kaflar 41 til 50

41.

Enn var ferðinni haldið áfram. Daginn inn og daginn út komu njósnarar, erindrekar og hinir og þessir sendiboðar að hitta Attílu að máli.

„Rómversku herirnir halda í suður,“ sögðu njósnararnir í mars.

„Vestgotar munu ekki sameinast rómverska hernum,“ sögðu þeir í apríl, „af því að konungur þeirra, Þjóðrekur, hefur ekki náð samkomulagi við Aëtíus.“

Því næst: „Aëtíus er á leið frá Róm með meginfylkingu hers síns, eitt hundrað þúsund vopnaðra manna. Hann er nú þegar kominn að rótum Alpanna.“

„Sangiban Alanakonungur hefur tekið saman við Rómverja.“

„Þjóðrekur hefur gert Aëtíusi boð þess efnis, að þar sem Rómverjar hafi kynt undir ófriðarbálinu þá sé það þeirra mál hvernig það verði slökkt. Aëtíus tvístígandi.“

Svo komum við á geysivíðfeðma sléttu þar sem hvarvetna gat að líta nakin bein; bein hrossa og hauskúpur manna. Breið en grunn árlæna liðaðist um grundirnar. Út við sjóndeildarhring í bláma fjarlægðarinnar grillti í borgarhlið lítils bæjar.

Það var Katalánabær.

Attíla gaf skipun um að herinn skyldi hvílast og reið af stað með hershöfðingjum sínum til að kanna sléttuna. Tímunum saman þeystu þeir um kollótt valllendið og námu aðeins staðar hér og þar til frekari athugana. Þegar þeir komu til baka gaf Attíla til kynna hvar tjald hans skyldi reist á hæð einni. Þá kom til kasta tilsjónarmanna úr foringjaliðinu sem sögðu til um hvar skyldi reisa tjöld höfðingja og lífvarðarins og hvar hver þjóð og hvert þjóðarbrot skyldi setja sig niður.

Dagar og vikur liðu áður en allir hinir dreifðu lýðir höfðu komið sér fyrir.

Bærinn var auður og yfirgefinn líkt og önnur þorp og bæir sem höfðu orðið á vegi okkar. Aðeins einn og einn hundur spangólaði óttasleginn á tómum strætum. Attíla kvað upp úr með að bærinn skyldi vera önnur endastöð víglínu, sem var eins og mánasigð í laginu og var sett saman úr tveimur röðum stríðsvagna. Hér var meginhluti búðanna, hér skyldi varnarlínan vera þegar rómverski herinn skyti upp kollinum.

Þær hersveitir sem höfðu yfir lausum vögnum að ráða voru gerðar út eftir skepnufóðri, sláturpeningi, mjöli, steikarfeiti og grænmeti. Þá voru stíflur settar á ána til að auðveldara yrði um vik með að brynna allri hrossamergðinni.

Þessa dagana á meðan við vorum að setja okkur niður báru höfðingjarnir stíft saman ráð sín um á hvora borgina skyldi fyrst ráðist, París eða Orléans.

Í millitíðinni voru erindrekar gerðir út til að telja Sangiban á að ganga til liðs við Attílu. Hann féllst á það, þá, og sagðist mundu koma til liðs við okkur við múra Orléans; en þegar til kastanna kom — og Guð einn veit hvers vegna — kaus hann að draga taum Aëtíusar.

Orléans varð sem sagt fyrir valinu og þangað var haldið.

Þá hafði okkur borist örugg vitneskja um að Aëtíus væri í Gallíu og að einnig hann hefði verið iðinn við að sanka að sér bandamönnum á leið sinni. Þá þegar hafði hann á að skipa hinum öflugasta her. Dag nokkurn fengum við veður af því að þessi stolti hershöfðingi Rómverja hefði ákveðið að ganga á fund Vestgota í eigin persónu og beiðast þess af þeim að þeir léðu ekki Attílu fylgi sitt, heldur honum.

„Fyrir bragðið áskotnast okkur fimm vikna frestur,“ mælti Attíla.

Og hann lét setja múrbrjótana í vígstöðu umhverfis Orléans og slöngvivélar er þeyta steinum og vígvélar slíkar sem hreyta járnflaugum og spjótum. Umsátrið var hafið.

Þetta var það öflugasta borgarvirki sem ég hafði nokkru sinni augum litið. En yrði minnstu hreyfingar vart með þeim er vörðu það létu Húnar örvahríð yfir þá ganga. Viðbrögðin voru lítilfjörleg og gerðu engan usla á meðal okkar — en hvílíkir múrar!

Nú voru slöngvivélarnar spenntar og grettistök ekki undir lest þyngdar flugu yfir múrana. Hnullungarnir höfnuðu innan garðs með gný miklum líkt og eldingum lysti niður.

Því næst voru múrbrjótarnir búnir til átakanna, trissur gerðar tiltækar og mundaðir trjábolirnir. Það voru engir smá bjálkar heldur bolir með járnflaug á enda sem spenntir voru aftur af einu eða tveimur hundruðum manna sem lögðust af alefli á taugarnar. Þegar horn var þeytt til merkis slepptu þeir og sverir bolirnir skullu á múrnum svo hart að jörðin skalf undir fótum manns.

Vopnabrakinu linnti ekki fyrr en langt var liðið á kvöld. Í næturkyrrðinni er á eftir fylgdi barst okkur sálmasöngur til eyrna, söngur sem átti upptök sín innan borgarveggjanna:

Ut quid Domine recessisti longe, despicis in opportunitatibus in tribulatione!

Það var á að hlýða eins og karlraddirnar hljómuðu nær veggjunum en raddir kvennanna fjær og innar — raddir þúsunda kvenna, er ómuðu um stjörnublikandi himinhvolfið. Því verður ekki með orðum lýst. En kuldahrollur hríslaðist niður bakið á mér...

Rís þú upp, Drottinn! Lyft þú upp hendi þinni, Guð!

Gleym eigi hinum voluðu...

Þú lætur hina föðurlausu og kúguðu ná rétti sínum.

Svo að eigi skulu menn af moldu framar kúgun beita.

Í dögun hófst hildarleikurinn enn á ný. Grjótið gnast, múrarnir skulfu og úr öllum áttum dundu örvar hnýttar hamphnyklum vættum logandi tjöru yfir virkið. Svarað var með slöngvigrjóti, og hríð örva buldi á skjöldum, og einn og einn leðurskjöldur brast.

Hátt uppi sveimaði mergð hrafna yfir hinni rjúkandi borg.

Og enn á meðan á umsátrinu stóð bárust okkur fregnir.

„Bretónar hafa fylkt sér undir Aëtíus.“

„Skrambinn hirði þá!“ rumdi í húsbónda mínum.

„Kvísl Búrgunda hefur farið að dæmi salísku Franka og hið sama hafa Mervíkingar gert. Rómverski herinn eflist óðum.“

„Skrambinn hirði þá alla saman!“

„Einnig eru laþínsku Tevtónar og laþínsku Batavíar gengnir okkur úr greipum. Og einnig Sváfar úr lögum Alamanna, Frankar frá Renn, Póítér-Saragúrar og allir Taflararnir. Allir með tölu skriðnir undir verndarvæng rómverska arnarins!“

„Skrambinn sjálfur...“

Og nú tók steininn úr: „Aëtíus hefur áunnið sér hollustu Vestgotakonungs.“

Ærið þungbúinn gerði Attíla nú íbúum Orléans boð um, að gæfust þeir ekki upp, skyldu þeir hafa verra af. Hann myndi láta bera skógartré að borgarmúrunum og láta íbúana alla verða eldhafi að bráð.

Forsvarsmenn borgarinnar höfðu afsalað sér öllu valdi í hendur biskups síns svo að hann var í senn orðinn borgarstjóri og hershöfðingi jafnframt því að vera æðsti yfirmaður kirkjunnar. Daginn eftir sendi hann þriggja manna sveit samningarmanna út um borgarhliðin. Hún færði Attílu gjafir og svarbréf.

„Hvað stendur í þessu bréfi?“ spurði Attíla dimmum rómi.

„Aðeins nokkur auðmjúkleg skilyrði okkar,“ hvísluðu erindrekarnir.

„Ég kæri mig ekki um nein skilyrði!“ hreytti Attíla út úr sér og fleygði bréfinu fyrir fætur þeirra. „Ég er ekki hingað kominn til að standa í einhverjum bréfaviðskiptum heldur til að leggja borgina undir mig! Verði hliðin ekki opnuð mun eldurinn ljúka þeim upp!“

Þá þegar var mergð vagna komin að borgarmúrunum, allir saman hlaðnir trjám.

Það var heldur ekki að ástæðulausu sem Attíla var svo fullur óþreyju. Flugumenn hans fluttu stöðugt fréttir af framrás rómverska hersins. Svo óhugnanlega öflugur sem hann nú var orðinn, nálgaðist hann óðum, mílu fyrir mílu.

En íbúar Orléansborgar höfðu eðlilega enga vitneskju haft um það.

„Náðugi herra!“ báðu hinir þrír erindrekar knjákrjúpandi. „Veitið oss aðeins þriggja daga frest til að vér megum búast til brottfarar, eða, ef sá er vilji yðar, að vér sameinumst yður og fólki yðar; í öllu falli erum vér reiðubúnir til að varpa öllum vorum fjársjóðum yður til fóta.“

„Ég skal bíða til fyrramáls,“ svaraði Attíla.

Morguninn eftir rann upp hinn 14. dagur júnímánaðar. Borgarhliðin voru opnuð og út gengu erindrekar biskups. Þeir færðu Attílu borgarlyklana á silfurfati.

„Ég krefst ekki blóðs yðar,“ mælti Attíla. „En her minn er matar þurfi.“

Hann lét senda þrjú þúsund tómra vagna inn í borgina og nú voru greipar látnar sópa. Við héldum okkur í návist Attílu uppi á hæð skammt frá og fylgdumst með þegar hermennirnir héldu innreið sína ásamt vögnunum.

Brátt voru þök þakin fólki sem þangað leitaði skjóls fyrir ræningjahöndunum, en að sjálfsögðu braut þessi óþjóðalýður sér leið hvert sem vera vildi og því þá ekki upp á þökin einnig?

En um hádegi komu nokkrir alblóðugir og magnþrota Gefðar og færðu Attílu þau tíðindi að forvarðliðar Rómverja hefðu nú ráðist á nokkrar af útvarðasveitum okkar og tvístrað þeim.

Á samri stundu gaf Attíla merki um að borgin skyldi yfirgefin og lét jafnframt senda sveitir Alana til að hafa gætur á borgarhliðunum.

Svo augljóst sem það hlaut að vera úr turnum borgarinnar séð, gat það vart hafa framhjá íbúunum farið að rykský mikið nálgaðist úr vestri, og ef grannt hefur verið skoðað, sést glitta þar í rómverska örninn á skjöldum hersveitanna.

Lúðrarnir gullu nú hvarvetna:

„Hörfið! Hörfið!“

Og nú sem frelsið var í nánd greip um sig ofsakæti á meðal fólksins á þökunum og það tók að varpa grjóti og viðardrumbum yfir hermennina sem æddu um strætin. Fangar rifu sig lausa og börðust með því sem hendi var næst.

Uppnámið varð síst minna utan borgarveggjanna þegar hermönnum okkar lenti saman við þá rómversku og vógust stjórnlaust á við þá. Knapar og hross ultu um og var hrundið í kalt blóðbað Leiruár. Þúsundir lúðra og horna básúnuðu án afláts: „Hörfið! Hörfið!“

Þeir sem voru þá þegar lentir í miðjum darraðardansinum héldu ólmir áfram vopnaskakinu en kjarni og meginfylking hersins lét hörfa svo sem boðið var, og hafði raunar strax deginum áður verið hafið undanhaldið til baka, á Katalánavelli.

Ekki urðu frekari væringar að sinni. Húnaher slapp undan Rómverjum og lét þeim bólið eftir, rúið öllu því sem fémætt var.

42.

Förin til baka á Katalánavelli tók nokkra daga eins og nærri má geta. Við hvert fótmál máttum við láta ryk og alls kyns óþverra yfir okkur ganga; mývargur herjaði jafnt á skepnur sem menn; og linnulaus hófadynur, hringl og skrölt í vopnum og vögnum, hróp og köll og hornablástur glumdi án afláts í eyrum á þessari hörmungarför.

Herinn lét greipar sópa í hverjum bæ og hverri borg er á vegi varð. Jarðargróðinn var troðinn og traðkaður niður. Hvergi varð eftir stingandi strá í slóð okkar.

Einn bær, Trójubær, hélt þó hliðum sínum luktum. Við þeim sem voru í fylkingarbroddi blasti aðeins stórt timburhliðið, lokað og læst, hnoðað járni og látúnsaumað. Hver þremillinn! ... Hersingin streymdi áfram að og myndaði mannhaf mikið og hrossa og vagna eins og stíflaður hefði verið árfarvegur. Beðið var skipana Attílu.

Innan borgarveggjanna mátti heyra að sungnir voru sálmar. Þá birtist biskupinn uppi yfir hliðunum, með mítur sitt á höfði og sveipaður hvítum silkihökli með gullofnum blómavígindum. Hann mundaði silfurkross.

„Er einhver á meðal ykkar mæltur á latínu?“ hrópaði hann niður til okkar.

Vissulega voru þeir til á meðal okkar. Herinn okkar, sem stóð saman af allra þjóða lýð úr öllum heimshornum!

Biskupinn óskaði eftir að fá að ræða við Attílu.

En slíkar óskir voru hreint ekkert fáheyrðar. Vart leið svo dagur að einhver borgarbiskupinn skyti ekki upp kollinum í fullum skrúða sem formælandi klerka sinna og borgaraðals og beiddist náðar og miskunnar af Attílu (eða af yfirhershöfðingjanum ef þannig bar undir) líkt og hann væri einhver dýrlingur. Attíla eða yfirhershöfðinginn svöruðu ávallt því sama til, að borginni yrði hlíft, að því tilskyldu að borgarbúar gæfust upp með tilhlýðlegum hætti — sem þýddi með öðrum orðum að þeir skyldu afhenda allar vistir matar og fóðurs er fyrirfyndust innan veggja borgarinnar. Einnig skyldu þeir setja tryggingu fyrir því að þeir yrðu Húnum ávallt drottinhollir.

En hver skyldi sú trygging hafa átt að vera? Þrír hinir ágætustu borgarar samfélagsins skyldu gefa sig á vald Attílu ásamt fjölskyldum sínum. Því skyldi biskupinn koma til skila og með það sama hyrfi hann inn fyrir hliðin sem þá lyktust að baki honum. Íbúarnir settust á rökstóla, bæðust fyrir og rektu harmtölur sínar hver fyrir öðrum. Ekki einn einasti ágætur borgari féllist á að ganga að slíkum skilmálum og gerast gísl í gini ljónsins. Heldur skyldi hinn rauði fáni dreginn að húni og svo skipað fyrir að borgina skyldi verja — þangað til yfir lyki.

Og þess var aldrei langt að bíða. Innan tíðar væri borgin á valdi Húna. Hver sem betur gat leitaði athvarfs í kirkjunni og hinar betur megandi fjölskyldur með allt gull sitt og silfur sem þær hlóðu upp á altarið. Þá myndu allir lyfta augum til himins og leggjast á bæn:

„Almáttugur Guð, miskunna þú oss!“

En aldrei hneigðu himnar eyru við bæninni. (Eða hvers virði eins og lífshlaup vor mannanna sé í augum eilífðarinnar?)

En í Trójubæ voru viðbrögðin öll önnur en við höfðum átt að venjast.

Þarna birtist biskupinn ásamt klerkum sínum, um þrjátíu að tölu, og bæjarstjóra, fógeta, bæjarráðsmönnum og öðru stórmenni. Að þessu sinni stóð það næst Attílu að ríða upp að hliðinu. Þegar sálmasöngnum lauk stóð biskupinn enn óhagganlegur í sömu sporum.

Hann reisti höfuð sitt og starði á Attílu þögull. En skyndilega og líkast því sem honum hefði opinberast einhver hræðileg sýn þar sem Attíla var, þá hrópaði hann til hans á latínu:

„Hver ert þú, sem veltir höfðingjum úr sessi, eyðir löndum og kúgar fólk? Hvaðan kemur þér vald þitt? Hver hefur beðist þess af þér að þú settir heiminn á annan endann? Hver ert þú?“

Við gripum andann á lofti, furðulostnir.

Það furðaði mig jafnvel enn meir að heyra Attílu svara á latínu. Hann barði sér á brjóst og gall við, eins og lúður væri þeyttur:

„Ego sum Attila, flagellum Dei!“ (Ég er Attíla, refsivöndur Guðs!)

„Fyrst svo er,“ svaraði biskupinn með tárin í augunum, „fyrst að þér eruð raunverulega hingað sendir af Guði, þá er það ekki á mínu valdi að setja mig upp á móti yður. Komið inn fyrir og vinnið verk yðar svo sem þér hafið gert annars staðar.“

Og hliðunum var hrundið upp. Gamli maðurinn, hvítur fyrir hærum, gekk út og leiddi hest Attílu af stað.

Svo virtist sem Attíla væri hrærður yfir göfugmannlegri auðsveipni gamla mannsins. Hann mælti eitthvað til Kamokka og reið svo inn um hliðin í broddi fylkingar.

Kamokki varð eftir við hliðin og skipaði nokkrum skutilsveinum svo fyrir að þeir skyldu standa þar hjá honum og hrópa stöðugt til hermannanna þegar þeir streymdu inn: „Gerið ekkert á hlut íbúanna! Sá er vilji konungs!“

Þegar við komum á markaðstorgið lét Attíla koma með hest handa biskupnum.

„Þú ert helgur maður,“ sagði hann. „Fyrir þína skuld hefur fólk þitt orðið gæfu aðnjótandi. Ég mun hlífa borg þinni. En þú munt þurfa að dvelja með mér í fáeina daga. Klerkum þínum skaltu segja að öllum birgðum af mjöli og korni sem til eru í bænum skuli hlaðið á vagna og það fært Húnum. Við þurfum einnig á öllu því skepnufóðri að halda sem til er.“

Við héldum leiðar okkar. Herinn fór gegnum bæinn í skipulagðri fylkingu. Ekki varð neins fyrirgangs vart nema skrölts í vögnum og kerrum. Af íbúunum var ekki sálu að sjá utan fáeinna gamalmenna á stangli. Hvergi varð vart minnstu hreyfingar í húsunum, fólkið hlýtur að hafa falið sig niðri í kjöllurum og uppi á háaloftum. Skutilsveinarnir mynduðu með sér samfelldar raðir meðfram aðalgötunni til að fylgja því eftir að enginn bryti gegn vilja konungs.

Þegar út um eystri borgarhliðin kom sáum við til nokkurra af íbúum bæjarins sem höfðu lagt á flótta, ríðandi, á vögnum og hlaupandi við fót, með stefnu til skógar í norðri. Konurnar báru smábörn á baki sér, eldri börnin voru að sligast undan alls kyns pynklum og pjönkum. Öll stefndu þau til skógar og hvert þangað sem leynast mátti í reyr og mýrarsefi; sá var háttur flóttamanna hvarvetna.

Við fórum yfir brú eina og veittum þá athygli konu tötrum búinni sem helst hafði úr lestinni. Hún kraflaði sig áfram yfir grundirnar með barn á baki sér og annað við hönd. Með þeim hlupu fimm litlar hnátur, allar saman berfættar, og tvær laglegar stúlkur á táningsaldri, báðar ljóshærðar. Hver þeirra burðaðist með eitthvað með sér, garma og alls kyns fánýti, jafnvel þvottabursta. Í örvæntingu sinni hrösuðu þau og hnutu hvert um annað með gráti og gnístran tanna.

„Mamma mín!“

„Ó, elsku ástin mín litla.“

Og sem henni varð litið aftur varð móðirin sér þess meðvitandi að allt var unnið fyrir gýg. Hún nam staðar við árbakkann og starði á okkur augum fljótandi í tárum, eins og vitstola.

Attíla stöðvaði hest sinn og bað Úrkon um að fara eftir konunni. Einnig biskupinn hraðaði sér á stað með honum. Hann taldi hug í konuna og sagði henni að ástæðulaust væri að óttast. Hún teymdi börnin á eftir sér og kraup niður frammi fyrir Attílu. Hún kom ekki upp orði en því betur tjáðu skjálfandi hendur hennar og tárflóandi augun að hún beiddist miskunnar.

„Átt þú öll þessi börn?“ spurði Attíla.

„Öll saman, náðugi herra!“ kjökraði konan. „Ég er ekkja. Ef þér drepið mig, læt ég eftir mig tíu sveltandi munaðarleysingja.“ Biskupinn túlkaði jafnóðum.

Attíla gaf Úpori fjárgæslumanni sínum bendingu um að finna sig og mælti eitthvað til hans. Úpor tók pyngju upp úr tuðru sinni og taldi í hana peninga. Það voru allt gullpeningar og hljóta að hafa verið að minnsta kosti þrjú hundruð talsins.

„Farðu í friði, kona góð,“ mælti konungurinn. „Taktu við þessum peningum og snú aftur til borgarinnar. Peningana skalt þú nota til að ala upp börnin þín.“ Og hann gaf einum lífvarða sinna merki um að fylgja konunni til baka.

Þá þegar er við vorum við Orléans hafði ég veitt því athygli að all margir manna okkar voru haldnir einhverri sótt. Sumir skjögruðu áfram, fölir yfirlitum og með bauga kringum augu. Hver af öðrum örmögnuðust þeir, tóku að selja upp blóði og duttu svo dauðir niður. Ekki var hitanum um að kenna, eins og ég hélt í fyrstu, heldur drepsótt. Illskeyttri plágu, sem menn féllu fyrir eins og lauf á hausti. Daunninn sem nú lagði af hernum var viðbjóðslegur, vægast sagt.

Þegar við hófum undanhaldið mátti þá þegar sjá lík beggja vegna vegarins — Núbíta hér, Herúla þar, Sváfa, Markómanna — menn af öllu kyni hvarvetna. Hver og einn var skilinn eftir við vegarbrúnina þar sem hann féll niður. Væru vopn hans einhvers virði voru þau hirt, og sama gilti um góð stígvél, heillega stakka; hvað eina sem nýtilegt mátti heita var hirt af hinum dauða eða dauðvona og hann skilinn eftir.

Attíla var orðinn svo þungur í skapi og viðskotaillur að það eitt skelfdi mann að líta á hann.

Dag nokkurn síðdegis sem við Kíki riðum saman hlið við hlið leið einn Túngassinn út af rétt framundan okkur.

Maðurinn var klæddur leðurstakk og bar á höfði sér koparhjálm með kambstúf. Hjálminn hlýtur hann að hafa hirt af einhverjum Rómverjanum í grennd við Orléans, eða hausinn allan ef svo hefur viljað til og þá hjálminn með. Við höfðum veitt hjálminum athygli áður.

Sem nú manngarmurinn hneig til jarðar skoppaði hjálmurinn af hausnum. Kíkí brá snöggt við, vippaði sér af baki, hirti hann og setti hann upp sjálfur.

Ég dauðöfundaði hann, enda var þetta hinn glæstasti hjálmur settur rauðu granati í kambstúfnum og með hreyfanlegri andlitsgrímu. Hann hefur áreiðanlega verið tveggja gullpeninga virði, að minnsta kosti á friðartímum, hvað þá nú þegar stríð geisaði! Eina sem þurfti að gera var að hylja kambinn smá flóka eða leðurpjötlu og festa við hann einni eða tveimur fjöðrum, þá tækju Húnar þann sem hjálminn bæri sem einn úr sínum röðum.

Daginn eftir kvartaði Kíkí undan höfuðverk. Á þriðja degi fékk hann blóðnasir. „Ég er búinn að vera,“ muldraði hann, þá orðinn fölur og tekinn í andliti.

Á fimmta degi tók hann að kenna bólgu í handarkrikum og í hálsi, um nóttina var hann albúinn dauða sínum.

Hann bað mig um að gefa sér vatn. Allir sváfu í búðunum. Ég fór eftir vatni og gaf honum að drekka.

„Þakka þér fyrir,“ stundi hann. „Ég á ekki margt fémætra muna eftir heima, aðeins fáeina alklæðnaði og eina bók; ég læt þér það eftir.“ Hann rétti mér höndina.

Ég lýsti á andlit hans með kyndlinum til að sjá það betur, laut niður að honum og spurði hann skjálfandi röddu: „Kíkí, viltu ekki að ég beri Móeik kveðju þína?“

Hann horfði á mig og svaraði máttvana: „Nei.“

„En af hverju ekki?“

„Til hvers væri það?“

„Kíkí!“ sagði ég og þrýsti handlegg hans. „Þú ferð ekki yfir móðuna miklu með neitt óhreint á samviskunni. Segðu að allt það sem þú lést út úr þér um Móeik hafi verið helber lygi! Þú talaðir aldrei við hana! Ég hefði haft veður af því! Segðu mér, og aðeins sannleikann — varstu ekki að ljúga?“

Ég horfði í augu hans.

Hann svaraði engu.

Augun gljáðu og ennið var baðað svita. Skyndilega fór krampi um hann og fingurnir greiptust niður í grassvörðinn. Hann átti stöðugt erfiðara með andardráttinn. Loks glennti hann upp augun og starði á mig með undrun, spyrjandi. Hann mælti aldrei orð af vörum framar. Stjörf augun störðu á mig dauð.

43.

Tjald Attílu sneri til vesturs og því höfðu öll önnur tjöld verið sett eins niður. Á hinn bóginn hafði Aëtíus ekki farið með her sinn svo sem við höfðum vænst heldur all nokkru austar. Við máttum því gjöra svo vel að snúa búðunum við. En áin Vesla, sem við höfðum haft að baki okkar, rann nú þar af leiðandi framundan búðunum.

„Skrambinn sjálfur...!“ urraði Kati lágt með sjálfum sér.

Attíla hafði látið Arðrek búast um með Gefðana sína við Aubuá þar sem þeir skyldu taka á móti Rómverjum og neyða þá til að koma gegn okkur úr vestri — þannig að þeir fengju morgunsólina í augun.

Við fengum þá fyrst að vita í hverju herkænska Aëtíusar var fólgin um það bil sem hillti undir hersveitir hans. Hann hafði brotið Gefðana á bak aftur og komist að baki víglínunni. Við vorum fátækari sem nam fimmtán þúsundum manna.

Attíla lét þá Gefða sem eftir leifðu vera til taks að baki borgarveggjum Katalánabæjar, ef til þess kæmi að þyrfti að verja bæinn.

Rétt um það leyti sem ljóst var að við máttum venda okkar kvæði í kross veitti ég athygli smá hæðardragi ekki ýkja fjarri og sem bar í milli herjanna. Þá þegar voru fjórar riddaraliðssveitir frá okkur á hraðri leið þangað, en Rómverjarnir svöruðu að bragði með ekki síður öflugum hersveitum er geystust í móti. Þeir voru að minnsta kosti all nokkru öflugri ef tekið var mið af fjölda liðsmanna einvörðungu. Og er sveitunum lenti saman með miklu glammi reyndust þeir í öllu falli öflugri; menn okkar máttu hörfa.

„Slæmur fyrirboði,“ muldraði Bjóll fræðari við hlið mér.

„Af hverju slæmur fyrirboði?“ spurði ég og lést ekki skilja. „Ef við hefðum brugðist skjótar við og verið fjölmennari þá væri hæðin á okkar valdi núna!“

„Einmitt þess vegna er þetta slæmur fyrirboði!“ hreytti fræðarinn út úr sér.

„Þetta hvað?“

„Að við skyldum ekki bregðast fyrr við og hafa verið fjölmennari.“

Fræðararnir höfðu alið æ meiri ugg í brjósti sér eftir því sem liðið hafði á ferð okkar og höfðu nú orðið allt á hornum sér. Hvort sem það átti rætur að rekja til plágunnar eða einhvers sem þeir þóttust hafa orðið vísari við blót og bænagjörð, skal ég ekkert um segja, en þeir voru alltént orðnir hver öðrum styggari. Svörtu kuflarnir þeirra gerðu þá einna líkasta þjónum dauðans.

„Mig grunar,“ sagði ég gramur, „að þið hjátrúafullu prestar gerið ef til vill meira úr þessum slæmu fyrirboðum en efni standa til. Ég biðst forláts, en þetta er nú einu sinni mitt álit.“

„Hvað er hjátrú?“ sagði hann og yppti öxlum. „Þú ert kristinn maður og fyrir þér er trú okkar hjátrú. En í augum okkar er það ykkar trú sem er hjátrú!“

Mér gramdist það enn meir að hann skyldi veifa þremur fingrum sem hann þetta mælti, eins og til háðungar heilagri þrenningu.

„Guð er aðeins einn!“ svaraði ég hvössum rómi. „Það er enginn Guð Húna, Guð Rómverja eða Guð Grikkja! Guð er aðeins Guð — faðir og húsbóndi alls mannkyns. Hann heyr ekki baráttu um hæðarkolla, hvorki fyrir okkar hönd né annarra!“

„Fávísi þræll! Við þig ætla ég mér ekki að þrátta!“

„Af því að þér stendur stuggur af mér!“

„Stuggur af þér?“

„Af orðum mínum, því sem ég segi — sannleikanum!“

Þungbrýnn horfði hann á mig dimmum augum. Við stóðum rétt hjá tjaldinu okkar, við vagnkerru húsbónda míns.

„En sanni ég nú fyrir þér,“ mælti hann stilltum rómi, „að Guð okkar Húna sé ekki sá sami og Rómverja —“

„Það munt þú aldrei geta!“

„Teldist það þó ekki fullgild sönnun ef ég segði fyrir um, segði þér hvað á eftir að gerast?“

„Það yrðu aldrei annað en bábiljur einar.“

„En ef það gerðist nú samt!“

„Þá fengir þú höfuð mitt að launum.“

„Ég þakka! En ég kæri mig ekki um neitt fánýti að launum.“

„Hann hefur nú nýst mér allvel, kollurinn.“

„Viltu þá lofa mér því — að segja það aldrei nokkurri sálu sem ég nú vil trúa þér fyrir?“

„Upp á æru og trú.“ Ég rétti honum höndina. „En hvað þá ef spádómur þinn reynist rangur?“

„Þá mátt þú gera mig að þræli þínum. Mátt kristna mig, mátt selja mig, mátt gera við mig hvað sem þér sýnist.“

„Ég hlusta.“

„Gefðu orðum mínum gaum! Teiknin hafa sýnt að Attíla mun tapa þessari orrustu.“

Hann mælti þetta af slíkum sannfæringarkrafti að hrollur fór um mig allan.

„Hreint útilokað!“ sagði ég en engu að síður setti geig að mér. „Víst hefur plágan tekið af okkur drjúgan toll, en herinn er svo stór! Það er útilokað! Attíla hefur aldrei nokkru sinni tapað orrustu. Og hefur þú gleymt því er skal um sverð Guðs?“

Hann hallaði sér að vagnhjólinu hryggum augum og vafði gráu skeggi sínu um fingur sér.

44.

Höfðingjarnir héldu sig uppi í útsýnisturninum á tjaldi Attílu allt frá morgni til kvölds. Þeir voru að fylgjast með Rómverjunum að slá upp búðum sínum.

Ég fylgdist einnig með því sem fram fór, en aðeins frá tjaldinu okkar. Mjög heitt var í veðri allan daginn og skyggni þar af leiðandi afar gott út yfir vellina. Ég hlýddi áhugasamur á það sem hinum gamalreyndari stríðskempum fór á milli.

„Lítið á!“ sagði ein þeirra. „Rómverjarnir hafa skipað Alönunum fyrir miðju.“

Og satt var það. Auðveldlega mátti sjá hvernig Aëtíus stillti upp sveitum sínum. Reyrskógurinn sem virtist bærast fyrir miðju var her Sangibans. Ef til vill var Aëtíus svo tortrygginn í garð þessa manns sem hafði reynst svo tvílráður og á báðum áttum. Nema hann hefði slíka tröllatrú á kastspjótum þeirra að hann hygðist verja með þeim heraflann að baki? Hver veit? Og var þó spurning hver væri hin eiginlega miðja hersins sem við blasti. Eða hver gat skorið úr um það þegar slíkt ógrynni liðs var annars vegar?

„Þarna eru Búrgundarnir, sjáið þið!“ sagði annar. „Og Frankarnir þarna!“

„En hvern fjárann eru Rómverjarnir að gera þarna á vinstri vængnum?“

Vissulega voru það hjálmar Rómverja sem þar glampaði á. Þeir voru að setja upp vélvirka lásboga og grjótslöngvivélar. Það var sérhverjum ljóst sem á annað borð hafði sæmilega sjón.

„Þeir hyggjast umkringja Attílu,“ sagði einn af lífvörðunum og hló við. Hann hvarflaði til mín augum og veitti hjálmi Kíkís athygli á kolli mínum. „Nú þykir mér týra!“ glefsaði hann í mig orðum glettnislega. „Ætlar þó ekki að segja mér að einnig þú ætlir að fara að berjast, bógurinn?“

„Ég er ekki hingað kominn alla þessa leið til að stumra yfir grautarpottum!“

„Ætlar kannski að berjast með húsbóndanum?“

„Í öllu falli ekki með þér!“

„Annars nokkurn tímann stigið darraðardansinn fyrr?“

„Nei — og þú reyndar ekki heldur — ekki slíkan sem okkur er nú boðið upp í!“

„Heyrðu, ertu ekki til í að ljá mér þetta hjálmskinn þitt? Ég skal í staðinn kenna þér dálítið nytsamlegt.“

„Hvað ætti það svo sem að vera?“

„Eins og til dæmis það hvernig sleppa má lifandi úr svona leik.“

„Ljái ég þér hjálminn, ligg ég dauður fyrr en varir. Þú notar nytsamlegu ráðin til heilla sjálfum þér, ég hjálminn, þakka þér!“

Almennur hlátur kvað við, en lífvörðurinn neri bakinu á sér upp við tjaldsúlu og rýtti eins og svín.

„Hann er dálítill refur, þessi Grikki,“ sagði einn þeirra við hann. „Hann verður ekki svo auðveldlega hafður að fífli.“

Gapuxaháttur sem þessi var hermönnunum tamur og hafði verið allt frá upphafi ferðar. Einn hélt því fram að í stríði skyldi maður ofar öllu leggja traust sitt á fák sinn. Annar hinu gagnstæða, að ævinlega skyldi meðhöndla hestinn sem hinn viðsjálverðasta grip — þeir gætu átt það til að hrasa og hnjóta um, eða tryllast og henda manni af baki ellegar rása með mann út í opinn dauðann.

Nokkrir þeirra báru á sér kynngimagnaða verndargripi er bjuggu þeim ákveðið æviskeið. Aðrir reiddu sig á sverð sem áttu að hafa rekið endahnút á æviskeið hundruða. Sumir neru mannsblóði um nasir fáki sínum. Og svo voru það þeir sem reiddu sig á orðkynngi eina og æptu heróp: Aaaa-óóó! Drottinn leiði drösul minn — djöfullinn hirði óvininn!

Það eitt vissi ég fyrir víst og mátti treysta, að klárinn minn var einn af mestu gæðingum Kata. Og þó að varla væri við því að búast að ég hefði krafta í kögglunum á við hina, átti ég alltént til sálarstyrk að bera. Rataði ég í ógöngur, skyldi ég engu að síður snúa mig út úr þeim heilum og klárnum með. Lenti ég inni í óvinahópnum miðjum, skyldi ég rífa leðrið af kambskúfnum og fjöðrina frá hjálmblikinu og svo æpa heróp á latínu. Værum það á hinn bóginn við sem rækjum Rómverjana á flótta, skyldi ég æpa af öllum lífs og sálar kröftum eins og sannur Húni: „Aaaa-óóó! Djöfullinn hirði ykkur!“

Að sjálfsögðu léti ég ekki mitt eftir liggja á völlunum nema því aðeins að örugg vitni yrðu til staðar, annars tæki ég hausana eftir því sem þeir féllu til, svo ég fengi sannað getu mína.

Hversu svo sem annars hefur verið farið með hugsanir mínar, get ég ekki neitað því að þegar óvinaherinn birtist okkur, var eins og nístingsköld rödd hlakkaði í eyrum mér: Zeta! Þú sleppur héðan aldrei lifandi! Mörg þúsund manns munu liggja í valnum; og hvers vegna skyldir þú þá lifa hildarleikinn af?

Rómverski herinn var að skipa sér langt fram eftir degi. Við komum auga á raðir Vestgota með leðurskildi sína sem voru á líta eins og snákar sem hringuðu sig. Vestgotunum var einnig raðað í fremstu víglínu. Og nú fór að komast hreyfing á lið okkar.

Hirjit! Hirjit! (Hingað! Hingað!) Það voru herdeildarforingjar Gotanna í her okkar sem voru að skipa mönnum sínum fyrir. Þeir mjökuðust af stað í halarófu sem hlykkjaðist frá tjaldbúðunum. Hver foringinn eftir annan birtist: Akrán dökki, bláeygi sérvitringurinn Arneygur, Fiskur karlinn, brosandi að venju í brúskmikinn kambinn, og hinn ungi Skúra með höttinn sinn hallandi út á vanga eins og ævinlega. Það var ekki lengra síðan en í gær sem hann hafði verið að dansa undir hljómfalli belgpípnanna þeirra.

Þegar her Rómverja hafði tekið sér stöðu skipaði Attíla Alönum sínum gegn Alönum þeirra, Austgotum sínum gegn þeirra Vestgotum. Vestgotarnir lögðu fæð á Austgota fyrir að hafa ekki á sínum tíma hörfað með þeim undan Húnum. Og eins lögðu Austgotar fæð á Vestgota fyrir að hafa skorist úr leik og álitu þá heigla fyrir að hafa runnið af hólmi. Víst geta fjandvinir gert með sér sátt og lagt niður vopn í stríði, en aldrei stríðandi bræður. Kain slítur bræðraböndin.

Húnarnir létu sér eftir að skipa miðjuna — Blakkhúnar og Hvíthúnar saman. Arðrekur hélt sig með Gefðana sína yst á hægri væng, eins og Attíla hafði skipað fyrir, og þeim sömu megin voru Akatírarnir, Jazýgarnir, Kvadar, Rygjar og Saragúrar.

„Ég hef hvergi komið auga á Herúlana,“ sagði Frjálsi Grikki, sem nú bar að.

„Attíla sendi þá norður ásamt Magýjörunum,“ svaraði húsbóndi minn og þerraði svita af enni sér. „Þeir eiga að ráðast aftan að Rómverjunum.“

Nú var vélspjótkastari á vagni dreginn framhjá okkur af sex uxum með gjökti miklu og glamri. Hvarvetna var verið að koma vígvélunum fyrir. Vélum sem hreyttu spjótflaugum og vélum sem slöngvuðu grjóti eða þeyttu drumbum, og vélvirku lásbogunum. Menn af þeim þjóðum sem snjallastar voru að leika sér með slöngvivaði komu sér fyrir uppi á vögnum þar sem þeir áttu hægt með að leika listir sínar, með vel hlaðið undir sig af úttroðnum sekkjum og alls kyns pjönkum. Fyrir framan vagnana hreiðruðu svo Alanarnir um sig með spjótin sín löngu og Gelónarnir með sigðirnar sínar. Þeim síðastnefndu var ekki ætlað að hefja uppskeru nema fjandmennirnir gengju svo nærri okkur að vagnlínan væri í hættu.

Ég stóð í þeirri trú að baráttan yrði hafin strax hinn sama dag, en því var ekki að heilsa. Allan guðslangan daginn héldu menn áfram að skipa sér, eftir því sem Attíla sagði fyrir um.

Og myrkrið skall á — niðamyrkur svo svart sem himinninn væri sót. Varðeldar voru kveiktir í búðum hvorra tveggja og varðmenn stóðu svo nærri hver öðrum að með hægu móti hefðu þeir getað hæft hver annan örvum sínum. Síðasta skipun dagsins var að eigi mætti þeyta horn né blása í pípur og skyldu allir taka snemma á sig náðir.

45.

Kyndlar loguðu hvergi nema í tjaldi Attílu, sem stóð hálfopið út í nóttina.

Á borðum rauk af kjúklingum er höfðu skriðið úr eggjum í Trjójubæ en nú verið sendir Attílu. Höfðingjar Húna og hinir ýmsu kóngar neyttu matarins án þess að segja orð. Á meðal þeirra sat Lúpus biskup af Trójubæ. Jafnvel hér tróndi míturið óhagganlegt á kolli hans og gullofinn hökullinn sveipaður um herðar. Silfurkrossinn hafði hann lagt fyrir framan sig á borðið. Hann snerti varla við matnum en strauk skegg sitt og varð öðru hverju litið á Attílu, áhyggjufullur á svip. Hann átti til að taka andköf og þá fóru þjáningardrættir um andlit hans. Vesalings maðurinn var kvalinn af gigt.

Fyrir framan tjaldið höfðu herdeildarforingjar og allra þjóða ættbálkahöfðingjar hnappað sér og biðu skipana. Attíla var alltaf annað veifið að kalla Manga-Sag fyrir sig til að sýna sér töfluna, en það var svart viðarspeldi sem sýndi afstöðu búða hvorra tveggja stríðsaðila. Smá línpjötlur allavega litnar voru festar á speldið til tákns um stöðuna, eftir því hvaða mynd tjöld og liðssveitir, vagnar, vopn og stríðstól höfðu tekið á sig. Á milli þess sem Attíla snæddi, mat hann stöðuna og gaf skipanir.

Af og til bar flugumenn og njósnara að, með nýjustu fréttir af stöðunni, jafnt okkar megin allt að fremstu víglínu, sem af vígstöðu andstæðingsins. En nú sem náttsett var orðið var mest tíðindalaust, enda getur enginn her athafnað sig í svarta myrkri líku því sem nú var; hvergi stirndi á stjörnu né heldur tungl skini, himinninn var alskýjaður og sortinn.

Í lok máltíðar var ostur borinn á borð og ávextir soðnir í víni.

Lúpus biskup reis á fætur og lagði bikar sinn frá sér á borðið.

„Yðar hágöfgi! Konungur konunga!,“ hóf hann máls, á latínu, hátíðlegri, alvöruþrunginni röddu. „Leyfið mér, yðar undirgefnum þjóni, lægstum þjóna, að mæla fyrir minni yðar. Orðstír fer af yður markaður blóðugum stöfum. Halastjarna reis á himni til tákns um yðar turniment. Jörð skelfur hvar sem skuggi yðar fellur og hinir hugprúðustu menn blikna við augntillit yðar. Þér eruð sagður úlfur vera, yfir allri jörð gína; djöfull láðs og lagar! Látum svo vera. En komi ég fyrir hásæti Guðs, segi ég Honum af yður sögu, að þér hafið farið fyrir ógrynni liðs gegnum borg mína, en engu að síður öllu eirt. Nú sofa Trjójubúar værir sem lömb.“

Þakklæti skein úr vingjarnlegum augum gamla mannsins. Eins og að líkum lætur hefur ræðan verið lítt skiljanleg þeim herramönnum við borðið, nema ef vera kynni Órusta og ef til vill hinum unga, nýkrýnda konungi Frankanna frá Nekkará. En upphafinn tónn ræðunnar hafði djúp áhrif, líkt og sunginn væri sálmur.

Attíla hallaði sér aftur á bak í stól sínum. Augu hans voru hulin skugga af ábúðarmiklum brúnunum og því erfitt um að dæma hver áhrif orð biskupsins höfðu á hann. En augun voru eini gluggi sálar hans, öll önnur ásýnd hans var eins og ætíð líkt og höggvin í marmara.

Gamli maðurinn hélt áfram máli sínu: „Nú er skálmöld, loft er lævi blandið, öldur rísa. Hver þjóð er lík himingnæfri öldu í ómælishafinu mikla, og allar falla öldurnar til vesturs. Sá er og hlýtur að vera vilji Guðs.“

Attíla gaf Órusta til kynna að hann skyldi þýða mál gamla mannsins fyrir borðnautum sínum.

Biskupinn þagði á meðan Órusti túlkaði það sem hann hafði mælt til þessa, hélt þá ræðunni áfram, heitur í anda.

„Hinn gamli heimur er hér saman kominn til að rísa gegn yður. Jafnvel strax á morgun verður úr því skorið hvor yðar er máttkari og má sín meira. Ómælt blóð mun renna. En sagan kennir oss að mannkyn má kosta til blóði, svita og tárum til að fá gengið í endurnýjun lífdaganna. Öllu fárviðri fylgir eyðing og drep, fleytur steyta á skerjum, fólk ferst. Jarðargróðinn spillist, akrar eyðast, hjarðir tvístrast, tré rifna upp frá rótum, björg klofna; dauði og djöfull hvarvetna. Og hversu mjög erum við ekki harmi slegin! En þegar storminn lægir er loft blandið ferskri angan lífsanda. Af gömlum rótum vex ungviði er í tímans rás gnæfir margeflt yfir iðjagrænum völlum. Mannsandinn er reynslunni ríkari, byggir upp á nýtt, sér fegurri heim.

Yðar hágöfgi, voldugi Attíla! Þér eruð refsivöndur Guðs yfir oss mönnunum. Fremd yðar er sem þrumufleygur, logandi sverð; fólk yðar hnattroka. Sá er vilji Guðs, því að hann er sá er öllu ræður. Góði maður, ég virði og vegsama yður, því að það eigið þér skilið af mér og það þrátt fyrir að ég hugsi með hryllingi til surtarloganna er þér hafið vakið. Guð gefi að yður vinnist aldur til að vitna um endurfæðing lífsins þegar öldurnar lægir og eldar slokkna. Svo sem þér nú ljóstið oss með refsivendi Guðs, svo megi Hann einnig blessa oss með hendi yðar.“

Hann gekk til móts við Attílu sem rétti fram hendurnar. Gamli maðurinn vildi kyssa á hönd hans, en Attíla faðmaði hann sér.

„Blessaður ætíð!“ hrópuðu Húnarnir.

„Vivat!“ tóku útlendingarnir undir með þeim.

„Hogh!“ hrópuðu gotnesku höfðingjarnir.

Og minni Attílu var drukkið.

Attíla, sem sat enn á stól sínum, galt fyrir sig á latínu með aðeins lítils háttar húnverskum hreim.

„Það er trúa mín að líf vort hefjist ekki hér á jörðu fremur en það taki enda hér. En við erum hér niðurkomin, eigrum um lönd og berjumst fyrir lífi voru og höfum þó litla hugmynd um hvers vegna. Guð einn það veit. En það veit ég, að hingað var ég sendur af Guði Húna, sem er einnig Guð allra manna og alheims! Hann fól mér sverð í hendur — sem ég mun aldrei slíðra! Gæti því nokkur staðið í vegi fyrir mér?“

Húnarnir skáluðu ákaft og höfðu enn uppi blessunarorð. Tindrandi augum lyfti Attíla fulli sínu mót biskupnum og með látbragði er sýndi svo að ekki varð um villst, að það skyldi drukkið gestinum til.

46.

Nú var staðið upp frá borðum. Nokkrir viðstaddra yfirgáfu tjaldið, aðrir biðu átekta. Þjónarnir röðuðu stólunum meðfram tjaldvoðinni en tóku borðið saman og höfðu á brott með sér.

Á meðan á máltíðinni stóð hafði ég veitt því óljósa athygli að eitthvað var á seyði fyrir framan tjaldið en hafði annars verið með allan hugann við borðhaldið.

Núna kom í ljós að búið var að gróðursetja birkitré eitt allstórt fyrir utan, í fullum skrúða. Sveinarnir sem höfðu verið að verki voru rétt að ljúka við að þjappa moldinni að því. Í um tíu skrefa fjarlægð voru félagar þeirra að kveikja eld í litlum bálkesti. Fræðararnir voru þarna allir saman og höfðu í ýmsu að snúast. Gyrðir hélt hvítri á og svörtum hrúti í skefjum á meðan Bukkur kom sjöhyrndri altarishellu fyrir á sínum stað og Sármáni annarri, kringlóttri og svartri. Það var sem sagt fórnfæring í vændum og biðu herramennirnir þess eins að blótið hæfist.

Prestarnir hvörfluðu í kringum bálið í flöktandi bjarmanum, Kama og Íddar sveipaðir hvítu, Zóbókan, Bógur og Gyrðir rauðu, aðrir svörtu. Sveinarnir sem voru þeim til aðstoðar voru búnir sínum venjulegu hermannsklæðum, nema til höfuðsins, þar sem þeir höfðu uppi strýtta blóthatta svipaða og prestanna.

Þrír hálfnaktir hljóðfæraleikarar höfðu komið sér fyrir, hátíðlegir í bragði, undir birkitrénu, tveir þeirra með djúpar sívalar trumbur og sá þriðji með hápípu all sérstæðrar gerðar, sem á tungu Húna kallast tárogató og er trektmynduð í endann.

Höfðingjarnir fengu sér sæti á lágstólum í kringum Attílu. Fjær, hinum megin við bálið, var þyrping áhorfenda sem aðallega samanstóð af ýmsum rosknum fyrirmönnum og foringjum.

Trumbuslagararnir tóku nú að slá dynjandi takt undir leik hljóðpípuleikarans, sem lét ýla í tárogatóinu stef sem í senn tjáði sársauka og ógn. Einn prestanna kveikti á hvítu vaxkerti; annar hélt skál hátt uppi og dreitti vatni eða einhverjum ókennilegum vökva yfir ána, sem brást við með snöggum skjálfta; en frammi fyrir henni kraup Zóbókan lotningarfullur, fremur eins og frammi fyrir manneskju en skepnu, og skyndilega brá hann hníf sínum — og rak á kaf í dýrið. Eins fór Vítos fræðari að við hrútinn svarta. Jarmur sauðanna rann saman við tónlistina líkt og raddir í stefjahrynu, en blóðinu var safnað í skálar, af ánni í silfurskál og af hrútnum í járnskál.

Prestarnir unnu verk sitt án hiks og af kostgæfni. Gyrðir og Bógur brettu upp ermarnar og með breiðblaða bjúghnífnum fláðu þeir sauðina. Damónik herti öxi yfir eldinum og hjó síðan hornin af hrútnum, sem hann svo rétti Vítosi. Vítos festi hornin þannig við barðið á hatti sínum að þau stóðu út beint yfir eyrum hans.

Nú varð lát á tónlistinni.

Íddar gamli klifraði upp í birkitréið, eftir sporum sem höfðu verið höggvin út í bolin, þangað til hann nam við neðstu greinarnar. Þar uppi breiddi hann út armana og sönglaði skjálfandi röddu: „Þögn! Þögn! Þögn!“

Allir tóku ofan — einnig Attíla.

Zóbókan skar hjartað og tunguna úr hvítri ánni og setti í stóra silfurskeið, hélt þá skeiðinni hátt yfir eldinum.

Uppi í trénu sneri Íddar sér til austurs og hrópaði til himins: „Drottinn, vor Guð! Skapari himins og jarðar! Herra sólar og tungls! Herra stjarnanna! Herra vatnsins! Þér til dýrðar færum vér þessa fórn, með báli og brandi!“

Zóbókan lét tunguna falla á bálið og prestarnir hrópuðu í kór: „Drottinn vor, skapari vor, hjálpa þú oss! Ver með oss!“

Íddar kom ofan úr trénu og tók við hinni helgu skeið þar sem í var blóðrautt hjartað úr sauðkindinni. Hann hélt skeiðinni hátt yfir eldinum og bað:

„Almáttugur Guð, faðir vor manna, þú sem ert á himnum, ofar skýjum, þú sem stýrir eldingum, magnar veður og vind og færð jörð til að skjálfa! Hjörtu vor brenna af ást til þín líkt og hjarta þetta mun nú brenna! Ver með oss!“

„Ver með oss!“ þuldu fræðararnir í kór og undir með þeim tók mannsöfnuðurinn.

Íddar lét hjartað falla á bálið og um leið hófst helgihljómstefjan á ný.

Nú steig Vítos fram. Dunur trumbanna dóu út á meðan hann skar hjartað og tunguna úr svörtum hrútnum og lagði í járnskeið. Holum rómi mælti hann og leit til jarðar:

„Drottinn alls ófagnaðar! Máttugi Djöfull! Herra skrattanna! Sorgarbrunnur og armæðu! Svarti Djöfull! Vinn oss ei mein!“

„Vinn oss ei mein!“ þuldu allir í kór.

Hann henti hjartanu og tungunni í gryfju er undir altarishellunni var og hellti blóðinu úr skálinni sömu leið. Nú logaði aðeins í glæðum á kestinum.

Íddar dró altarishellurnar tvær yfir glæðurnar og lagði herðablað ofan á hvora um sig. Það sem eftir var athafnarinnar stóð hann hreyfingarlaus með hendur útréttar svo þær vissu að herðablöðunum á hellunum.

Þurru grasi var hent á glæðurnar og bálið blossaði aftur upp. Og nú sneri blindi öldungurinn Kama sér að eldinum og lyfti tveimur sverðum hátt á loft í kross yfir eldinum. Tónlistin hætti.

„Lútið niður!“ sönglaði Íddar.

Allir hlýddu og lutu lágt niður.

Kama hóf að syngja hrumri, skjálfandi röddu: „Drottinn vor í upphæðum, vér áköllum þig. Þú hefur leitt oss Húna hingað. Sverð þitt er í höndum Attílu. Veit oss afl þitt að ofan! Vér biðjum þig — styð þú son Balambérs, höfðingja Húna, þinn útvalda Attílu!“

„Styð þú Attílu!“ tók söfnuðurinn undir með fræðurunum.

Ég gaut augunum á Attílu. Hann sat hreyfingarlaus á stól sínum. Yfir svörtu skegginu mændi föl ásjóna hans, augun hulin skuggum. Hann var á að líta sem holdtekning næturinnar.

Presturinn hélt áfram:

„Drottinn, vor Guð, þú sem hefur leitt oss langt að úr austri yfir á sléttur Tísjuár, og af sléttum Tísjuár í vesturheim, herð þú svo branda vora að stálið vinni á stáli! Lát þú hvert bragð ljósta svo hart sem eldingar himins!“

Íddar tók við sverðunum af Kömu og rétti honum tvær örvar í staðinn.

Enn var bætt á bálið sem blossaði upp og Kama sönglaði, ákallaði Guð og bað hann blessa örvar Húna.

Því næst fór Kama eins að við beislistauma og bað til Guðs að hann léði hestunum hug og kjark.

Söfnuðurinn hafði eftir síðustu orð hverrar bænar.

Nú var víni skvett á bálið. Eitt augnablik grúfði svart myrkrið yfir öllu, þá kviknaði bálið á ný af vínandanum með hvæsi og blístri og neistaflugi og um stund glóði strókurinn upp af því.

Kama brá sverði og laust því í eldtungurnar og tók þá að vekja upp anda allra þeirra Húna er nú væru horfnir af sjónarsviði, þuldi upp nöfn allra fallinna hetja þjóðarinnar.

„Af himni og jörð, eldi og vatni, vaknið! Vakið með oss, þér andblær liðins tíma! Sýnið ykkur líkt og skýin hjúfra sig um skóg á fjalli! Gangið fram sem skuggar á nóttu! Vakið með oss, veit oss styrk!“

„Vakið með oss, veit oss styrk!“ þuldi söfnuðurinn.

Íddar stakk sverðunum tveimur í birkistofninn og fór eins að með örvarnar tvær. Þá festi hann logandi kertið þar og hengdi loks beislistaumana á trjágrein.

Attíla reis á fætur og söfnuðurinn dreifðist. Prestarnir, prinsar og höfðingjar fylgdu á eftir Attílu inn í tjaldið. Fyrirmennirnir settust á stólana undir tjaldvoðinni. Miðbik tjaldsins var autt.

Nokkrir sverir vaxkyndlar snörkuðu á höfuðsúlu tjaldsins fyrir miðju gólfi. Kyrrð var komin á í búðunum, aðeins stöku hrotur heyrðust og til hrossa sem kroppuðu á beit; það lét í eyrum líkt og öldugjálfur við sjávarströnd. Einn og einn hundur gelti í fjarlægð. Fyrir utan gneistaði bálið og kastaði löngum skuggum af prestunum á tjaldvoðina..

Nú tóku trumburnar að duna dimmum örgum hljómi undan lófum og fingrum slagaranna. Hljóðpípuleikarinn lyfti tárogatóinu að vörum sér og blés stef sem hann svo endurtók í sífellu:

Zóbókan fræðari tók sér stöðu á tjaldgólfinu miðju, leit upp sem til himins og baðaði út höndum. Hann tók að ganga í hringi, æ hraðar og hraðar og hljóp brátt við fót, tók loks að stökkva og hoppa líkt og hann vildi hefja sig til himins. Trumbuslátturinn færðist því meir í aukana sem dans prestsins varð óhemjulegri. Svitinn bogaði af honum, líkaminn hvirflaðist kringum sjálfan sig. Þá, hægt og sígandi, virtust kraftar hans fjara út og að síðustu skjögraði hann magnþrota um gólfið, starandi augum, enn upp, svo að aðeins skein í hvítuna fyrir sjónum okkar. Andlitið varð rjótt sem purpuri, blánaði þá og gulnaði og varð á endanum hvítt sem nár; þá riðaði hann og féll loks froðufellandi niður á mitt gólfið.

Hinir fræðararnir lutu niður að honum. Tónlistin dó út. Og sem Zóbókan engdist í krampaflogum á gólfinu slitnuðu út úr honum stök orð á stangli:

„Grundin ... blómin ... hrossin ... svamla ...“

Attíla sat á bríkarstól sínum og hnykklaði brýnnar.

Kama sneri sér að honum og mælti:

„Liljur vallarins spretta rauðar sem blóð. Hross og ernir svamla í sama duftinu.“

Allir viðstaddir störðu þögulir fram fyrir sig. Fáeinir ypptu öxlum, aðrir voru djúpt niðursokknir í hugsanir sínar. Attíla einblíndi dimmum sjónum fram fyrir sig.

Zóbókan var studdur á fætur af tveimur öðrum og leiddur á brott. Ég hugsaði með mér að hann hlyti að hafa innbyrt eitthvert görótt jurtaseiði, því að hann var eins og vitstola maður.

Enn upphófst tónlistin.

Prestur af bálki Alana steig fram á gólfið. Hann var í svörtum sorgarkufli og hristi saman alla vega lita sprota á flókadúk. Allsnakin manneskja, smurð hvítu frá hvirfli til ilja, fylgdi honum á eftir, og í því skyni að vekja upp anda tók hún að hringsnúa vagnhjólum jafnframt því sem hún fetti sig klunnalega á alla kanta á hinn kynlegasta hátt. Á meðan ákallaði prestur stöðugt Guð og leitaðist við að lesa úr teiknum þeim sem sprotarnir sýndu.

Spádómur Alanaprestsins þótti öllu þekkilegri en dómur Zóbókans.

„Fjandi vor birtist mér sem sjöhöfða dreki. Sá hausinn sem er illúðlegastur ásýndum fellur í duftið. Sverð Rómverja er hvítt, sverð Húna rautt.“

Attíla hnikaði höfðinu lítið eitt. Húnversku tignarmennirnir heyrðust hvísla lágt: „Aëtíus...“

Því næst stigu prestar Gota fram og fóru með sína helgigjörð og mæltu fram heldur óljósa spádóma. Viðstaddir héldu niðri í sér andanum, djúpt snortnir.

Að síðustu drógu húnversku fræðararnir glóheitar altarishellurnar inn í tjaldið með járntöngum og komu þeim fyrir yfir glóðarmolum í tjaldinu miðju. Guðrækileg andakt greip viðstadda.

Íddar tók nú sviðið herðablaðið af hellunni sívölu með silfurtöngum er voru húðaðar gulli um höldurnar. Hann hélt beininu í kyndilbjarmanum og rannsakaði sprungurnar í því áhyggjufullur á svip.

„Sé ekki neitt,“ sagði hann sem hann sneri sér að æðsta prestinum, öldunginum blinda. „Ekkert nema eina stóra sprungu.“

„Það er auðráðið,“ sagði Kama.

Hann sneri sér að Attílu.

„Foringi fjandmanna vorra mun falla.“

Attíla haggaðist ekki í sessi. „Látum okkur sjá hitt,“ mælti hann.

Íddar fræðari tók þá hitt beinið og bar upp í bjarmann. Í tjaldinu var grafarþögn. Fræðarinn las beinið, atkvæði fyrir atkvæði:

„And ... ar ... allr... a ... fram ... lið ... inn ... a ... Hún ... a ... berj ... ast ... með ... þér ...“

Herramennirnir spruttu á fætur. Allir þyrptust að beininu. Attíla fremstur.

Að því er Bjóll fræðari tjáði mér seinna, höfðu sprungurnar í svörtu beininu verið raunveruleg setning, skráð með rúnum úr stafrófi Húna.

Allir hinir háu herrar ljómuðu af gleði. Gamli biskupinn einn lét sér fátt um finnast; hann sat svefnhöfugur og hinn rólegasti í sæti sínu. Attíla sneri sér að honum.

„Hyggst þú ekki spá fyrir mér um framtíð mína? Eða býrð þú ekki yfir mætti til að spyrja hina kristnu anda ráða?“

Biskupinn rétti úr sér og svaraði lítillátur: „Ekki bý ég nú svo vel, herra minn. Að okkar hyggju og trú verður aðeins eitt sagt fyrir um.“

„Sem er hvað?“

„Að verði Guðs vilji, í einu og öllu.“

„Hljómar ágætlega,“ sagði Attíla og lét vel að sverði sínu. „Ef sá er vilji Guðs að ég sé gyrtur þessu sverði, þá hlýtur það og einnig að vera vilji hans að sverðið ljósti!“

Hann kinkaði kolli til manna sinna og hvarf upp á svefnloftið.

47.

Ég kveikti á kyndli og lýsti þeim leiðina, húsbónda mínum og bróður hans yfirhershöfðingjanum. Hvorugur mælti orð af vörum, ekki fyrr en við komum að tjaldinu okkar og eldri bróðirinn steig á bak hesti sínum, að Kati spurði hann:

„Það verðum þá ekki við sem hefjum leikinn eða hvað?“

„Að líkindum ekki,“ svaraði yfirhershöfðinginn eins og í hálfkæringi og geispaði.

„Svo að teiknin hafa þá ekki verið alveg afdráttarlaus?“

„Nei. Attíla mun að líkindum taka stöðuna enn á ný til athugunar í fyrramálið.“

Orð yfirhershöfðingjans vöktu mér undrun. En seinna átti ég eftir að komast að raun um að vegna nærveru hinna útlendu prinsa og höfðingja hafði Attíla kosið að láta sem teiknin hefðu eingöngu verið góðs viti.

„En ef þeir nú kjósa að byrja strax í fyrramálið?“ spurði Kati.

Bróðir hans hristi höfuðið. „Ég á bágt með að trúa að þeir geri það. En sofðu eins vel og þú getur. Ég verð að fara af stað núna strax.“

„Suður fyrir?“

„Já. Tveir sjálfboðaliðar munu leggja eld að heyvögnum þeirra ef vindur verður hagstæður. Rómverjarnir hafa lagt þeim svo þétt hverjum að öðrum. Með Guðs hjálp skal ég svæla þá að handan. Hafðu gott auga með ánni þar sem hún fellur um reyrsefið.“

Bræðurnir tókust í hendur.

Kati fór inn í tjaldið þungt hugsi. Hann staldraði við eins og hann væri að íhuga eitthvað með sjálfum sér, geispaði þá svo svakalega að brakaði í kjammanum. Ég kom blysinu fyrir í járnhaldinu á tjaldsúlunni og var þá tilbúinn að hjálpa honum að afklæðast.

„Við sofum í fötunum í nótt,“ sagði hann. „Einnig þú — og hefur sverðið tiltækt.“

Hann seildist ofan í kistil og tók upp tvo geitarskinnsbelgi er voru á stærð við svínsblöðru.

„Farðu með þá út,“ sagði hann, „og hengdu þá við hnakkana, einn á Elding og hinn á þann lausbeislaða. Setur blautar dulur yfir... Og bíddu við!“ bætti hann við og seildist enn niður í kistilinn, „best að þú fáir einn líka.“

Maður getur orðið æði þorstlátur í bardaga.

Hann tók korktappann af og bragðaði á innihaldinu.

„Skrattinn sjálfur! Vínið orðið að ediki! Finndu! Það er orðið súrt!“

„Ekki að undra,“ svaraði ég. „Eins og þú veist, herra minn, þá höfðum við engin tök á að taka vínkjallarann með!“

„En því hefur þá ekki vín Attílu spillst?“

„Þeir fluttu sitt í kvartilum og höfðu blautar húðir yfir.“

Hann skreið upp í hengirúmið sitt og var sofnaður samstundis.

Hrossin hímdu fyrir utan undir fullum reiðtygjum. Karakki hestasveinn hélt þeim félagsskap. Við hvern hnakk hékk trékylfa með koparhaus og örvamælir, hver og einn fullur með álnarlöngum bambusörvum.

„Þú gefur hestunum eitthvað,“ sagði ég. „Enginn mun hreyfa sig fyrr en í fyrramálið.“

„Sérð þú ekki að þeir eru með fóðurkörfurnar á sér?“ gall Karakki við. Hann fleygði sér út af undir tjaldskörinni.

Ég kom mér í fletið mitt, sem var strengt milli súlna undir skinnskyggninu yfir innganginum.

48.

Ég braut ákaft heilann um hvað morgundagurinn bæri í skauti sér og ætlaði seint að takast að sofna. Skyldi ég eiga aðra nótt fyrir höndum hér í heimi? Fengi ég nokkru sinni framar séð hann Stóra Björn á himninum? Hversu gerólík hefði ekki nóttin verið ef Móeik hefði aldrei komið til sögu? Ég hefði sofið vært heima í Miklagarði í faðmi sumarnæturinnar með sjávarilm fyrir vitum, en ekki verið hér í miðju þessu sofandi víti með japlið í hestinum mínum fyrir eyrum, hestinum sem nú japlaði á höfrum og virtist kæra sig kollóttan og mundi þó á morgun, ef svo vildi til, bera mig á baki sér inn í ríki hinna dauðu.

Um miðnætti tókst mér loks að sofna. Hversu lengi ég svaf veit ég ekki. Á þessum árstíma birtir snemma, eða um óttubil. Ég vaknaði við hófadyn. Jörðin skalf undan fótum hrossanna sem þá var verið að reka í hópum til brynningar.

Ég klifraði upp miðsúluna í tjaldinu og gægðist út um loftopið til að virða fyrir mér fjandmennina fyrir handan. Einnig þeir voru komnir á stjá. Við ána milli bækistöðvanna gat að líta hross í milljónatali! Myndi hún ekki verða svelgd til þurrðar! Var þá runninn upp dagur úrslitaorrustunnar?...

Húsbóndi minn reis úr rekkju og þvoði sér, skvetti framan í sig vatni og neri því um vanga og skegg. Ég tók til leðurstakkinn hans, sem hann skellti sér í og var rokinn með það sama til Attílu.

Húnarnir voru þá þegar stignir á bak klárum sínum. Þeir hinir yngstu sátu berbakt eða aðeins með stakka sína eða brekán eða einhverjar skinnpjötlur undir sér. Allir mændu í átt til tjalds konungsins. Úti á völlunum fjær voru enn aðrir; þeir kölluðu án afláts og spurðu nýjustu tíðinda — hvenær yrði blásið til orrustu.

Þá ungu klæjaði í lófana eftir að fá hafið bardagann. Þeim hinum gamalreyndari þótti líka þurrt og skínandi bjart veðrið alveg kjörið til að berjast í. Og því fyrr sem þeir byrjuðu, því betra; því morguninn er svalur en síðdegið heitt. Og ævinlega slæmt að fresta því til morguns sem gera má í dag.

Ég hafði heldur enga eirð í mér. Á meðan Kati fundaði með Attílu gekk ég enn úr skugga um að beisli, taumar og ístöð væru í lagi og hugði að orrustustakknum mínum. Rýtinginn minn og sverðið fægði ég með sólanum á ilskónum mínum. Og eins og aðrir festi ég á mig hnéhlífar, sem voru úr leðri og fylltar með hrosshári.

Arabískur kaupahéðinn fór á milli manna og vildi selja ljónsmör. Húnarnir göntuðust með hann og spurðu hvort heldur ljón rýttu eða hneggjuðu, en engu að síður voru þeir margir sem keyptu af honum.

Loksins komu boð frá Attílu. Allir skyldu neyta matar og drykkjar og einnig skyldi hestunum gefið. Og brátt loguðu eldar hvarvetna og hvert sem var litið var tekið að reka hjarðir nautgripa, kálfa, sauða og lamba á milli tjaldanna.

„Það verður varla barist í dag, eða hvað?“ spurði hver maður annan ólundarlega.

„Nema að það verði síðdegis?“

„Síðdegis! Hafið þið nokkurn tímann heyrt annað eins?“

„Sérð þú ekki að við hefðum sólina beint í augun ef við ættum að sækja fram núna?“

En hvers vegna skyldu Rómverjar þá ekki hafa látið til skarar skríða? Ekki hefðu þeir haft sólina í augun.

Menn úr hópi flugumanna útskýrðu að Aëtíus ætti enn von á liðsauka og hygðist blása til orrustu morguninn eftir.

„Við hefjum leikinn nú síðdegis,“ sagði Kati, sem hann svipti af sér orrustustakknum og fékk mér til varðveislu.

Óðum hlýnaði í veðri.

Yfir eldinum, á álnarlöngum teinum, snerist krafturinn er skyldi efla okkur til dáða síðdegis.

49.

Enn var miður dagur og skuggana af tjöldunum lítt tekið að lengja þegar Káson lúðurblásari birtist í turni konungstjaldsins og lét gella í stóra fílabeinshorninu sínu:

Þúsundir horna tóku undir með þessu skelfilega þríkvæða stefi. Ef kyrrð hefði ríkt í búðunum hefði mátt greina hvernig vælið endurómaði allt til ystu jaðra herbúðanna lengst úti í ósýnilegum fjarska. En á svipstundu tóku búðirnar að óma af glamri í vopnum og mikilli háreysti; nöfn voru kölluð upp og merki voru gefin og alls kyns fyrirskipanir í miklu ofboði.

Allir stigu á bak. Hver og einn hnýtti á sig leðurhött eða hjálm og festi á sig brjósthlíf, gætt var að reiðtygjum og bogastrengjum, og skildir, örvamælar, sverð og spjót gerð klár. Saragúrarnir og Roxólanarnir settu upp hjálma sína — dýrahauskúpur eins og þær komu af skepnunum með hausfillum og hornum á. Gelónarnir munduðu spjót sín með hauskúpum manna á spjótsoddum. Markómannar festu uxahorn á hetti sína og voru þá djöflum líkastir.

Víðsvegar fram undan herbúðunum tók reykur að liðast til himins. Prestar allra hinna margvíslegu þjóða voru að búa sig undir fórnarathafnir. Prestar Húnanna mundu fórna hvítum hesti, Saragúrar og Gelónar mönnum.

Ókennilegur hornablástur barst okkur til eyrna úr fjarska, úr norðrinu. Það var langdreginn þytur en gjallandi og vatt upp á sig eins og snákur. Ég hafði aldrei heyrt neitt þvílíkt fyrr.

„Þeir eru farnir að sækja fram þarna uppfrá,“ sagði hestasveinn einn.

Varðmenn á völlunum tóku sér nú stöðu á meðal okkar. Skutilsveinar þyrluðu upp ryki er þeir þeystu á harðastökki milli tjaldanna. Merkisberar höfðu skorðað flaggstangir sínar í ístöðum og hljóðpípuleikarar tekið sér stöðu upp á vögnunum í innri röðinni. Búið var að beita hrossum fyrir vagnana með vélvirku bogunum og öllum þeim vígvélum.

Allt gerðist með skjótum hætti. augun glóðu í mönnum. Allir höfðu hátt og hver talaði upp í annan.

Mér fannst ég vera sá eini er biði þess þögull og fölur er verða vildi. Hrollur fór um mig allan eins og hýena flaðraði upp um mig. Ég gat varla hreyft legg né lið. Aðeins eitt komst að í huga mér: Þú ert á leið út í opinn dauðann.

Ég hélt mig fyrir framan tjald Attílu á meðal hestasveinanna er héldu við hesta konungs og tignarmannanna. Hesturinn minn var með leðursvuntu fyrrir brjósthlíf. Í hnakknum hékk kylfan mín. Ég var búinn gráa orrustustakknum mínum og hafði sveipað slá yfir hann um herðarnar — til að líkjast þeim herramönnunum. Koparhjálminn hafði ég klætt þannig að hann virtist fremur vera úr leðri. Ég bar sverðið mér við mjöðm hægra megin og örvamælinn vinstra megin; í honum hafði ég tiltækar um hundrað álnarlangar léttar örvar. Annan örvamæli bar ég á bakinu en á boganum hélt ég.

Enn gall í horninu ofan úr tjaldturninum:

Og enn tóku þúsundir horna undir og báru óminn vítt og breitt um búðirnar.

Keðjur sem höfðu verið strengdar milli vagnanna voru nú leystar og jafn skjótt geystust knapar fram á fákum sínum á milli þeirra út á vellina með dyn miklum og fyrirgangi.

Skutilsveinar ríðandi hinum fráustu gæðingum endasentust fram og til baka frammi fyrir öllum fjöldanum. Þá mátti þekkja af trönu- og strútsfjöðrum sem þeir báru í höttum sínum. Háum rómi skipuðu þeir knöpum í deildir og fylkingar eftir fjölskyldum og ættum. Þeir sem riðu hestum með sterkustu brjósthlífunum var skipað í fremstu vígröð. Það voru allt þjálfaðir hermenn sem áttu rétt á tvöföldum hlut herfangs að orrustu lokinni.

Fyrir miðju hverrar deildar reið sá hinn yngsti, stundum vart orðinn fimmtán ára gamall og hélt uppi merki fjölskyldu sinnar á löngu spjóti.

Hermennirnir höfðu ekkert sér til hlífðar á hægri handlegg og sumir heldur ekki neitt á þeim vinstra nema silfur- og koparslöngur sem þeir höfðu vafið upp á handlegginn til varnar vöðvunum. Aðeins brjóstkassinn var rækilega varinn og höfuðið. Samt sem áður voru stálhjálmar sjaldgæfir, flestir báru hjálma úr leðri.

Hvíthúnar blönduðu sér á meðal Blakkhúna í litskrúðugum litlum hópum næst miðju víglínunnar. Í allra öftustu röðum voru svo fótgönguliðarnir.

Hávær bylgja fagnaðarláta reis þar sem tjald konungs var. Attíla kom ríðandi út með gylltan hjálm á höfði og herðaslag úr ljónsmakka. Brúnir og vöðvastæltir handleggirnir voru brynjaðir gulli sem hringaði sig um þá. Hann var umkringdur æðstu foringjum sínum og lífvörðum og fyrir honum blakti silkifáni sem lýsti af gullofnum hauki.

Um leið og fáninn kom í augsýn barst bylgja fagnaðarlátanna um þverar og endilangar búðirnar.

Attíla hvatti hvítan hest sinn sporum og lét gamminn geysa milli raðanna þar til út á vellina kom þar sem hann hóf könnun þessa ógrynni liðs sem var engu líkt því sem sést hafði áður undir sólinni síðan á dögum Xerxesar.

Allt ætlaði um koll að keyra, slík voru fagnaðarlætin.

Nú var runnin upp sú stund að fórnardýrunum skyldi slátrað á öllum hinum mörgu ölturum prestanna. Attíla lét staðar numið þar sem hinn blindi Kama var að fórna dýri sínu.

Athöfnin var stutt. Presturinn ákallaði Guð Húna hárri röddu og teygði út hendur sínar í átt til hvers ættflokks og þjóðar. Því næst dýfði hann birkihríslu í blóð og blessaði með því herinn.

Hljóðlátir héldu prestarnir áfram störfum sínum. Þeir myndu ekki láta af fórnfæringunum fyrr en að orrustu lokinni.

Attíla geystist á milli herdeildanna á hröðu stökki. Hér og þar nam hann staðar og skiptist á orðum við þá sem fyrir deildunum fóru og hrópaði hvatningarorð til hermannanna.

Til okkar í minni deild heyrði ég að hann kallaði: „Húnar! Í dag skulum við enn einu sinni gera heiminum ljóst hvað það er að vera Húni!“ Augu hans sindruðu. Og hvernig hann bar höfuðið! Tilfinningum okkar verður ekki með orðum lýst. Hann virtist varla lengur vera maður á meðal manna, miklu fremur ljón guðlegrar ættar þótt í mannsmynd væri!

„Við sýnum þeim í tvo heimana!“ hrópuðu allir til hans, ákaft.

En rödd mín var hás og þurr.

Herdeild Barkar var öðrum megin við okkar. „Guð berst okkur við hlið!“ kallaði Attíla til manna hans. „Enn höfum við aldrei tapað orrustu!“

„Og munum ekki gera nú heldur!“ svöruðu hermennirnir að bragði fullum hálsi.

Og Attíla geystist áfram. Hvar sem hann lét til sín heyra var honum svarað þrumandi raust og við sáum spjótum lyft til himins. En víglínan var svo löng að hinir tveir vængir heraflans hurfu í grámósku úti á völlunum. Þeim sem þar voru gaf Attíla aðeins merki með blikandi sverði sínu. En það jafngilti líka því að hann kallaði: Sjáið, hér hafið þið sverð Guðs!

Fjarlægur niður og blik af vopnum gaf til kynna að boð hans hefðu komist til skila. Innra með öllum lagði hita af sál hans, líkt og sól er upp kemur endurspeglast í öldum hafsins.

Á meðan á þessu gekk skipuðu fjandmenn vorir sér í fylkingar.

Það var áreiðanlegt að þeir kærðu sig ekki um að berjast í dag, og því síður sem lengra liði á daginn og þeir fengju sólina beint í augun. En áttu þeir nokkurra kosta völ? Lúðraþyturinn hafði borist þeim til eyrna og þeir orðið vitni að viðbúningi okkar — voru þeir ekki neyddir til að taka áskoruninni?

Kaldur hrollur hríslaðist um mig allan.

Við hlið mér var gamall Húni með andlitið örum rist ámóta og melóna. „Mér líst ekki allskostar á þetta,“ tautaði hann.

„Því þá ekki?“ spurði ég, því ég hjó eftir öllu sem ég heyrði skrafað í kringum mig.

„Af því,“ svaraði hann, „að ef við förum fram núna, þá verðum við að gjöra svo vel að berjast í alla nótt. Það er ekkert til verra en að heyja bardaga að næturlagi.“

„Það er það allra besta, maður,“ lagði Sabólikki, sá með eyrun sín stóru, til málanna, stoltri röddu. „Þá að minnsta kosti svitnum við ekki!“

Við fylgdumst með óvinahernum breiða úr sér. Silfri lík, glitrandi rönd á hinum bakka árinnar var Rómverjaher, en Frankarnir með leðurskildina sína voru ásýndum sem gul rönd með rauðum deplum og Búrgundar sem hvítdeplótt rönd. Alanarnir voru á að líta sem iðandi reyrskógur og Vestgotar sem hveitiakur. Og ljóminn sem lagði af flokknum þeim litla er geystist fram og til baka frammi fyrir herjunum stafaði af Aëtíusi og Þjóðreki konungi, syni hans Sangiban konungi, Meróvek Frankakonungi og Gondibó konungi Búrgunda og öðrum fyrirmönnum þeirra.

Þeir röðuðu her sínum niður líkt og Attíla. Hann var á að líta eins og árstraumur þegar silfurgljáandi sveitirnar færðu sig um set vítt og breitt um vellina. Síðan skildust þeir að og fóru hver í sína áttina, fyrirmennirnir. Núna mátti sjá rómversku herdeildirnar allar á vinstri væng, gegnt Gefðunum og hinum fjölskrúðugu villimönnum okkar sem voru makaðir andlitsfarða og með dýraskinn um sig.

Vestgotarnir á hinum vængnum myndu berjast við Austgotana okkar. Frankar, Búrgundar, Alanar og menn af ýmsu bergi brotnir stóðu gegnt Húnunum miðsvegar.

Hershöfðingjar Attílu hurfu nú einnig hver til síns staðar.

Mjög heitt var og svitinn lak af mönnum.

Í fjarska, að baki rómversku búðunum, steig reykmökkur mikill til himins. Var kviknað í heyvögnunum? Hafði yfirhershöfðinginn ráðist til atlögu aftan frá? Hátt yfir búðunum hnitaði storkur hringi.

Attíla reis upp í ístöðunum og leit yfir óvinaherinn — enn var eitthvað sem hann vildi kanna betur.

Hann gaf konungi Gota merki með sverði sínu og her Gotanna tók að hreyfast. Knaparnir dreifðu úr sér og stefndu reiðskjótum sínum á hröðu stökki í átt til hæðar einnar er var á valdi Þórismundar. Heróp þeirra runnu saman í eitt yfirþyrmandi öskur. Það stirndi á vopnin í sólskininu er þau hófust á loft.

Rykið þyrlaðist upp í kringum þessa gotnesku knapa þangað til ekki varð lengur komið auga á þá heldur aðeins gulan bólstur sem hreyfðist yfir jörð líkt og þegar stormur í aðsigi þeytir upp moldviðri á undan sér.

Og nú lögðu Rómverjarnir lengst í fjarska til atlögu við ystu sveitir okkar; runnu til móts við þær líkt og þegar Tísjuá flæðir yfir bakka sína. En svo fjarri voru þeir að við fengum aðeins greint lágværan hófadyn, líkt og af þrumum í fjarska.

Allir fylgdust með, enginn mælti orð af vörum. Hitinn var óskaplegur.

„Skrattinn hirði þig!“ formælti Kati hesti sínum. „Við erum varla komnir yfir rásmarkið og hann strax byrjaður að svitna milli eyrnanna!“

Nú tóku trumburnar að duna í liðssveit okkar og undir tóku gjallandi hornin og loks flauturnar. En kliðurinn og óhemjulegur fyrirgangurinn sem fylgdi lokaundirbúningnum nærri því yfirgnæfði hornblásturinn og flautuleikinn.

Kati skimaði aftur fyrir sig til að sjá hvort ég væri ekki á mínum stað. Augu hans voru blóðhlaupin og andlitið glitraði svo af svita að vel hefði mátt ætla að það hefði verið borið gljákvoðu.

Dauðans kuldahrollur nísti í gegnum merg og bein. Vöðvunum var líkt farið og þöndum bogastreng er bíður slökunar.

Enn reis Attíla upp í ístöðunum, hann leit aftur fyrir sig og gaf nú til kynna með sverði sínu að sér skyldi fylgt.

Þrjúhundruðþúsund radda kór rak upp stríðsöskrið: „Fraaa-m! Fram nú!“ og fákarnir spruttu úr sporunum beint til móts við hersveitir Rómverja.

„Guð veri oss næstur!“

Jörðin nötraði, loftið var þrungið raddklið þúsunda. Hver og einn laut fram á hesti sínum og fylgdi eftir foringja sínum á harðastökki. Hver á fætur annarri skyldust liðssveitirnar að líkt og þegar mönnum er teflt fram á taflborði og auðir reitir skilja þá að. En þeir reitir voru brátt fylltir upp af sveitum Barkar, Orgóvans, Dórogs og Makka.

Úti á völlunum dreifðu sveitirnar enn frekar úr sér og þeystu fram. Fráustu fákarnir höfðu þá þegar geyst fram úr öðrum líkt og fingur væru út spenntir — ekkert fékk haldið aftur af þeim. Í kjölfar þessara sveita fylgdu Úpor, Balan, Madras og Kamokki með lið sín, og síðan Úrkon, Betég, Alöður og Zsögod.

Nú var komið að okkur. Þar til nú höfðum við mátt bíða þess eins og spenntur bogi að rúm opnaðist fram undan okkur. Þegar þeir sem á undan okkur fóru voru nægilega langt undan rak Kati upp öskur og skók boga sinn.

„Fraaa-m! Í drottins nafni!  Fram nú!“

Við vorum lagðir af stað.

Eða vorum við það í raun og veru? Var það ef til vill jörðin sem var tekin að skríða aftur undan fótum vorum? Ég varð að ríghalda um hnén á mér til að geta setið hestinn á þessari þeysireið.

„Fraaa-m! Fram!“

Nú mátti ég ekki missa sjónar á Kata. Ladó reið honum við hlið á vinstri hönd og bar þungan leðurskjöld. Hið eina sem af honum var ætlast var að vera á varðbergi gagnvart öllum atlögum að húsbóndanum — með skildinum stóra skyldi hann bera af þeim öll spjótalög og högg er kæmu vinstra megin frá. Fast á hæla þeirra fylgdum við Karakki og ég. Karakki var með söðlaðan hest í taumi er skyldi vera til taks ef hestur húsbóndans yrði fyrir spjóti eða ör; hann gæti þá haft hestaskipti á augabragði.

„Fraaa-m! Fram!“

Við geystumst áfram — og að því er mig varðar þökk sé hestinum mínum, því að í sannleika sagt þá var ég alveg stjarfur fyrstu augnablikin. Þessi djöfullegu öskur og frýsið og fnæsið í dauðskelkuðum klárunum, glymjandi hófadynurinn og rykmökkurinn sem feyktist upp ... það var líkast draumi eða opinberun.

„Fraaa-m! Fram!“

Orðin hrukku upp úr mér eins og eldblossar.

En að nokkrum mínútum liðnum slaknaði á taugunum og ég öðlaðist slíkan kraft sem ég hafði aldrei fyrr fundið til. Öskrin og öll þessi heiftarlegu hróp í kringum mig höfðu þessi áhrif.

Menn og hestar flengdust áfram og dreifðu æ meira úr sér, líkt og vatn úr rós vökvikönnu. Mér gafst nú brátt nægilegt olnbogarými til að spenna bogann, lagði tauminn lausan á hnakknefið, spennti svo bogann til hins ýtrasta og beið merkis um að skjóta, umvafinn ryki.

Hófarnir tættu upp grassvörðinn og ég fékk varla komið auga á Kata fyrir rykinu.

„Fraaa-m!“

Hornblástur: „Skjótið!“

Það var eins og ský drægi fyrir sólu þegar örvahríðin — frá okkur — hrannaðist upp á himininn.

Hvílíkur gnýr þegar örvarnar klufu loftið. Hrossin fnæstu og menn æptu fullir ofstopa.

Og enn var eins og ský drægi fyrir sólu — nú þegar fjandmenn okkar létu örvahríð yfir okkur ganga. Ég bar skjöldinn fyrir mig. Ein ör hæfði hnakkinn minn og augnabliki síðar laust önnur skjöldinn minn. Drottinn minn! Aðeins að hesturinn minn slyppi heill úr þessum ósköpum.

Við geystumst áfram.

Í öllu uppnáminu grillti ég í þéttar raðir fjandmannanna þar sem þeir báru fyrir sig skildi sína. Reiðskjótar okkar skákuðu þeim aftur á bak með brauki og bramli. Hvassyddar gaddakylfur gnustu með braki og brestum. Kappsfull stríðsöskur breyttust í hin kynlegustu ýlfur og gól. Ég sá ekkert nema hestana okkar fram undan, en hesturinn minn var þá þegar tekinn að stökkva yfir lík. Kipptu spjótunum úr skrokkunum! Þetta eru Alanar! Láttu hófana ganga þeim á hol, fákur minn! Traðkaðu á þeim, þessum engjandi ormum!

Skammt fram undan mér var særður maður, enn á lífi, sem var að reyna að brölta á fætur, en Kati keyrði hann um koll. En maður kom í manns stað, nú Alani með úfið skegg í fullum herklæðum en með brotið spjót. Einhver fékk að finna fyrir trékylfunni hans honum á hægri hönd. Sjálfur barði ég einnig frá mér til beggja handa hvar sem haus var í færi. Krafturinn innra með mér var óskaplegur; ég hefði getað brotið byggingar niður! Hana! Hafðu þetta, hundurinn þinn! — og ég fann að eitthvað skall á lærið á mér. Auðveldara gat það ekki verið! En hvað var þar á seyði? Kati sneri hestinum sínum skyndilega undan og hélt um andlitið á sér. Þeir sem voru að baki okkur þeystu fram úr með öskrum og óhljóðum.

Við vorum allir saman lafmóðir og hljótum að hafa átt í bardaganum í að minnsta kosti klukkustund. Hrossin voru ekki síður móð og másandi. Svitinn lak af þeim milli afturfótanna í hvítum froðulækjum. Betur að ég hefði getað stytt í ístöðunum til að ég gæti teygt úr mér og fylgt höggunum eftir. En til þess vannst enginn tími. Lungun í mér voru eins og sundurtætt, ég saup látlaust hveljur og stóð á öndinni og var að skrælna úr þorsta.

Ég fylgdist með Kata. Hvað hafði hent hann? Hann spýtti út úr sér tveimur eða þremur blóðugum tönnum og fylgdi þeim eftir með blótsyrðaflaumi, hristi tár úr augnkróknum á sér og öskraði á Ladó: „Láttu mig fá stríðsöxina!“

Hann hrifsaði til sín öxina. Alanarnir stóðu þéttir fyrir eins og hveiti á akri fyrir uppskeru og lögðu alla áherslu á að hæfa hestana með spjótum sínum. Heil fjöll af spriklandi hrossum og mönnum er engdust sundur og saman voru þeim til varnar eins og víggarður. Við urðum að fara á svig við þá til að geta sótt að þeim. En þá birtust frankverskir knapar skreyttir rauðum fjöðrum — þeir streymdu að okkur út úr rykskýinu.

Riddaraliðsveitirnar tvær skullu saman með þrumugný. Það buldi í skjöldum og hjálmar klofnuðu — menn æptu og ráku upp skræki, hrossin fnæstu. Við vorum staddir í helvíti. Alblóðugur frankverskur knapi gerði atlögu að mér. Ég veitti honum högg fyrir bringsmalirnar með kylfunni minni og hann féll af baki. Hesturinn hans skjögraði utan í minn; einnig hann fékk að finna fyrir kylfunni minni, fékk hana beint í hausinn. Ég sá varla úr augum fyrir rykinu. Þá heyrði ég mér til undrunar að blásið var í horn til merkis um að við skyldum hörfa. Ég tók í taumana. Fjandmannasveitin var tekin að hrekja okkur til baka. Svo þéttur fyrir var múgurinn að ég gat ekki einu sinni fengið hestinn til að snúa sér. En eftir því sem rýmkaðist um að baki okkur tókst honum það, reis þá hátt upp á afturfæturna og tók loks af stað.

„Guð blessi þig, vaska skepna!“

Önnur deild tók upp baráttuna þar sem við létum undan síga, en við fylktum liði að nýju og reyndum að ná andanum. Og lof sé Guði, ég var enn hérna megin grafar.

Við vorum allir saman ataðir blóði. Kati blés í horn sitt til merkis um að við skyldum skipa okkur í stöður, síðan hvíldumst við um hríð. Aðför Frankanna hafði verið svo öflug að við höfðum hrakist fleiri skeiðrúm vegar til baka áður en herdeild Orgóvans skarst í leikinn og réðist til atlögu við þá frá hlið.

Við köstuðum mæðinni og þyrruðum okkur upp. Þorstinn var nístandi. Kati spýtti enn og bölsótaðist og létu reyndar fleiri það eftir sér. Menn liðkuðu handleggi og réttu úr fótunum; svo lengi sem hægt var að hreyfa limina gat varla mikið amað að. Það gat heldur varla komið mjög að sök þó að eitthvað blæddi; í sannleika sagt fylltist ég stolti þegar ég sá að ég var blóðugur bæði um læri og brjóst. Aðeins að ég hefði getað lagfært ístöðin! Núna lyftum við okkur allir í sessi til að sjá hvernig Orgóvan reiddi af. Þeir ruddu sér braut norður, vegandi á báða bóga. Það var mér ráðgáta hvers vegna þessir tveir herir sem hér áttu í ófriði þokuðust svona norður á bóginn. Ef til vill leiddi það af stöðu þeirra í byrjun átakanna. Bilið á milli okkar og herskaranna sem þarna börðust var nú orðið á við Dóná á breidd. Yfir mergðinni var eins og linnulaust brygði fyrir smá eldingarglömpum þar sem stirndi á vopnin.

„Ég er búinn að koma átta fyrir kattarnef!“ másaði Ladó. „Sáuðið það ekki allir?“

„Ég er búinn að drepa fimm!“ hrópaði ég.

„Ég sá það!“ svaraði Ladó að bragði. „Og þú?“

„Þúsund!“ öskraði Kati reiðilega. „Skal drepa þúsund og það einn og óstuddur!“

Gnýr mikill að baki okkar yfirgnæfði meira að segja vopnabrakið.

„Attíla!“ hrópaði Kati upp yfir sig forviða.

Það var hann, ríðandi á stórum, hvítum gæðingi sínum, umkringdur glæstum lífverði sínum. Á eftir honum fylgdi mergð einna tuttugu þúsunda Húna. Sem hann nálgaðist okkur brá hann sverði sínu líkt og hann vildi segja: „Húnar! Hvað eruð þið að slæpast? Á ég að trúa því að einhverjir ætli sér ekki að berjast til þrautar og það þó að ég leiði baráttuna?“

Hann þaut hjá ásamt riddurum sínum, undir hvítum fána sínum sem flaksaði yfir hersveitinni eins og vofa.

Við í okkar deild fylltumst því kappi af nýju. Gagnteknir af Attílu helltum við okkur enn á ný í slaginn.

„Haldið rakleiðis inn að miðju þeirra!“ hrópaði skutilsveinn, skreyttur strútsfjöður, í snarhasti, rétt fram undan mér. „Það er skipun Attílu. Við munum brjóta fjandana á bak aftur í sjálfum þeirra innsta hring!“

En hver í andskotanum gat sagt til um í þessari ringulreið hvar einhverja miðju væri að finna? Attíla hlyti þó að fara nærri um hvert stefna skyldi. Og brátt vorum við einnig þangað komnir þar sem moldrykið reis hæst. Gegnum rykið blikaði af sverðum og hvítum flöktandi fána Attílu. Jörð skalf og himinn nötraði, svo æðisgengin var þessi blóðuga barátta. Mér fannst ég sjá ljóma af gylltum hjálmi Attílu bregða fyrir og eldingarbjarma af sverði hans. Núna voru það aðallega alanskir knapar sem við áttum í höggi við. Álnarlöng spjót þeirra flugu allt um kring eins og fuglar. Við vorum enn á ný staddir í miðju helvíti.

Fyrstur varð fyrir mér herðabreiður Búrgundi með blóðhlaupin augu. Kati hafði mölvað skjöldinn hans í spón en síðan flengst á brott í leit að öðru fórnardýri. Vinstri handleggur Búrgundans féll máttvana niður með síðunni og lagði ég spjóti mínu í brjóst honum svo það brast undan því. Eitt augnablik varð óttinn öðru yfirsterkari og ég gleymdi að kippa spjótinu aftur til mín. En Búrgundinn hrökk í kút og féll af baki hesti sínum eins og mjölpoki.

Mér gafst enginn tími til að skyggnast í kringum mig til að sjá hvort einhver hefði ekki orðið vitni að drápinu — hesturinn minn bar mig rakleiðis áfram. Sem mig nú vantaði spjótið þreif ég til sverðsins. En ístöðin. Aðeins að mér hefði gefist færi á að stytta í þeim!

„Fraaa-m! Fraaa-m!“

Hesturinn minn stökk nú yfir dauð hross og traðkaði á líkum manna og í stað hins háttbundna stríðsöskurs heyrði ég að menn æptu: „Þeir leggja á flótta!“

Og nú hestar gegn hestum. Víst var það að Alönunum með spjótin sín löngu hafði reynst um megn að standast ógnvænlegan sóknarþunga Húna, en fílefldar og þéttar raðir hundruða þúsunda frankverskra knapa stóðu fastar fyrir. Það var ekki nokkur vinnandi vegur að ætla að brjótast í gegn með sverð eitt að vopni. Hér voru það fyrst og fremst spjót, rýtingar og kylfur sem komu að gagni.

Húnversku og frankversku riddaraliðunum laust saman í einni dauðans örtröð. Allt rann saman fyrir sjónum í einn gríðarlegan blóðugan sveim. Vopn köstuðu glampa í augun, stríðsfákarnir fældust og prjónuðu, formælingar jafnt sem kylfuhögg dundu í eyrum; vopnaglammið var yfirþyrmandi. Hestar misstu fótanna og drógu knapa sína niður með sér í fallinu; yfir þá komu aðrir ríðandi og tröðkuðu á þeim og í valnum voru brátt aðeins eftir blóðug og iðandi kjötflykki manna og dýra.

Víst fékk ég að finna smjörþefinn af atganginum. Kati var fyrir löngu horfinn sjónum. Hvíthúnar, allt óbreyttir hermenn, sveifluðu skaftlöngum stríðsöxum sínum allt í kringum mig. Einn þeirra var rétt fyrir framan mig þegar Franki nokkur hitti hann fyrir brjóstið með skaröxi sinni. Húninn féll aftur fyrir sig af hesti sínum og tókst mér að grípa stríðsöxina hans um leið og hún flaug úr hendi hans. Á næsta augnabliki hafði ég látið Frankann finna til hennar — hann fékk hana í hausinn og af þvílíku afli að höfuðkúpan sprakk inn; maðurinn féll dauður til jarðar.

„Einhver til vitnis?“ En ég heyrði ekki einu sinni í sjálfum mér fyrir þessum djöfuls gný.

„Verið þar sem þéttast er fyrir!“ æptu skutilsveinarnir. Og sem einn stórmynntur skutilsveinn hreykti sér þarna æpandi, uppi á kös hrossa, var eins og hann æpti ekki með munninum einum heldur líkamanum öllum — eins og maðurinn sjálfur væri ópið. Svo sjúkleg martröð gat þetta orðið.

Hrossin frýstu og fnæstu vegna ryksins. Munnvatnsfroðan stóð út af þeim yfir haus í hvítum tjásum og ataði út knapana.

Önnur húnversk hersveit réðist að Frönkunum frá hlið og hrakti þá af vegi okkar. Þá opnaðist autt svæði fram undan okkur og við fengum kastað mæðinni. Ég lyfti upp hjálmblikinu. Svitinn bogaði svo af mér að ég hefði getað vökvað með honum þrjú blómabeð heima! Hesturinn minn svitnaði ekki minna og var allur þakinn froðu — rauðri af blóði. Ég hafði aldrei á ævinni haft fyrir augunum svo mörg virkilega rauð hross...

Nokkrir blóði drifnir hermenn urðu eftir að baki okkar. Þeir hópuðu sig saman og yfirgáfu vígvöllinn. Þar mátti sjá einn með handlegg máttvana niður með síðunni eins og brúða; annar féll af baki á leiðinni og dróst með hesti sínum. Annar fóturinn var fastur í ístaðinu.

Ég var enn með of langt í ístöðunum. Ég var svo logandi sveittur í framan að ég seildist eftir klút til að þurrka mér með, og þegar ég hafði gert það sá ég að hann var allur blóði vættur.

„Fraaa-m! Þið vesælu morðhundar!“ Og sem nú ein hersveitin tók að streyma út á grundina, keyrði ég hest minn úr sporunum og réðist á samri stundu að þremur Frönkum með stríðsöxinni minni.

Stjórnlaus af bræði sveiflaði ég öxinni í kringum mig og hafði varla hugmynd um hvað fyrir varð. Fleiri Húnar komu mér til aðstoðar. Tveir Frankanna féllu í valinn, hestur þess þriðja bar hann með sér út um víða vellina og kastaði honum loks af baki.

„Frábært hjá þér, Zeta! Hvílíkt högg!“ var kallað að baki mér.

Ég sneri mér við — það var þá Badaló, Húninn sem hafði leiðbeint ungu mönnunum heima um hvernig ætti að kasta og skutla spjótum. Hann var svo blóðugur allur að ég hefði ekki þekkt hann ef svitinn hefði ekki bogað svo af andliti hans að blóðinu skolaði af því. En lofsyrði hans hleyptu í mig nýju blóði.

Á næsta augnabliki stormaði að okkur sveit Armorika — og nú gat að heyra annars konar stríðsóp og öðruvísi stríðsvopn á að líta og annars kyns menn — og það slíkan sæg að var engu líkara en engisprettufaraldri. Það var eins og skriða hefði fallið á okkur ofan þegar þeir réðust að okkur. Hver Húninn á fætur öðrum féll, en þeir sem komust ekki í návígi við okkur strax skóku stríðsaxir sínar og sverð og létu stríðsópin gjalla.

Hornblásarinn blés til merkis um undanhald.

Klárar okkar sneru sjálfkrafa — þeir þekktu merkið og tóku á rás spölkorn til baka. Sægur öskrandi Franka og Armorika rak flóttann en við hægðum smám saman ferðina, sem var okkar kænskubragð; jafnvel á flótta tókum við til boganna okkar og spenntum þá, og þegar merki var gefið ventum við og létum örvahríðina yfir þá ganga.

Framvarðalið fjandmannanna átti ekki hina minnstu möguleika. Sumir þeirra urðu útlítandi eins og broddgeltir eftir hríðina! Menn og hestar ultu um koll.

„Og nú stríðsaxirnar!“

En mergð óvinanna virtist ekki eiga sér nein takmörk. Froðufellandi reiðskjótar þeirra virtust rísa og hníga líkt og öldur í kröppum sjó; í stað þeirra sem féllu í valinn reið ávallt yfir okkur ný bylgja herskaranna. Hestar þeir sem enn héldu lífi héldu ótrauðir áfram yfir hina dauðu og enn og aftur ólgaði vígvöllurinn af sprelllifandi djöflum.

„Fraaa-m! Fram!“

Herðabreiður Franki með svartan, pottlaga hjálm á höfði geystist í átt til okkar og hjó þverblöðungi til Badalós, sem var rétt fram undan mér. Lagið kom á háls honum og var svo öflugt að hausinn af honum hringsnerist í loftinu langan veg burt.

Ég hugsaði með mér að nú væri mín síðasta stund upp runnin, hið dimma augnablik dauðans. Drápsmaður Badalós gerði sig líklegan til að höggva til mín. En hversu hverfult er ekki hamingjuhjólið í stríði? Húnverskur knapi skaut upp kollinum fyrir framan mig og skók spjót sitt æpandi.

„Fraaa-m! Fram!“

Hann bægði mér frá og á eftir honum kom annar til, og enn annar. Þeir tilheyrðu óþreyttri herdeild sem hafði ráðist til atlögu frá hlið og var nú að koma á vígvöllinn fyrsta sinni. Það báru þeir augljóslega með sér, því að klæði þeirra voru ekki einu sinni orðin blóðug og allir héldu enn höfuðfötum sínum á sínum stað. Mér var bægt lengra og lengra frá ásamt herdeild Badalós, en fyrir augum mér var eins og eldtungur færu hringfari.

Ég hefði helst kosið að geta snúið aftur til búða okkar til að ganga úr skugga um af hverju blóðið lagaði svo í stríðum straumum af andlitinu á mér. En að baki mér var einnig vegist á báða bóga og af ekki minni ofsa. Knapar umluktir rykmekki spaðjörkuðu hver innan um annan í óaflátanlegri örtröð og vörnuðu vegarins. Mér rétt gafst tími til að vippa mér af baki og seilast eftir skaftlangri stálöxi sem lá á jörðinni og stytti um leið í snarhasti í vinstra ístaðinu með því að hnýta upp á ólina.

Á næsta augnabliki vorum við allir komnir á harðastökk í suðurátt, geystumst yfir lík og dauð hross undir forustu skutilsveins sem hélt uppi rauðri léreftsdulu á spjóti. Hróp og stríðsöskur voru nú tekin að koðna niður á lægri nótur vegna þess hve menn voru orðnir hásir og rámir, og klárarnir voru eins og óþrjótandi lindir svitafroðu sem frussaðist framan í okkur.

Við réðumst aftan að flokki Búrgunda — um það bil fimm hundruð manns. Það var ólán þeirra að hafa orðið viðskila við meginfylkingu hers síns. Núna var þrengt að þeim og þeir barðir og brytjaðir niður af Húnum og gerðu þeir þó örvæntingarfulla tilraun til að berjast á móti.

„Umkringið þá!“ gaf hornið til kynna. „Umkringið þá!“

Þeir sneru við mér bökunum og ekki veit ég hve marga ég felldi, en kenndi þreytu í handleggnum. Einn lagði til mín aftur fyrir sig en breiðblöðungurinn hans kom í klárinn minn þar sem hann á sama augnabliki lyfti höfði. Hesturinn skjögraði út á hlið og féll síðan yfir sig. Ég henti mér á bak einum hesta Búrgundanna en veitti því þá athygli að hann hafði einnig verið særður. En það var fjöldi hesta í kring sem hafði orðið viðskila við knapa sína og reyndar var stóðið svo mikið og þétt að stökkva hefði mátt af einu bakinu á annað. Ég kom auga á einn húnverskan klár í því miðju, greip í faxið á honum og snaraði mér á bak.

„Umkringið þá!“

Ég veit ekki hversu lengi þetta blóðbað varði, sá það eitt að Búrgundunum fór ört fækkandi þangað til hinn síðasti þeirra féll og hringur Húnanna luktist um fjallháan hrauk af búkum manna og hrossa.

Enn gall í hornunum og nú til merkis um að snúa. Nýir flokkar voru myndaðir og við hleyptum hestum okkar á eftir foringjum og skutilsveinum. Í all nokkrum fjarska, sem gat allt eins verið yfir óvinaherbúðunum miðjum, blakti hinn hvíti fáni Attílu, og í þá áttina var haldið.

En kraftar mínir voru á þrotum. Mér blæddi látlaust. Hvergi var á mér þurr þráður hægra megin og beislistaumarnir voru orðnir svo blóðugir að þeir runnu úr höndunum á mér. Hvort ég hefði ekki kosið að fá að snúa aftur til búða okkar, eða að minnsta kosti að fá smá hvíld og slökkva þorstann — með fullri skjólu af vatni! En það var tómt mál að tala um.

Við vorum komnir að kerrum og vögnum óvinanna. Sægur af Gelónunum okkar förðuðu streymdi til okkar úr norðrinu með herfilegum skrækjum. Á næstu mínútum höfðu þeir vagnana á valdi sínu, slitu keðjurnar á milli þeirra og brutu sér leið inn á milli.

Allt í einu varð loftið þrungið af hveiti. Innan búðanna voru frankverskir fótgönguliðar til varnar vögnum hlöðnum hveiti og öðrum birgðum, með sverð sín á lofti gegn blikandi rýtingum Gelónanna. Við ruddumst fram hjá þeim gegnum mökkinn, og enn einu sinni fengu klárar okkar að frýsa og fnæsa blóðþefinum er lagði af darraðardansinum.

Enn þann dag í dag má ég ekki til þessara manndrápa hugsa án þess að hryllingur fari um mig allan. Allt blóðið sem rann, sem hestunum skrikaði fótur í hvað eftir annað, öll líkin sem lágu í haugum hvarvetna, búkar af mönnum og hræ af hrossum hvað ofan á öðru. En sem ég hefi sagt, ég var ekki mannlegur þá heldur óargadýr. Ég drap haldinn grimmd tígrisdýrsins og lagði hatur á fjendur mína. En ég leiddi aldrei hugann að dauða sjálfs mín.

En sem ég er þarna kominn, þar sem okkur var veitt all snörp mótstaða af herdeildinni er fyrir var, þá verð ég fyrir hverju högginu á eftir öðru og fékk á endanum einhvers konar þreskiþúst í hausinn. Umhverfis mig varð allt svart og ég féll máttvana af hesti mínum á meðal hinna dauðu.

50.

Sé einhver rekinn af nauðsyn — eða af heimsku líkt og ég — út í stríð, þá megi hann njóta þess. Því að dauðinn er alls ekki sársaukafullur. Þegar svo er komið að vart verður náð andanum þá er eins og líkaminn verði algjörlega tilfinningalaus, hvorki högg né stungur meiða heldur vekja aðeins upp tilfinningu lítilsháttar snertingar. Og ef sárið er banvænt þá einungis lognast maður út af líkt og inn í draumalandið hverja nótt.

Stríðsmaðurinn finnur hvorki til né hugsar. Hann á sér aðeins einn ásetning: Að drepa. Jafnvel í sjálfsvörn ber hann hendurnar ósjálfrátt fyrir sig þegar hann fellur eða lokar augunum þjóti eitthvað fyrir sjónum hans. En undursamlegast er, að ekki verður fundið til þyngstu högganna og dýpstu sáranna.

Þetta veit ég ekki aðeins af eigin reynslu heldur er þetta einnig reynsla annarra. Öllum sem höfðu verið slegnir í rot kom saman um að þeir hefðu ekki fundið til.

Þegar ég vaknaði úr dáinu var farið að dimma. Aðeins fáein ský liðuðust um himinhvolfið eins og reykhnoðrar af kulnandi glæðum sólarinnar. Mér var kalt.

Hvar var ég niðurkominn?

Úti á völlunum geisaði orrustan enn, rétt eins og þegar ég hafði skilið við, nú einungis lengra í burtu. Voru þetta þrumur? Eða svona argvítugur hófadynur? Heyrnin í mér var eins og dofin.

Ég lá á bakinu í blóðpolli milli tveggja dauðra hrossa. Ofan á mér lágu lífvana skrokkar manna en höfuðið gat ég hreyft. Ég lyfti því upp eins og ég gat og hlustaði eftir ruglingslegum heiftarópum hinna stríðandi þúsunda, vopnaglamminu, fnæsi hrossanna og dynjandi angistarópunum. Eins og úr helvíti. En færðist gnýrinn nær? Eða var ekki fremur eins og hann fjarlægðist? Höfðum við þá ekki unnið enn? varð mér allt í einu hugsað. Eða mundum við vinna? Hvers vegna hafði Attíla farið sjálfur í bardagann? Hann var vanur að halda sig uppi í tjaldturni sínum og fylgjast þaðan vítt og breitt með framvindu leiksins. Og þaðan kallaði hann síðan skipanir sínar niður til skutilsveinanna sem venjulega biðu fyrir utan tjaldið á fákum sínum, reiðubúnir að koma boðunum til skila til hinna fjölmörgu liðssveita. Hann var heili og hugsun hins stríðandi hers. Eftir höfði hans dönsuðu limirnir, hverjum bæri að sækja fram og hverjum hörfa. En hvers vegna hafði hann brugðið út af venju í dag og haldið sjálfur til leiks?

Myrkrið skall á. Í fjarska gullu herlúðrar til merkis um að hörfa. En örstuttu seinna, og það nú í dimmunni, gáfu Húnar nýtt merki og hinar stríðandi fylkingar skullu saman á ný. Enn var ekkert lát á hildarleiknum.

Ó, góður Guð, láttu þá ekki traðka mig í hel!

Ég hallaði á ný aftur höfðinu í blóði vætt grasið. Hvar var ég særður? Ég var allur blóðrisa en kannski að svínsleðurstakkurinn minn og hjálmurinn minn og skjöldurinn hafi orðið mér eitthvað til hlífðar. Tækist mér að komast héðan burt, svo veikburða sem ég var?

Enn missti ég meðvitund. Þegar ég rankaði við mér, vegna kuldans, heyrðist mér vopnagnýrinn vera mjög langt undan, eins og bergmál af fjarlægum þrumum á sumarkvöldi.

Þá varð allt hljótt. Ég heyrði ekkert í kringum mig nema angistarvein hinna særðu og kjammt og kjöltur í hrossunum. Og í fjarska daufan óm af vopnaglamminu ... og hundgá... En allt var þetta eins og að hlýða á þögnina í samanburði við hryllilegan atganginn sem ég hafði verið þátttakandi í fyrir nokkrum klukkustundum.

Myrkrið var algjört — líkt og af himni hefði fallið sorgarslæða yfir vígvöllinn.

Ég var að deyja úr þorsta...

Raddir hinna urðu æ háværari, stunur og vein runnu saman í einkennilegan, sársaukafullan nið. Engu var líkara en heimurinn væri kominn á heljarþröm.

Með miklum erfiðismunum reis ég upp við dogg eftir því sem ég best gat. Ég velti einum skrokknum ofan af hrossinu og reyndi að rísa á fætur en fann þá fyrir logandi sársauka í hægra hnénu. Ég þreifaði eftir því hvort ör væri nokkuð föst þar og fann að hnéð var alblóðugt. Þegar ég snerti stórt, blautt sár lá við nærri að ég félli aftur í ómegin.

Það sem ef til vill hélt mér vakandi voru logar sem ég sá að hreyfðust yfir vígvöllinn, rauðar ljóstýrur sem flöktu til og frá. Til að byrja með voru þær all fjarri og virtust dreifast í allar áttir en komu síðan saman í einn hnapp.

Þetta voru menn með kyndla á leið um vellina.

Ný lífsvon kviknaði með mér. Ég reyndi að kalla, af öllum lífs og sálar kröftum, en röddin var þurr og rám af hæsi: „Þessa leið! Hingað!“

Um leið laust sú hugsun mig að kannski væru þetta ekki Húnar. Væru þeir úr liði fjandmannanna og fyndu mig hér myndu þeir án nokkurs vafa leggja mig í gegn spjótum sínum.

Rétt hjá mér, hinum megin við hrossið mér á vinstri hönd, heyrðist nú angistarlegt vein: „Æ, þið! Komið hingað!“

Mennirnir með kyndlana voru enn all langt burt.

„Hver ert þú?“ kallaði ég yfir til Húnans.

„Öksöd,“ var svarað sársaukafullri röddu. Ég kannaðist ekki við nafnið. „En þú?“ spurði hann eftir smá stund, svo hryggum rómi sem ég hafði aldrei heyrt fyrr.

„Ég er Zeta,“ svaraði ég, „þjónn Kata. Heldur þú að þeir muni finna okkur?“

„Ég veit það ekki. Ó, Guð minn góður... Einhver hinna mikilsháttar hefur fallið og að honum leita þeir.“

„Attíla?“

„Nei, ekki Attíla.“

„En hlýtur það ekki að vera?“

„Á hann bíta engin vopn.“

Við lá að blótsyrði hrykkju mér af vör — svo einfeldningslega þótti mér þetta mælt.

Ég var að skrælna úr þorsta og þreifaði eftir því hvort ekki fyrirfyndist pyttla eða geitarskinnsbelgur af vatni á hnökkunum en fann aðeins vopn. Af lögun hnakkanna ályktaði ég að bæði hrossin hefðu heyrt Frönkum til.

Mennirnir með kyndlana höfðu nú nálgast okkur. Eftir því að dæma hvernig glampaði á hjálmana þeirra hlutu þetta að vera Rómverjar og Vestgotar. Sem sagt ekki Húnar. Það átti með öðrum orðum fyrir mér að liggja að hvíla hér, á meðal hinna dauðu. Að líkindum myndi mér blæða til ólífis eða ég deyja úr þorsta. Tilhugsunin jók mér ekki kjark.

Og hvað lá til þess að ég var hér niðurkominn, liggjandi í blóðpolli innan um dauð hross og búka af ókennilegum mönnum, eigandi það eitt í vændum að vera dauður að morgni? Hvað hafði rekið mig hingað?

Að líða þjáningar vegna einhvers sem máli skiptir — fyrir sakir trúar, föðurlands, menntunar — fyrir því geta legið góð rök. En að þjást af tilefnislausu — vegna smá kattarskinns, stelpurófu af kyni Húna, sem var svo menntunarsnauð að hún kunni ekki einu sinni stafrófið, sem var svo mikill skrælingi að hún át flesk til morgunverðar og hafði aldrei sýnt mér svo mikið sem ástarglampa í auga...

Ég á hinn bóginn, úttroðinn af allri minni visku og speki, öllum þessum -tíkum, -óríum og -sófíum, — ég hefði allt eins getað lagt fyrir mig hundaeldi!

Ó, hve ég var hræðilega þyrstur! Ég reis aftur upp við dogg og kenndi sárt til. Kyndlarnir voru enn á hreyfingu og færðust æ nær. Með því að styðja mig við annan hnakkinn tókst mér að líta þá betur augum. Hverjir voru þarna á ferð? Líkræningjar? Eða var þarna ef til vill kristinn sálusorgari með í för?

Þeir dreifðu ekki lengur úr sér eða virtust leita neins, heldur héldu hópinn í langri einfaldri röð sem stefndi í átt til okkar. Á líkbörum gerðum úr tjalddúk er strengdur var á milli tveggja spjóta báru þeir lífvana skrokk.

Á eftir hinum dauða fylgdi berhöfðaður ungur maður. Hann huldi augu sín sem hann gréti. Sem þeir fóru hjá sá ég að syrgjendurnir voru fleiri, aðallega Vestgotar, og að á börunum lá maður, hvítur fyrir hærum, búinn skartklæðum glitrandi af gulli. Hann var með sítt skegg, einnig hvítt, og á hjálmi hans, sem einn mannanna bar, var kóróna.

Hver hafði farið með sigur af hólmi? Hver hafði tapað? Þessar spurningar þutu um höfuð mér hvert sinn sem ég reyndi að leiða hugann frá þessum drepandi þorsta. Værum það við sem hefðum sigrað gerði ég mér vonir um að húsbóndi minn sendi einhvern út af örkinni til að leita mín...

„Öksöd!“ kallaði ég yfir til Húnans. „Hverjir sigruðu?“

„Enginn hefur sigrað enn,“ svaraði hann, jafnvel enn veikari röddu en fyrr.

„Hvernig veistu það?“

„Það er hljótt í báðum búðunum.“

„Eru þeir þá ekki sofandi?“

„Nei — þeir hafa auga með hvor öðrum. Eða reyna að umkringja hvor annan. Ég er að deyja úr þorsta.“

„Berjumst við áfram á morgun?“

„Í heila viku enn, ef nauðsyn krefur. Hestarnir verða búnir að traðka mig í hel hérna...“

Hryllingsskjálfti fór um mig allan.

„Heldur þú þá að þeir sæki okkur ekki?“

„Kannski í fyrramálið.“

„En er það ekki víst?“

„Nei.“

„En þeir hljóta að kanna valinn.“

„Jú, þar sem bardögum hefur slotað.“

„Hvað amar að þér?“

„Spjót...“

„Hvar varstu hæfður?“

„Í magann.“

„Er sárið mikið um sig?“

„Það kom út um bakið, spjótið.“

Ég talaði ekki frekar við hann. Hann var svo gott sem dauður. Eftir smá stund sagði hann snöktandi: „Gefðu mér smá vatn!“

Nær og fjær, úr öllum áttum kvað við sama tón, stundum vein full örvæntingar, stundum þrungin ekka:

„Vatn... Vatn...“

Allt í einu stundi einhver á latínu rétt fyrir aftan höfuðið á mér:

„Aquam! Aquam!“

Vatn, já... Aðeins að einhver hefði getað losað mig, svo ég hefði getað kraflað mig áfram milli hrossanna þangað til ég fyndi vatn einhvers staðar. Þessi þurri þorsti sem brann innra með mér er hin sárasta kvöl sem ég hef nokkru sinni fundið til.

„Aquam!“ Enn var mælt á latínu en nú nærri fótum mínum. Röddin var sú sama og áður, sem benti til að þessi þyrsti Rómverji gæti gengið eða að minnsta kosti skriðið.

„Amice!“ kallaði ég til hans.

„Aquam!“ svaraði hann kveinandi. „Da mihi bibere!“ (Gefðu mér eitthvað að drekka!)

„Getur þú gengið?“

„Já, lítilsháttar. En ég get ekkert séð. Ég er blindur á báðum augum.“

„Það er myrkrið sem villir þér sýn.“

„Nei, ég fékk ör í gegnum bæði augun. Gefðu mér dálítið vatn — í guðanna bænum!“

Eftir því að dæma hvernig klingdi í sverðsslíðrinu hans heyrðist mér að hann væri að þreifa sig í átt til mín. „Hingað!“ sagði ég og hvatti hann áfram. „Ég skal gefa þér að drekka ef þú getur losað mig. Ég er særður á fæti og skorðaður á milli tveggja hrossa. Ég er ekki einu sinni viss um að nokkuð sé eftir af fætinum fyrir neðan hné. Hann getur líka hafa brotnað undan þunga klársins.“

„Ertu með nokkurt vatn?“

„Nei, en ég myndi leita það uppi ef ég gæti það.“

„Leita hvar? Áin er langt í burtu.“

„Hesturinn minn féll hér einhvers staðar nærri. Ég á dálítið af víni bundið við hnakkinn.“

Á meðan við töluðum rétti Rómverjinn út hendur sínar og þreifaði á mér.

„Þú ert Húni!“ Hann hrökk til baka óttasleginn.

Hann hlýtur að hafa fundið það á stakknum mínum.

„Vertu óhræddur,“ svaraði ég. „Við erum báðir sárir og báðir að deyja úr þorsta.“

„Þú gerir mér þá ekkert mein?“

„Ég er kristinn maður.“

Hann þagði við. Nokkur stund leið. „Ef þú værir kristinn maður þá værir þú ekki hér,“ sagði hann loks fullur tortryggni.

„Hvað þá um sjálfan þig?“ svaraði ég og gramdist þetta. „Við skulum einfaldlega horfast í augu við það að báðir erum við kristnir; en það sem skiptir þig máli er að þú getur losað mig héðan.“

„Þú drepur mig þá ekki?“

„Upp á æru og trú, nei!“

Hann tók um báða handleggi mína og reyndi að toga í mig, en hann var máttfarinn og gafst upp með grátstafinn í kverkum. „Þegar ég féll um,“ sagði hann, „tröðkuðu hestarnir á mér alls staðar. Mér finnst eins og hvert bein í skrokknum á mér sé brotið. Blóðið lagar enn úr augunum á mér og hér skal ég deyja.“

„Ó, Júlíus minn kæri, minn hjartfólgni og eini sonur,“ hélt hann áfram kjökrandi, „til hvers eru hermenn yfirleitt að kvænast!“

„Það væri ef til vill reynandi fyrir þig hinum megin frá, þá gætir þú kannski losað um vinstri fótinn á mér. Ég get ekki hreyft hann. Komdu þessa leiðina, þú heyrir það á röddinni hvar.“

Hann fann mig aftur og með samstilltu átaki tókst okkur þetta. Ég fékk brátt tilfinningu í fótinn og fann að ég gat hreyft hann. Ég neytti allrar orku er ég átti til og studdi mig við annan hnakkinn og tókst þannig með erfiðismunum að mjaka mér upp, nóg til þess að geta lagst á magann yfir síðu hestsins. En drottinn minn, hve ég kenndi til í hnénu!

„Förum þá af stað!“ sagði Rómverjinn.

Ég svaraði engu, aðeins tók andköf og stundi af sársauka.

„Eigum við þá ekki að fara af stað?“ rak hann á eftir mér. „Eða ertu ekki fær um að hreyfa þig núna? Ég er búinn að gera það sem þú baðst mig um.“

„Ég get það ekki!“ tókst mér loks að stynja upp. „Get hvorki hreyft legg né lið. Hnéð á mér er að drepa mig...“

Ég féll aftur fyrir mig.

„Segðu mér þá að minnsta kosti hvar hesturinn þinn er!“

„Ó ... hvernig á ég að vita það? Þú verður bara að þreifa þig áfram eftir hræjunum ... vínbelgurinn er hnýttur aftan í hnakkinn.“ Stuttu seinna kallaði ég á eftir honum: „Ef þú finnur vínið þá gefðu mér líka!“

Þegar dró úr sársaukanum þuklaði ég aftur á hnénu. Núna komst ég að raun um að það sem ég hafði haldið vera sár var aðallega storkinn blóðköggull. Ég hafði misst hnéhlífina. Allt í einu snerti ég eitthvað hart rétt hjá hnénu og enn næstum því lamaðist ég af sársauka. Stund leið áður en mér tókst að kæfa hann, þuklaði þá aftur niður með hnénu og nú mjög gætilega. Eftir mikil andköf og gnístran tanna komst ég að því að brot úr spjótsoddi stóð fast í beini.

Ef ég aðeins gæti kippt því út, þá myndi sársaukinn vafalaust hverfa. Og ef ég gæti síðan fundið mér góðan atgeir eða spjót eða eitthvað til að styðja mig við þá ætti ég að geta staulast heim í búðirnar með morgni, eða allavega langleiðina. Ég ætti það þá að minnsta kosti síður yfir höfði mér að verða traðkaður í hel þegar bardagar hæfust að nýju.

En ég var veikburða og haldinn hitasótt sem lamaði það litla þrek sem ég átti eftir. Ég veit ekki hvers vegna, en allt í einu datt mér í hug litla hænan mín — litla bæklaða, svarta hænan mín. Ég sá hana mér fyrir hugskotssjónum þar sem hún haltraði í átt til mín... „Kla-kla-kla...“

„Hvað vanhagar þig um, púdda mín?“ hvíslaði ég. „Litla, skondna roðhænsnið mitt. Viltu vatn? En ég á ekki einu sinni til dropa handa sjálfum mér!“

Ég reyndi að rísa á fætur en kenndi aftur sársaukans í hnénu. Við það kom ég aftur til sjálfs mín. Eftir nokkra stund dró úr sársaukanum og ég strauk framan úr mér tárin. Ég varð með einhverju móti að komast héðan. Ég hélt fótleggnum stífum og lyfti mér upp á lífvana hrossið. Þá, í dimmu næturinnar, sá ég fjöldann allan af kyndlum er hreyfðust til og frá í langri, einfaldri röð, í um það bil tveggja örskotslengda fjarlægð. Í bjarmanum af kyndlunum blikaði á arnarmerki.

Svo að ég var þá skammt frá rómversku búðunum.

Mér barst til eyrna tilbreytingarlaust hringl og glamur eins og eitthvað stæði til í búðunum. Hvað höfðu Rómverjar á prjónunum? Hugðust þeir ráðast á Húna í þessu djöfullega myrkri — með vopn í annarri hendi, með kyndil í hinni?

Ég tók varfærnislega á brotinu af spjótsoddinum.

„Jesús Kristur, styrk þú mig!“

Ég lokaði augunum, nísti saman tönnum og kippti því út.

Formáli

kaflar 1 til 10

kaflar 11 til 20

kaflar 21 til 30

kaflar 31 til 40

kaflar 41 til 50

kaflar 51 til 60

kaflar 61 til 65

prenta skjal

Rómanza: heim á kvist