði nú verið á góðri leið með að verða illsláanlegra en úr sér vaxin sina, jafnvel svo að mótorsláttuvélum tveimur, þeirra á neðri hæðinni, kynni að verða ofboðið, en þær einungis rykféllu í kjallaranum og voru aldrei gangsettar.

Hún hafði oft búið í sambýlishúsum en aldrei kynnst þvílíkri sérgæsku. Hafði raunar aldrei haft önnur kynni af slíkum sameignarmálum en að þau gengju fyrir sig nokkuð snurðulaust og með góðu samkomulagi. Henni hafði aldrei leiðst að slá eða reita arfa, ekki fremur en að þvo upp, allavega svo lengi sem hún ætti kost á góðri handsláttuvél, arfaklóru og fötu og þyrfti ekki að hlýða á eitthvert breimakattarbrölt í bland við mótorvélarskrölt. Henni gramdist ófyrirleitni þessara miklu karlmenna er töldu sig yfir allar sameiginlegar kvaðir hafin.

Hún byltir sér enn í rúminu. Fyrir handan gólffjalirnar strjúka sólargeislarnir sængina hans. Í daga og nætur skiptist skákborð eitt. Af skapavöldum er þar manntafl þreytt.

Sálmurinn sem hann hafði ort til hennar í lok hvítasunnunnar var ekki alveg sá sem hana hafði dreymt um. Þrátt fyrir að hún leitaði með logandi ljósi þá fann hún alls engan bjartan tón í honum, að minnsta kosti alls engan samhljóm við opinberunarhátíðina. En hann var heldur ekki einn um það að hafa látið krossfesta andagift sína.

Hví tóku allir öllu svo bókstaflega? Líkt og bókstafir væru einasta orðin tóm, grímur inntakslaus tjáning, einungis form eða full galtóm —.

Annars hafði tíminn frá hvítasunnu til Jónsmessu liðið tíðindalaust að mestu. Sátu gjarnan við eldhúsborðið fyrir kvöldmatinn, líkt og lengstum áður, og lásu blöðin, fengu sér að reykja og kannski aðeins neðan í því fyrir mat og sjónvarp, hún signandi kannski stöku sinnum ögn um of. Æ erfiðara gekk að brydda upp á einhverju spjalli sem hann felldi sig við áreitislaust, jafnvel svo að henni fannst sér stundum vera ofaukið. Æ, það var nú svo og svo var nú það, eins og einhver hafði víst komist að orði. Þau horfast æ minna í augu, en hún þó að minnsta kosti því meira í augu við uglurnar og fólkið ömmu hans á myndunum og jafnvel í augu við allar skemmtilegu margburakrukkurnar, en saman mæna þau þó stundum upp á hann Brút hennar gamla, hennar ömmu hans, og koma sér þó saman um að fá sér smávegis í nefið, og snýta sér svo dálítið vel á eftir og jafnvel á stundum ekkert smáræðis lítið og vel hressilega. Horfa svo gjarnan á sjónvarpið á kvöldin inni í holinu góða ellegar á hitt tækið sitt inni í dúnmjúka rúminu hans stóra. Ellegar að þau lásu, nú ellegar á góðum stundum gerðu smá ditten og smá datten, nú ellegar einfaldlega fóru að sofa og létu sig hverfa á vit draumanna og jafnvel á vit kynjadrauma og þó síður mikilla martraðarfjalla.

Þinn draumur býr þeim mikla mætti yfir

að mynda sjálfstætt líf, sem ógnar þér.

Hann vex á milli þín og þess, sem lifir,

og þó er engum ljóst, hvað milli ber.

Dapurleikinn hafði vaxið svo innra með henni að á köflum fílaði hún gróandann. Grímugerðina hafði hún mikið til lagt á hilluna. Var orðin æ fámálli og fáskiptnari þó að hún legði sig fram um að halda sér frísklegri. Jafnvel töflurnar sem hún hafði fengið hjá taugalækninum við höfuðþreytunni og höfðu gert henni svo gott gagn, virtust hætta að virka. Stundum leið henni líkt og í verkuninni þegar eilífur niðurinn hafði ætlað hana að æra. Var þó ekki hávaðanum heima hjá þeim fyrir að fara. Og hve hlálegt það var, að þetta gerðist einmitt nú þegar hún kenndi sér orðið varla neins meins í bakinu, svo vel uppskurðurinn hafði tekist.

Það var þá einna helst að eitt og eitt tár gerði henni gott. Að drekka full skaparans. Gullveigar full fáein! Og gerði honum nú stundum gott líka. Þó nú væri! Þá áttu þau til að gleyma gjánni sem var farin að myndast á milli þeirra, tóku ef svo vildi til eitt spil eða brugðu sér af bæ eitthvert í heimsókn eða fóru í bíó, eða litu við á einhverjum paradísarbarnum. Kom þó fyrir að fullin hennar urðu helstil mörg og hún fór aðeins yfir strikið. Samt sem áður þá skiluðu þau sér alltaf heim og vöknuðu jafnvel sæl að morgni eftir ævintýri næturinnar. Nei, sem betur fer hafði hann látið þar við sitja að sofa frammi einungis þessa einu nótt, þá er hann ort hafði sálminn sinn.

Eitt sinn sem oftar sátu þau inni í eldhúsi, hann að hræra í pottunum á milli þess sem hann tyllir sér hjá henni við borðið, bæði eru fremur þögul og hún horfir hálf hugsi út í loftið, að hann tekur til máls og er nokkuð mikið niðri fyrir.

Hvað ertu að hugsa, segir hann.

Ég? svarar hún líkt og úr dvala, dálítið utan við sig.

Já, ég var að spyrja hvað þú værir að hugsa. Mér finnst ég eiga rétt á að vita það!

Hún var ekki viss um hvort hún hefði heyrt rétt. Áttu rétt á —? spurði hún og brosti með undrun í svip.

Rétt á að vita hvað þú hugsar! Heyrirðu ekki, manneskja?

Af hverju áttu rétt á því?

Af hverju! Af því að ég er maðurinn þinn, skilurðu það ekki, ástin mín?

Nei, ástin mín, ég skil það nú ekki alveg, ansaði hún honum og undrun all nokkur tók að grafa um sig um innra með henni. Ég var svo sem ekki að hugsa neitt sérstakt, bætti hún við og gat heldur ómögulega komið því fyrir sig hvað það hefði verið sem hún hefði verið að hugsa. Hún var oft að hugsa svo margt en sjaldnast neitt merkilegt. Það var aftur á móti góð hvíld fannst henni að lofa huganum að reika.

Á sama andartaki rifjaðist upp fyrir henni frá því um páska eða þar um bil þegar hann hafði lýst fyrir henni áhuga sínum á að sækja um starf sölufulltrúa hjá bílaleigu, sem væri niðurkomin hvorki neins staðar né annars staðar en hele vejen handan við hafsins djúpu austurála, í sjálfri kóngsborg litlu, og væri auglýst í blaðinu.

Hún hafði fundið straum fara um sig alla. Í kóngsborg litlu! Guð, og þau sem einmitt höfðu verið að bræða með sér þegar þau voru þar að gaman gæti verið að flytja þangað út, að minnsta kosti um tíma. En ekki hafði hvarflað að henni að leiða hugann að því síðan. Hún hafði einhvern tímann imprað á því við hann hvort þau gætu ekki hugað að einhvers konar sjálfstæðri starfsemi — verkstæði eða... En ekki komist lengra með að útskýra hugmyndir sínar, hvað þá heldur hvort átt gætu við útlönd, í svo grýttan jarðveg þær féllu. Jafnvel hafði ekki verið laust við að hún skynjaði ótta með honum um að hún hefði jafnvel í hyggju að láta hann ganga í ábyrgð fyrir einhverju ólánsfyrirtæki hennar.

Núna, er hér var komið sögu, fór hann ekki einu sinni leynt með þann ótta sinn að hún kynni að eiga eftir að verða honum baggi nokkur og byrði. Og hvað hún eiginlega væri að hugsa, hvort hún ætlaði ekki að fara að skrá sig atvinnulausa, átti brátt eftir að fara að hljóma í eyrum hennar, þá er Jónsmessan væri að baki og farið að líða að hundadögum. Hve sumir gátu hugsað skammt, hugsaði hún þá, hún sem var nú þegar búin að hafa meiri tekjur það sem af var ársins en hann sjálfur myndi hafa jafnvel árið á enda! Og hún vissi ekki til annars en að hún hefði unnið fyrir þeim tekjum. Hún, sem ósjaldan greiddi fyrir þau drykki og föng, hafði greitt þeirra hluta í sumarbústaðaleigunni og almennt goldið keisaranum það sem keisarans var jafn svikalaust og páfanum herlegheitanna skattinn, hvort sem varðaði fæði eða húsaskjól, síma eða rafmagn, opinber gjöld, útvarps, sjónvarps eða kirkjugjöld, eða skyldi hún nefna þær fleiri, tíundirnar? Og var þá raunar litlu lengra um liðið en sem svaraði góðu sumarfríi hjá flestum síðan að lánið tók að elta hana uppi með óláns bakhnykknum og hún gat farið að sinna grímugerðinni á ný, á milli þess sem íkorninn hljóp í skrokk á henni hafandi uppi sín hvimleiðu ærsl og læti, jafnvel líkt og nagandi á henni fótinn á stundum, í dáruskap sínum.

Eða eins og einhver uppflosnaður bókmenntanemi hafði einhverju sinni orðað það við hana á einhverjum barnum, að ekki hefði verið slíkur flóafriður fyrir naggi og nagi lektoranna og dósentanna sinna, sífellt nagandi sundur á sér taugarnar milli heilagarna og magagarnanna, að hann að lokum hefði séð sér þann kost vænstan að forða sér úr tilraunabúrinu áður en taugar sínar næmustu lentu á milli tannanna á sjálfum prófessorunum; hann því fremur kosið að krossa við atvinnuleysisbætur heldur en við námslán á mála hjá þessu uppþvottaliði með alla skrúbbana sína, að gæla við og meira að segja að bóna óstyrkustu taugar þeirra! En svo ægi snilldarlega, að hann ekki segði hreinskilnislega — já, að bóna — sagði hann að einhver lærimeistara sinna hefði komist að orði við sig, á einhverjum góðravinafundinum lærifeðra og lærimæðra, námsmeyja og sveina, postulinn sá þá að vísu signað hefði æði mörg fullin og vísast mælt þetta í gríni, orðinn all vel við skál, að því er neminn hafði þó borið í bætifláka fyrir meistara sinn, þessi eldheiti og þó fremur dapurlegi uppgjafabókmenntanáms skjaldarsveinn. En meistarinn vísast viljað meina, hélt hann, að ekki litla nostursamlega umhyggju þau bæru fyrir skjólstæðingum sínum, að þau ekki létu taugaóstyrk verða sér að falli, heldur mættu gegnum ganga hreinsunareldinn og sannkallaða upprisu á andagiftarinnar eilífðarvöllum.

Að svo mæltu hafði uppgjafaneminn að vísu verið búinn að innbyrða svo miklum um of af skáldskaparins náttúrulegu og taugastyrkjandi ódáinsveigum að fallið hafði í ómegin. Hafði hún satt best að segja ekki nennt að fylgjast með því frekar hver örlög þessa jólasveins höfðu annars orðið eða á hvaða ódáinsakri drauma sinna hefði lent.

Var það eitthvað viðlíka sem draumaprinsinn hennar kallaði að horfa fram á veginn og gera daginn í dag betri en daginn í gær, af því að hver dagur færði mann nær draumum sínum, svo sem hann átti til að komast að orði?

Fyrir þessa sína hugdettu um eigin rekstur, hafði hún raunar einasta uppskorið enn eina prédikunina um reynslu hans af sjálfssínsrekandistofubasli og þó aðallega af basli hans fyrrum ektakvinnu, að í slíka gryfju ætlaði hann sér ekki að falla aftur í. Nóg hefði hann út tekið. Fólk ætti að standa tryggum fótum og hafa örugga vinnu hjá vísu kompaní, og fengi hann einhverju um ráðið skyldi það jafnt yfir þau bæði ganga.

Gegn þinni líkamsorku og andans mætti

og öndvert þinni skoðun, reynslu og trú,

í dimmri þögn, með dularfullum hætti

rís draumsins bákn, og jafnframt minnkar þú.

Fáeinir punktar

Frammi tónar Andríkur enn lagstúfinn sinn lágum rómi við samsöng hrossagaukanna úti. Hún byltir sér og hugsar um þennan undarlega draum. Martraðarfjall? Hvar í veröldinni skyldi það fjall vera? Brátt myndu sólargeislarnir vekja hann af draumum sínum, hvar hann enn svaf blíðum svefni í sínu draumalandi. Hvar í veröldinni skyldi hann vera núna?

Ekki óraði hana fyrir því þá, að er fram liður stundir ætti hann eftir að leggja drög að draumabákni um sannkallað martraðarfjall, hvorki meira né minna en drög að heilu farfuglaheimili. Eða eins og hann orðaði það þá af engu litlu bláköldu töfraraunsæi: Súrmjólk í hádeginu og Seríos á kvöldin, svo yrði nú það og það yrði nú svo, alla þá vertíðarútilegu langa. Þá var þess og skammt að bíða að drægi til enn meiri tíðinda og að draumar þeirra allir yrðu jafnvel úti.

Sértu velkominn heim yfir hafið og heim, varð henni þá hugsað og raunar upphátt, blákalt. Eða myndu þau þá annars að svo komnu máli láta sig miklu varða drauma hvers annars eða vonir og þrár? Hann á sinni saltfiskútilegu misserislangt, vakandi og afskaplega lítið sofandi yfir öllum þorskunum sem hann aldeilis fengi að kenna í vöku sem og í æ lengri dagdraumum, sí og æ fletjandi út fyrir þá sængurnar, takandi ver saman og vaskandi af verunum blóðið, klappandi þorskhausum á kinnarnar og bugtandi sig og beygjandi sig eftir öllum rauðu kúlunum á mögunum er hann fengi í beina og saltaði ofan í lest til haustsins heimfarar, vertíðarhýrunnar miklu drauma.

Kynni þó sem minnst um það allt að vilja tala. Léti sér heldur nægja að heimþráin fylgdi einhverjum fuglinum heim, hann þá yljandi sér hlæjandi við annir miklu um borð — veiðar, flatningu, söltun, við þögul orð hyllinganna sólroðnu drauma um heimkomu á haust: Sértu velkominn heim yfir hafið og heim...

Og heimkominn láta sig dreyma í innlegunni veturlangt. Með fullt hús fugla úti í bæ — eilífðarstúdenta og uppgjafabókmenntanema og alls kyns staðfugla sem hann myndi hýsa að farfuglunum burtflognum — en þeir á hinn bóginn alveg sjá um sig sjálfir. Einungis að muna að ganga frá eftir sig í eldhúsinu, dúfurnar mínar, og slökkva ljósin á kvöldin. Og greiðið að sjálfsögðu skilvíslega fyrir hver mánaðarmót — má ég ekki treysta því?

Fuglarnir þeir, ruggandi bátnum veturlangt, ættu þó að geta að minnsta kosti, þannig séð, séð um að leysa fyrir hann öll hin minni bankamálin.

Láta sig þannig dreyma veturlangt um punkta og kommur og kommur og punkta en helst engin strik í reikningi, allt þar til að búa skyldi fleyið til næstu útilegu. Hann svo brýna raustina að hætti prófessora, riddara og flugdraumaprinsa miklustu:

Stolt siglir fleyið mitt stórsjónum á.

Stormar og sjóir því grandað ekki fá.

Þá og biðja til guðs að ekki þó gustaði svo við sigluna né svo geigþungt yrði brimið að sig gista kysi varla neinn farfuglinn sumarið æði langt...

Þegar aftur á móti hér var komið sögu, hafði hann þó ekki verið orðinn svo ægi stórhuga, að hann ekki áliti enn vissara að hafa trygga vinnu hjá vísu kompaní, þó að hugumstór nógu væri að þau þar fyrir gætu allt eins sig tryggt sig í henni kóngsborg litlu.

Hún hafði í rauninni talið það vera óendanlega fjarlægan möguleika að þau flyttu af landi brott, hvað þá að þau færu út í eitthvert sjálfssínsrekandistofubasl, hvað þá að hann kynni að eiga eftir að láta sig dreyma um eina allsherjar farfuglatöfralausn, sem einn allsherjar vegvísi í lífsins ólgu sjó og basli drauma. Fyrst hann hafði ekki talið ástæðu til að hafa orð á neinu í þessa veru fyrr en nú, hann sem var ekki síður hagvanur á erlendri grundu en heima, svo mikill farfugl sem hann annars hafði verið alla tíð, hann með alla sína góðu tungumálakunnáttu, starfsreynslu og margháttaða reynslu af lífinu víðs vegar út um heim — hverjir áttu þá að vera möguleikar hennar, fiskvinnslustúlkunnar, sem ofan í kaupið þyrfti ef til vill að hafna allri vinnu framvegis er reyndi um of á bak og skrokk?

Veistu, elskan mín, hafði hún sagt. Ég gæti fátt hugsað mér skemmtilegra en að flytja til kóngsborgar litlu. En allt þetta atvinnuþref, þú veist, frekar erfiðir tímar þannig séð og ekkert hlaupið að því fyrir mig, hálftíræða manneskjuna, að finna mér annað að gera hér heima og fá sæmilega borgað. Hvernig heldurðu að það væri þá í kóngsborg litlu! Hvaða kraftbirtingar ætti ég að hafa í frammi á vinnutorgum þar í bæ? Nema þá að ég legði fyrir mig grímugerð! Eina sem ég hef heiminum að bjóða...

Hin krossfesta andagift hafði allaveganna átt góðu gengi að fagna þó að eitt af fáum verkum væri sem engan hefði fengið rauða punktinn. Andagiftin hékk reyndar enn uppi á sínum stað á veggnum við hlið mötuneytisdyranna, þó að öll sýning listvinafélagsins hefði annars verið tekin niður strax að viku liðinni, til að rýma fyrir kosningaklefunum. Óneitanlega var hún ansi hreykin af því að borgarstjóri hafði sjálf óskað eftir því að verkið hennar fengi að hanga áfram uppi, að minnsta kosti enn um sinn. Þakkaði hún þó guði fyrir að öllu hungurverkfalli var þá lokið, annars var hún ekki viss um að hún hefði fallist á það.

Andartak hafði lifnað yfir henni, en hún samstundis skynjað hve hugmyndin féll í grýttan jarðveg hér við litla eldhúsborðið þeirra — hún, að ætla leggja fyrir sig grímugerð!

Hún hafði því séð sér þann kost vænstan að tjá sig hreint út um hvernig málið liti út frá hennar sjónarhóli séð:

Ef til kæmi, ætli ég yrði þá ekki allavega fyrst í stað að búa mig undir að finna mér litla íbúð og vinna áfram hér heima en þá kannski heimsækja þig í fríum. Nú eða þú kannski stundum mig —.

Og hann hafði sótt um starfið en að vísu ekki fengið.

Eins og þú tækir ekki hvaða starfi sem væri í boði úti? hafði hann átt til að spyrja hana á meðan hann beið svars við umsókninni, öldungis hlessa og ekki virst skilja neitt í því hve undirtektir hennar voru fálegar og brosið þögult þá hún hugsaði: Ó, hve langt er nú þegar á milli okkar.

Sem hún og einnig þá hafði hugsað, þá er hann krafði hana svars um hvað hún eiginlega væri að hugsa. Undarlegt hve mannanna misskilningur var oft misjafnlega jafn og raunar oft harla ójafn, hve fólk hugsaði oft á tíðum ólíkt, engu líkara en að dúfur skriðu aldrei úr hrafnseggjum.

Hve langt er á milli okkar! hafði hann sagt allt í einu upp úr þurru, og hana hafði rekið í rogastans. Las hann þá hugsanir hennar! — Hugsaðu þér, hélt hann áfram, ég jafn opinn og tilbúinn til að tjá mig um allt eins og þú ert lokuð og virðist hreinlega ætlast til að ég lesi hugsanir þínar. Áttu ekki eina einustu ögn að gefa af þér? Af hverju opnarðu þig ekki?

Opna blómin sig fyrir það eitt að þess sé einungis krafist af þeim? leyfði hún sér þá að spyrja.

Ég er að tala um þig, manneskja, en ekki nein blóm, skilurðu það ekki!

Því lagðirðu þá ekki fyrir þig heilaskurðlækningar?

Hann sló í borðið, orðinn nokkuð reiður. Heyrðu mig, ástin mín góð! Við búum þó saman, erum ekki neinar ókunnar manneskjur. Ég hlýt að eiga fullan rétt á að vita hvað þú ert að hugsa!

Hvaðan kom honum þessi sjálfkrafa réttur? hugsaði hún. Og því gerði hann þá ekki sömu kröfur til sjálfs sín og hann gerði til hennar? Hvað vissi hún hvað hann yfirleitt hefði í hyggju eða ætlaðist fyrir í lífinu?

Og hún tjáði honum þessar hugsanir sínar. Guð, að gæfi okkur græna fingur! bætti hún við.

En sjónvarpsfréttir voru byrjaðar og matur til reiðu, og þar með var ekki meira um það rætt, það málið, eða almennt neinar gjafir skaparans. Seinna um kvöldið punktaði hún niður á blað og smeygði í frakkavasann hans:

Elskan mín. Ég átti einungis við að blóm opnar sig ekki endilega þó maður segi við það: Opnaðu þig, blóm! Gerðu það! Ég á þig! — En sé hlúð að jarðveginum og búið til dálítið birtubað, er þá að vita nema að manneskja opni sig og brosi við manni og fuglar taki að syngja á grein? Jafnvel manneskja gift manni, jafnvel manneskja ókunn manni, jafnvel hver sem er! Jafnvel Guð að opnaði sig og gæfi okkur græna fingur d'or!

Um miðjan dag barst henni bréf, bréfsefnið ráðuneytisins. Hann átti stundum til að lauma til hennar orðsendingu með ráðuneytispóstinum, oftast nær einhverju skemmtilegu smælki, t.d. nýjustu bröndurunum sem gengu í ráðuneytinu, henni til upplyftingar og gleði. Ellegar fallegum ástarkveðjum. Að þessu sinni voru það þó aðallega umvöndunarorð. Æ, hve hún hlaut að vera vanþroska, fullorðin manneskjan, að þurfa svo mikils uppeldis með:

Fáeinir punktar, mín kæra, um sambúð, okkar á milli. Víst er allt vænt sem vel er grænt. Og þá gull jafnt sem grænir skógar. Ég tel þó ekki að gildi sömu reglur um fugla á sömu grein sem heils skógar. Ég þekki andlegt ofbeldi af eigin raun, ekki ógn framandi skógarsöngs, heldur ofbeldi þagnar á eigin grein — þögn sem mér ógnaði á stundum. Manneskja nokkur mér nákomin um hríð var ævinlega hrókur alls fagnaðar á mannamótum, en svo á köflum að jaðraði við trúðsleik og féll mér þá miður. Hún átti á hinn bóginn fjarska erfitt með að tjá sig um sín innri mál, vera hjartanlega hún sjálf þegar við ræddum saman undir fjögur augu. Þá skyldi hún þegja þunnu hljóði eða kalla mig seiðkarlinn sinn, af því að ég sæi hluti fyrir. Og hve oft las ég ekki frumskóganna kvika söng, líkt og lög okkur framandi. Af því ályktaði hún að ég læsi hugsanir sínar og því þá að vera að ræða nokkur slík lög eða greinar er okkur varðaði? — Eða hvor eru tengslin betri í kvikum kvisti en gulli sem glóir á grein? Sú sem tekur ekki undir með lögum þess sem hún segist elska, og sama hvar í litrófi regnbogans hún er stödd, væntir trauðla endurgjalds ástar sinnar.

Því hafði hann ekki heldur vísað erindinu til ráðherrans síns? Með beiðni um að fært skyldi í reglugerð —.

En þó hvergi væri orðið skylt, að hún vissi, að lögum, tók hún engu að síður að opna sig og punkta eitt og annað hjá sér, sér til hugarhægðar, og varð henni ýmislegt fleira hvatning andríkinu. Hún hafði nú stigið upp á Jónsmessunæturinnar martraðarfjall og líka labbað þaðan niður.

Fáeinir punktar um nautamál

Eftir að þau höfðu innbyrt fyrirtaks morgunverð sem og kalla mátti afbragðs hádegisverð — spælegg og beikon og síld, eggjapúns, bjór og snafs — og signað fullin ekkert ótæpilega, þá komust karlarnir að þeirri niðurstöðu að nú væri mál til komið að láta á það reyna hvort þeir gætu ekki stillt saman strengina sína, og jafnvel með honum Jóni, jafnvel með honum síra Jóni, en það var ekki síst ein hugmyndin með sumarbústaðardvölinni.

Því farið þið stelpurnar ekki bara út að ganga á meðan við spreytum okkur? stakk Andríkur upp á.

Eitthvert þangað sem birkið og fjalldrapinn grær! botnaði sálmaskáldið og breiddi út faðminn mót glugganum þar sem sól skein við kjarri vaxinni hlíð og björk baðaði út laufguðum greinum sínum á móti.

Og hjartað slær! söng tónskáldið undir.

Og ilmur og blær! botnaði sálmaskáldið.

Mér er eiður sær! kyrjaði tónskáldið.

Og mær fær í lær! botnaði enn hitt skáldið og snýtti sér hressilega, en þær stöllur létu ekki segja sér það tvisvar að gefa körlum sínum frið til að stilla saman, já og jafnvel strengina með þeim Jóni og síra Jóni.

Kær, tær, vær, mær... hljómaði lengi í eyrum þeirra sem þær gengu fjær og fjær bústaðnum þar til að lokum er þær gengu fyrir smá leiti að kraftbirtingarhljómur samstillingarinnar dó út.

Andrík fékk brátt að heyra drauminn og þótti hann athyglisverður.

Mig grunar, systir góð, að þetta sé fyrirboði, og ef til vill ekki allt of góður, og þó allt eftir því hvernig á allt er litið. Ansi leitt að við skyldum ekki hafa getað velt okkur upp úr dögginni í nótt. Þá er óvíst að þig hefði dreymt svo, en ættir kannski í vændum að einhver ósk þín góð myndi rætast.

Þau höfðu vissulega haft í hyggju að velta sér nakin upp úr dögginni og óska sér, að gömlum og góðum þjóðháttasið. En kvöldið hafði verið þurrt og hlýtt og komið var talsvert fram á nótt án þess að daggarinnar gætti þegar þau Andrík og Andríkur höfðu verið ofurliði borin af þreytu og drógu sig í hlé. Alouette, gentille Alouette ómaði þá enn í einhverjum nærliggjandi bústað, eftir að þau undir forsöng Andríks höfðu magnað upp sönginn um lævirkjann litla í öllu hverfinu. Alouette je te plumerai...

Þau hin höfðu vakað framundir morgun og fylgst með dýrðlegri sólaruppkomunni, hvar sunna þó einungis hafði smeygt sér í fjallafaðm og fossa eitt stundarkorn um miðnæturbil. Hann lét sig loks hverfa í sinn faðm mjúkrar dyngju með þeim orðum að þetta væri borin von, engin dögg félli úr þessu. Og eitthvað hafði þeim orðið aðeins sundurorða, hvort sem var að hún hefði sungið of hátt eða talað ógætilega, hún mundi ekki vel hvað, enda birtan og sólargeislarnir ölvandi líkt og fullin öll þau höfðu signað.

Það voru orð að sönnu, hann hafði getið sér rétt til með döggina — en að hugsa um þessa dögg og aftur dögg sem engin félli kveikti samt í henni svo heita löngun, að þegar hún loks læddist inn í rúm til hans, þar sem hann lá steinsofandi, dró hún varlega af honum sængina og —.

Hún ákvað að trúa Andríku fyrir þessu. Af því að það tengdist á vissan hátt draumnum.

Og vaknaði hann ekki? spurði Andrík spennt.

Jú, það hafði hann vissulega gert. Einmitt þegar hún fann að daggardroparnir tóku að myndast til við að drjúpa.

Guð! sagði Andrík og tók andköf. Þú aldeilis getað velt þér upp úr henni — dögginni!

Því miður, ekki beinlínis þannig. Því að sjáðu til, þegar allt kom og ég svo hátt uppi að líkast ég væri akandi sjálfum sólvagninum, þá var engu líkara en að hann væri að vakna af martröð og hafði heldur engar vöflur á heldur velti mér af sér eins og Móra sjálfum og beinustu leið út á gólf.

Jesús, María!

Jú, og mátti engu muna að hann henti mér út. En — okkar á milli sagt — af því að þið væruð inni, og til að eyðileggja ekki ánægjulega dvöl, skyldi hann láta málið niður falla að þessu sinni, sagði hann og bauð mér síðan vinsamlegast að sofa í hinu rúminu í herberginu. Og enn okkar á milli sagt — að framvegis myndi hann taka á svona málum sem hreinni og klárri nauðgun, gerði hann mér skýra grein fyrir.

Hún var alls ekki vön því að létta svo á hjarta sínu. En sannleikurinn var sá að á milli þeirra Andríku hafði skapast djúpur trúnaður. Hún hafði stutt hana með ráðum og dáð þegar orrahríðin gekk yfir út af hinni krossfestu andagift, og núorðið fannst henni næstum því að þær hugsuðu alveg á sömu nótum. Átti stundum bágt með að trúa því hve þær voru líkar.

Hún hafði trúað henni fyrir sálmakveðskap mannsins síns í hvítasunnulokin, en er hann fór í vinnuna morguninn eftir annan, þá er hann hafði tekið sæng sína og gengið á brott úr hjónaherberginu, hafði hann skilið eftir þessar tvær smá leturgrímur á vinnuborðinu hennar:

Þungt er í höllu, halur þá réð,

hvar nú er bogskyttan þvera.

Öll þau blöð, er eg hefi séð,

segja: að láta hana vera.

Grímur ei umber einn dag til,

önd mína þyrstir í blíðu.

Skyttunnar reyk né mýl eg vil

né ör undan svíða í síðu.

Og hún sem vissi ekki til að hún hefði skotið að honum neinu nema ástarörvum! Er hún las sálminn fyrst yfir þá leið henni líkt og eiturör hefði hæft sig í hjartastað.

Engu var líkara en að það væri trúa annars hvers manns að hún hlyti að hafa horn í síðu sér — eða ör í síðu, eins og maðurinn hennar hafði kosið að orða það. Allt frá honum til ráðherrans hans, frá arkitektinum til borgarfulltrúans, frá ritstjórum blaðanna til allra hinna álitsgjafa miklu. Það hafði jafnvel verið orðað svo í einu blaðanna, að verkið ætti strangt tekið að flokkast undir hrein og klár landráð, svo ósvífin atlaga sem þetta væri að helstu ráðamönnum og listamönnum þjóðarinnar, að ekki væri um að tala sjálfa fiskveiðistefnu þjóðarinnar.

Bandalag listamanna hafði séð sig til knúið að lýsa yfir í öllum blöðum að höfundur þessa verks væri alveg utangarðs í öllum félagaskrám aðildarfélaganna, þar af leiðandi gæti enginn innan þeirra vébanda gengist í ábyrgð, nær væri að Almenna listvinafélagið gerði hreint fyrir sínum dyrum í þessum efnum, hvaða kröfur það almennt gerði til listvináttu. Varla gætu það kallast sannir listvinir sem settu sig þannig á háan hest, skákandi einum út fyrir annan, spillandi því góða andrúmslofti sem annars væri einn helsti aðall bræðralags þeirra og systra.

Meira að segja hans herradómur biskupinn hafði víst slegið á svipaða strengi, og af miklum bannfæringarkrafti, að fréttir höfðu hermt, strax í hátíðarmessu sinni á hvítasunnudag. — Að sér þætti afar miður að eitthvert fólk úti í bæ væri að setja sig þannig upp á móti guðs og manna lögum, upp á móti helgustu trúarstefnum, er öllum þorra fólks væru heilög mál, hvað þá að verið væri að jarða mann og annan, jafnvel af kvenþjóð og fiskakyni einnegin, aukheldur að viðhöfðum slíkum útfararsiðum að fyrir löngu ættu að vera aflagðir, og ættu í rauninni að flokkast undir hrein og klár umhverfisspjöll. Honum vitanlega þekktist nú hvergi á neinu heimsins byggðu bóli að merkjum fornaldarinnar útfararstjóra væri svo á lofti haldið, trauðla gæti því verkmaður sá, er hér ætti í hlut, að hafa staldrað lengi við í víngarði drottins...

Þessi hennar gríma sem aldrei hafði hvarflað að henni að væri annað og meira en ofurlítil óræð sjálfstjáning, sprottin úr hennar eigin umhverfi og líðan og ömmuhorninu hennar, bolanum honum Skildi gamla heitnum og ættföður mikla. Var henni, grímugerðarkonunni, þá jafnað til útfararstjóra!

Henni leið líkt og hún væri farandverkamaður bókstaflega hryggbrotinn.

Andrík taldi í hana kjarkinn — setti fingur tvo á höfuð sér, afar andaktug, greip andann á lofti og rumdi svo eins og sjálfur stóri Boli að kryfja nautamál til mergjar...

Sól skín á fossa,

segir hún Krossa.

Hvar á að tjalda,

segir hún Skjalda.

Suður við ána,

segir hún Grána.

Eg skal snjónum spyrna,

segir hún Hyrna.

Eg skal eta í mína hít,

segir hún Hvít.

Eg skal mjólka minna,

segir hún Dimma.

Eg skal standa innar,

segir hún Kinna.

Eg skal mjólka svo freyði,

segir hún Reyður.

Mér þykir góður ruddi,

segir hann Tuddi.

Eg skal éta sem eg þoli,

segir hann stóri Boli.

Eg skal éta sjálfur,

segir hann litli kálfur.

Eg þoli illa hungur,

segir vetrungur.

Boli bankar á dyr

og spyr að Skjöldu sinni.

Segðu mér það Mangi minn,

hvort hún er hér inni –

Boli bankar enn á dyr

með bandinu langa,

bandinu sínu langa, langa –

Láttu ekki griðunginn stanga,

stanga þig, Manga...

Þetta eru þó alltént punktar, Manga mín! greip Andrík enn andann á lofti og tók bókstaflega andköf áður en hún þuldi enn yfir vinkonu sinni:

Ykkur svíður undan öllum örvunum sem þið eruð sýknt og heilagt að skjóta hvert að öðru af bandinu ykkar langa. Kannski að þið séuð öll bogmenn! Öfugt til dæmis við nautið — sem beinlínis er alið upp í því skyni að láta atast í sér og þola síðusár og hjartasár, og má þó boli sjálfur engu skjóta nema af stoltinu sínu, bandinu sínu langa; nei, nei, bara stanga og engu að síður hljóta allra handa sár, hjartasár og enn síðusár, og hreinlega vera sárt leikið naut allt til dauða, þá loks að slaknar á bolabandinu, undir dynjandi ópum prókúruhafa dómsvaldsins, hins æsta en stuttbanda og borubratta múgs, sem að lokum dæmir um hve drepist hafi fagurlega. — Bogmenn, á hinn bóginn, eru víst taldir vera jafn hörundssárir og þeim veitist illt að skilja að einhverjum kunni að svíða undan sárindunum sem örvar þeirra sjálfra valda.

Mikið ertu andrík! svaraði höfundur hinnar krossfestu andagiftar, sem hún hálf haltraði á hæla vinkonu sinnar. Það hafði ekki farið á milli mála síðan á leiðinni uppeftir að íkorninn var enn vaknaður til lífsins, tekinn að banka á bakdyr og ævinlega skyldi hann niður í fótinn! Hún gat sjálfri sér um kennt, að hafa álpast til að fara slá blettinn áður en þau héldu upp í bústaðinn. Henni var nær. Og hún leyfði sér ekki einu sinni að láta sig dreyma um að ná með tærnar þar sem vinkona hennar var með sína andagiftar sporvissu hæla.

Fáeinir punktar um sensasjón

Deginum áður en þau héldu upp í bústað hafði henni verið orðið nóg boðið. Morgunblíðan var dásamleg og hún stóðst ekki mátið, og ekki heldur ögrunina að leika sér aðeins við blessaða álfana, og tók til við að mjaka handsláttuvél hússins skák fyrir skák yfir blettinn, jafnt þeirra megin sem álagablettinn og þó varla neinna skapanorna.

Hún fann sig orðið það góða í bakinu að hún taldi sig færa í flestan sjó. Enda nú liðið á annan mánuð síðan hún kom af skurðarborðinu. Hún fór sér í engu óðslega, beitti líkamanum af mestu gætni og tók einungis smá skák fyrir í senn, að hún tók sér hvíld frá verki. Ekki hefði henni veitt af orfi og beittum ljá, en ekki tjóaði um slíkt að tala. Og undir lok dagsverksins blasti nýrakaður bletturinn við augum, sem hennar heitelskaði birtist í sömu mund á svölunum, að koma heim að afloknum sínum síðasta vinnudegi fyrir fríið.

Mikið áttu skilið smá brjóstbirtu, ástin mín, hafði hann kallað niður til hennar, sem hún var að troða síðustu heylufsunum í poka.

Hve þetta hafði verið góður dagur, og vellíðanin hafði bókstaflega streymt um hana alla við að finna til þægilegrar líkamsþreytunnar. Og var þá nokkuð ljúfara en að vera boðið upp á ofboðlitla veig? Og vissulega ekki seinna vænna að koma sér inn — þeir á neðri hæðinni voru greinilega líka að koma heim úr sinni vinnu, hvar hún sá þeim bregða fyrir í svip í glugga, líkustum álfakóngum, eða drottningum, og þó heldur yggldum á brún. Guði sé lof að þau voru á leið í fríið! Eða varla átti hún von á góðu úr þeirri áttinni er þau kæmu heim.

Hann hafði haft áhyggjur af því að hún hefði ofreynt sig. Þú máttir ekki gera þetta, elskan mín, það veistu.

Hún hafði beðið hann um að vera ekki með áhyggjur, henni liði svo sérdeilis vel. Munur að fá að svitna smá! Og þau höfðu skálað fyrir túnslættinum og dvölinni með Andríku og Andríki upp í bústað, sem þau hlökkuðu bæði mikið til.

En daginn eftir, á leiðinni upp eftir, kom bakslagið. Hún fór að finna til hinna gamalkunnu verkja, sem lýstu sér einatt svo svipað. Alltaf skyldi það niðrí fótinn! Gerðu einna minnst vart við sig í bakinu sjálfu en ollu henni því meira óþoli í mjöðm, læri, fótlegg og allt niður í ökla og il, allt eftir því hvert skrambans íkorninn hljóp eða hvar hann hreiðraði um sig hverju sinni. Það var þá aftur klemmd taug. Enn og aftur brjósklos. Hún sem hafði þó aldeilis svo mjög varast að fara sér of geyst við sláttinn. Mátti hún þá bókstaflega ekki við neinu? Var hún kannski hýsill fyrir einhvern íkornarata er hlypi upp og niður fótinn á henni þegar hans hátignarlega skotti byði svo við að horfa, engu líkara en að þessi limur á henni, og það önnur af hennar dyggustu máttarstoðum í lífinu, væri lim eða rót á sjálfum aski Yggdrasils! Guði lof og prís að það var ekki brjósklos í hálsi eða einhver mænuskaði þaðan af verri — ratinn þá verið á reiki eins og óhreinn andi hlaupandi upp og niður allan skrokk á henni, sem hún bókstaflega allur askurinn væri. Þá drottinn mætti leiða drösulinn sinn! Eða hún gæti eins hengt sig í næsta tré.

Gæti hún ekki samt reynt að líta málið jafn raunsæjum ellegar skoplegum augum og stallsystir hennar? Allavega einhverjum augum. Allaveganna hafði Andrík getið sér rétt til, bogmaður var hún og gat víst ekki undan því vikist. En henni leið ekki vel. Víst mátti þeim svíða undan, öllum þessum karlrembupungum sem æ belgdu sig út eins og særðir hanar á priki, hlypu þeir ekki útundan sér eins og bolakálfar eða heimaríkir álfar. En hvítasunnusálminn litla tók hún svo nærri sér að henni leið líkast því sem sköpunargleði hennar hefði verið bæld, jafnvel kæfð, og hefði ef til vill slokknað að fullu ef Andrík hefði ekki kallað hana til lífs á sinn sérstæða hátt.

Sem þær ganga þannig í hægðum sínum um stíga og rjóður, þar sem birkið, mosinn, lyngið og allur fjalldrapinn grær, spjallandi þannig saman á Jónsmessunni á meðan mennirnir þeirra eru, að vænta má, á fullu að semja heima í bústað, þá tekur Andrík allt í einu um hendur hennar, horfir djúpt í augu hennar og segir:

Punktaðu þetta hjá þér.

Hvað áttu við? Punkta hvað?

Andrík hló. — Sjáðu til. Ímyndaðu þér að þú værir sjálf punktur á blaði. Sæirðu mikið meira af öllum hinum punktunum og kommunum og öllu því sem væri á milli þeirra nema grámuskulega prentsvertu af letri sem næst þér stæði? Og sæir þó ef til vill einnig í augu lesandans, ef einhverjum skyldi þóknast að veita þér athygli. Það væri yfirsýn, eða hitt þó heldur!

Hún hló enn og brá létt fyrir hana fæti svo að þær féllu báðar um en hlátur Andríku bylgjaðist um mjúkan mosann.

Sjáðu til, sagði hún loks. Eða hvað sérðu annars núna?

Stallsystir hennar lá grafkyrr, undrandi og eiginlega hálf uppburðarlaus eftir þessa mjúku en óvæntu byltu. Hún sá upp á milli laufgaðra birkigreina upp á bláan himininn, hvar á einni grein lóa ein lítil söng sitt dirrindí, og er hún svo skimaði í kringum sig, þá sjálfa birkistofnana og allan fjalldrapann, mosann, berjalyngið. Og jafnvel blómálfa, gat hún vel ímyndað sér. En engan íkornann, sem betur fór, hann kannski farið í fýlu, svo fremur lítið hann var yfirleitt fyrir að hún lægi svona út af. Gott á hann!

Þær lágu þannig hljóðar um stund og gátu því sem næst greint gróandann þá lóan gerði hlé á sínu dirrindí, slík var kyrrðin.

Notalegt, ekki satt, sagði Andrík loks, mænandi með miklum spekúlantasvip upp á himininn. Að geta gleymt öllu í kringum sig, sjá ekkert af heiminum nema þessar fáeinu smart hríslur og fuglinn kvakandi og eitt lítið gat af himninum. Skyldi hann vera að horfa á okkur núna og lesa, hann himnafaðir, líkt og lævirkinn þarna söngglaði? Alouette, gentille Alouette...

Hún kitlaði vinkonu sína með strái svo að hún fór að hlæja og þær hlógu sig báðar máttlausar og lóan syngjandi undir með heilmiklu dirrindirrindí, vafalaust stolt yfir því að vera í senn líkt við lævirkja og himnaföður, þó að Andríku væri ef til vill ekki ljóst að slík söngfljóð ættu vart nein lögheimili á þessari grundu, þau væri vart að finna nema úti í hinum stóra heimi, nema þá sjaldan að flæktust hingað yfir álana djúpu í söngvakeppnir. Nema að lóan hafi viljað tjá þeim að hún ætti það nú til að taka sig upp með farfuglunum og keppa við lævirkjann í söngvakeppnum á erlendri grundu, dirrindí, og mætti þá oft vart á milli greina hvor hefði betur. En það væri hættuspil, dirrindí, þá aldrei að vita nema að matkrákur hamflettu hana og steiktu á glóðum, dirrindí, hún þætti víst jafn góð á bragðið í sumum þeim barbaraheimum og að hún þætti syngja vel, dirrindí, jafnvel á við lævirkjann, dirrindí, dirrindí, dirrindirrindí...

Auðvitað gætum við legið hérna og hlegið til eilífðarnóns, sagði Andrík loks grípandi andann á lofti. Þangað til að lokum að við myndum springa af hlátri og lognast út af alveg dauðuppgefnar og myndum bera hér beinin og yrðum allt að einu mold, hann uppi syngjandi yfir moldum vorum:

Alouette, gentille Alouette

Alouette je te plumerai...

Alouette, gentille Alouette

Alouette je te plumerai...

Vinkona hennar skildi. Gæti hún hætt að skynja atburði lífs síns eins og vofur og skugga er eilíflega snerust kringum nafla heims hennar litla og sífellt byrgðu henni sýn?

Við götu mína fann ég fjalarstúf

og festi á hann streng og rauðan skúf...

Gæti hún hafið sig upp? Upp yfir sviðið, upp yfir öll heimsins íkornaskott, jafnvel ofar heimum lóunnar söngglöðu, hvort sem hún annars lögheimili ætti á þessari grundu eða í einhverju barbaríinu syðra, en hafði nú hvað sem því leið brugðið sér af grein og söng einhvers staðar utan sjónarsviðs þeirra í kór með ungum og ástvini —. Jafnvel litið yfir sviðið líkt og himnasmiðurinn, manskáldið í miklustu hæðum, var ef til vill að spá í þær nú? Heyr! Heyr! Spáðu í mig, þá mun ég spá í þig! En hvað nú ef sönglagasmiðurinn sá bæði hana um að fljúga með sér jafnvel alla leið til Omdúrman, dirrindí, dirrindirrindí? Myndi hún þá ekki hvá?

Setjum okkur í spor rithöfundar að efna í sjálfsævisögulegan róman, hélt Andrík áfram og gerði sér upp hálf menningarvitalegan svip látandist vera að punkta eitthvað hjá sér með stráinu, feikilega hugsi; sem hún og sprettur skyndilega á fætur og hefur stráið á loft eins og tónsprota eða bendiprik til skýringar:

Og vér hefðum sett oss það markmið — líkt og í grímunum — að horfa framhjá hinu einstaklingsbundna en leita fremur uppi hið sammannlega sem hvergi á lögheimili nema í einum huga okkar allra. Hm. Líkt og í teiknimyndasögu, skrípómynd, farsa, virðulegu áhlýðendur góðir, þar sem öll eiginleg persónueinkenni hefðu verið afmáð en eftir stæðu karakterar vorir alls hreinir, líkt og hvítvoðungar, berstrípaðir. Ha, ha, ha! Erkitýpur, má vera að vér myndum kalla það, jafnvel hálf sjúklegar eða geðbilaðar að sjá, er vér hefðum greint hismið þannig frá kjarna vorrar guðsvoluðu tvífættu sálarveru. Hm. Og vituð þér hvat, yður mun hlotnast sú in undarliga sensasjón að standa í yðvar eigin sporum en sjá þó engu að síður allt með sensasjón alviturs guðs!

Andrík greip andann á lofti, hélt svo áfram ræðunni, geislandi af andríkinu:

Auðvitað þekkið þér þessa tilfinningu! Sjálf höfundur hinnar krossfestu andagiftar! Amen. Þér vitið vel hve það agar vorn anda — líkt og í grímunum — að vér gleymum oss, að vér hefjum oss upp yfir þorskhaus vorn og allan búk vorn, saltfiskinn í oss. Að vér látum öll lögheimili lönd og leið en opnum heldur þetta skrín sálar vorrar og hleypum tetrinu alla leið út! Upp í hæðir alminnilegrar sensasjónar. Og sannið þér til, gentille Alouette litla, yður mun hlotnast sú hin mikla náð að finna yður aftur í grímunum...

Fáeinir kontrapunktar

Þær staðnæmast við lækjarsprænu og hún skolar niður verkjatöflu, nokkuð sem hún hafði annars varla borið við nema ef til vill rétt fyrir háttinn, enda virtust töflurnar sjaldnast gera henni nokkuð gagn og hún raunar varla þurft á þeim að halda fyrr en núna, þessar vikur síðan hún kom úr uppskurðinum. Nokkrir hálfsterkir gerðu henni fremur öllu betra, jafnvel harla gott, fannst henni.

Heyrðu! segir Andrík. Því var ég alveg búin að gleyma. Sjá til!

Og hún dregur upp lítinn silfursmelltan pela úr pússi sínu, sem þær bergja á.

Þvílíkur unaður, segir vinkona hennar. Er til nokkuð betra á bragðið í öllum heiminum en gott brennivín?

Andrík gat ekki að sér gert að hlæja yfir hreinskilni vinkonu sinnar. Jú, munkinn tækjum við nú framyfir! segir hún. Þó í hófi sé bestur. Og ég allaveganna viskí, jafnvel í smá óhófi! Þetta er nefnilega pelinn hans Andríks, hann er allur fyrir brennivínið, eins og þú veist. Þeir hafa víst víxlast, pelarnir okkar. Og ég vil það síður dræ eins og þið viljið hafa það.

Munkinn viltu samt dræ og ómengaðan, ef ég þekki þig rétt, sagði vinkona hennar.

Munkurinn er nú líka alveg sér á parti, svaraði Andrík. Hann sem flytur með sér anda, sem alls ekki má slæva. Anda le dôme. Le dôme d'or. Sagðirðu það ekki einhvern tímann? Að munkarnir í klaustrinu syngju Te Deum yfir hverri einustu pyttlu áður en þeir rækju tappann í...

Nei, sérðu! Þarna er ugla á kvisti! hrópaði vinkona hennar upp í sömu mund, lágri, niðurbældri röddu og greip um arm hennar, sem hún benti inn í nærliggjandi rjóður.

Þær störðu inn í rjóðrið mót óhagganlegu tilliti uglunnar, sem sat þar á smá kvisti, dálítið hokin líkt og hún vekti yfir ungum í eggjum í hreiðri einhvers staðar í lynginu fyrir neðan.

Eins og munkur! hrökk út úr Andríku, sem aldrei á ævinni fyrr hafði séð uglu. Og það var nokkuð til í því, móbrúnn bolurinn gat vel minnt á munkakufl, og stórt, einslitt, hnöttótt höfuðið þá líkt og sveipað kuflshettunni. Viskufull augun, ekki ólík kattaraugum, grófu dáleiðandi tillit sitt djúpt í sinni þeirra stallna.

Munkugla! tók vinkona hennar undir með henni. Því ekki það? Ekki síðra nafn en brandugla, sem ég held nú samt hún heiti, sem aftur á víst að vísa til eldsins sem henni æ brennur í augum. Og höfundur hinnar krossfestu andagiftar tók að söngla Te Deum Laudamus — Drottinn, vér lofum þig...

Va-ááá, va-ááááá... tók uglan þá allt í einu undir með henni, fremur þunglamalegum en hálffnæsandi, tregablöndnum tóni.

Hún sönglað þannig fáeinar laglínur með ugluna tónandi undir í rjóðrinu.

Kannski, sagði hún svo og lét ugluna eina um að kyrja sitt Te Deum, að því sé öfugt farið með hana og aftur hafgúuna, sem er sögð hafa söngrödd svo fagra að hún ekki aðeins svæfi alla menn blíðasta svefni heldur grandi þeim síðan. En hún á víst að geta tekið öll lög nema Te Deum, segir víst þjóðsagan. Heyri hún það þá er henni voðinn vís, líkt og sjálfum kölska krossmarkið.

Andrík var agndofa af undrun.

Áttu við, öfugt við hafgúuna, að munkuglan birtist manni í kuflinum sínum, þessum eld brennandi augum, við það eitt að heyra nefnt Te Deum!

Va-á, va-ááá... tók uglan enn undir.

Andrík alveg dolfallin tók duglega úr pelanum og fékk sér ekki einu sinni vatn úr læknum til að skola því niður með, heldur einungis rétti hann stöllu sinni full lotningar, sem fór að dæmi hennar og gat ekki að sér gert þó að hin grandvara varðsveit sálar hússins þeirra kæmi upp í hugann. Mikið hlaut hennar ástkær að hafa verið duglegur við að söngla Te Deum, ef þessi gagntúlkun hennar á hafgúusögninni var rétt. Og hlaut hann þá ekki að hafa sönglað það út um öll heimsins ból, svo fjölskrúðugt sem safnið hans var, trúlega teljandi allflestar tegundir ugla? Mikið hlyti honum að vera um að kyrja lofgjörðarsönginn nú væri hann sér þess meðvitandi á þessari stundu að geta vænst eins og einnar svo fágætrar munkuglu í safnið, jafnvel þó svo að þau þyrftu að halda hana í búri og mata hana, eða varla myndu þau fara að stoppa hana upp. Nei, og þó, aldrei færu þau heldur að loka munk inni í búri!

Munkur, munkur..! hvíslaði Andrík afar íhugandi, mikið niðri fyrir, líkt og anda hennar hefði allt í einu opinberast eitthvað afar mikilvægt. Hún tók undir arm vinkonu sinnar. Og Liljuklaustrið sem þig dreymdi! Kemur heim og saman. Þetta eru áreiðanlega teikn. Mig grunar, systir góð, að vér stöndum andspænis fyrirboða mikilla tíðinda.

Þær læddust loks á braut, alveg á nálum, að styggja ekki frekar munk þennan vængjaða vakandi yfir hreiðri sínu, en að baki þeim tónaði hann enn sitt þunglamalega va-á, va-á, va-á, þar til að þær greindu varla tónninn lengur í fjarskanum. Ef til vill líka mál til komið fyrir klausturbúa þennan að taka sér síðdegishvíld að hætti munka og nunna áður en syngja tæki miðaftantíðir — hvað annars hann var að syngja á þessum tíma dags, eða voru uglur annars ekki nátthrafnar?

Þei, þei, ró, ró,

þagnar fugl í mó.

Ei við skulum hafa hátt,

hægt og rótt þú sofa mátt.

Þei, þei, ró, ró,

þagnar fugl í mó.

En sem fuglinn var við það að þagna, líkt og ómur vögguvísu hnigi til viðar í huga barns, þá tók að berast á móti þeim stöllum annar sönglandi, líkt og að ómurinn hefði kveikt um hæl óm annan í draumi barns, ekki beinlínis þunglamalegur sönglandi en þó all tregablandinn, jafnvel svo að á köflum hefði vel getað verið saminn við Te Deum.

Sönglandinn var alls ekki svo ólíkur lagstúfnum sem Andríkur hafði verið að tóna við undirleik hrossagaukanna þá um morguninn. En var núna tvíradda og sunginn kröftugum rómi handan úr ilmandi firðinni, þar sem annars vegar leyndi sér ekki tignarlegur barítón sjálfs tónskáldsins og á hinn bóginn hreinn og nokkuð djúpur bassi hins skáldsins.

Þetta voru fallegar, vel samstilltar raddir, voru þær sammála um, er þær nálguðust bústaðinn og fóru að greina sönginn betur, sem var líkt og endurtekinn æ ofan í æ, ekki ósvipað og vikivakakvæði eða þjóðdans. Enginn vafi var á að Andríkur hafði náð að töfra fram hið besta í annars fremur lítt þjálfaðri söngrödd skáldbróður síns. Svo greinilega var bassaröddin alveg í kontrapunkti við barítónröddina.

Þær reyndu ekki að fela stolt sitt fyrir hvor annarri yfir því hve afbragðs vel mönnunum þeirra hafði tekist að stilla saman strengina sína, og nálguðust bústaðinn hægum skrefum, býsna andaktugar. Og er þær áttu aðeins skamman spöl eftir farinn, opnast skyndilega dyrnar út á sólpallinn og listamennirnir tveir koma valhoppandi út, breiðandi út faðminn á móti þeim líkast því að þeir væru að heimta þær úr helju.

Paradísarheimt! hrópa þeir til þeirra fagnandi.

Hvað áttu þeir við? Að þeir væru að heimta þær úr helju!

Þeir staðnæmast við pallbrúnina og hefja enn upp raust sína, þessum dálítið þunglyndislega og tregafulla tóni, stígandi sporin, arm í arm, sveigjandi líkamana í takt við tónfallið. Þær standa fyrir neðan í grasinu, vart trúandi augum né eyrum, það er fyrst núna sem þær fá greint textann, er þeir kyrja, og orðaskil: