kaflar
21 til 30 21.
Það var á hádegi sem við komum til borgar
Attílu. Sólin var brennheit. Jafnvel í forsælu létu hundarnir tungur
lafa. Við borgarmörkin stöðvaði Eslás hersinguna og sendi reiðknapa
á undan okkur til að tilkynna Attílu um komu okkar.
Ég bjó mig undir að yfirgefa
ferðafélaga mína, en þá rumdi Eslás: „Þú verður kyrr þar sem þú
ert!“ Hann var rauður og þrútinn í framan og einnig lýstu augun því
að hann var í reiðiham.
Það var svo einkennilegt að sjá
þennan ágæta, vingjarnlega mann umhverfast svona fyrirvaralaust, og
við urðum allir forviða og varð starsýnt. Var hann drukkinn eða
genginn af vitinu?
Innan stundar kom hópur
húnverskra hermanna á stökki upp eftir til okkar. Af glitrandi
silfurstjörnunum á höfuðbúnaði þeirra mátti merkja að hér færi lífvörður
konungs. Þeir heilsuðu Eslási og virtust því næst bíða
skipana hans.
„Þið tíu! Af baki!“ skipaði Eslás
og átti við okkur. Og sem við vorum komnir af baki gaf hann merki:
„Þessa þrjá í bönd!“
Mér rann kalt vatn milli skinns og
hörunds og Vígilás fölnaði.
„Ég mótmæli slíkri aðför!“ hrópaði
hann. „Ég er erindreki keisarans! Hver sá sem gerir á minn hlut
gerir á hlut keisarans!“
„Bindið þá!“ endurtók Eslás og
hermennirnir settu okkur í bönd; Vígilás, son hans og mig.
Það fauk í liðsforingja okkar er
gætt hafði liðhlaupanna. „Hvernig dirfist þér að koma svo fram við
erindreka okkar? Hann er fulltrúi keisarans hér! Hafið þér ekki í
tvígang verið erindreki í okkar landi?“
Á meðan á ferðalaginu stóð höfðu
þeir Eslás og liðsforinginn drukkið og stytt sér stundir saman í
mesta bróðerni. En nú virtist hann kæra sig kollóttan. „Ég mun svara
fyrir gjörðir mínar!“ hreytti hann út úr sér.
„Herra minn,“ leyfði ég mér einnig
að mótmæla, sárreiður. „Þér vitið að ég er ekki hér á vegum
Vígilásar,“ — því að ég gat nú ofur vel ímyndað mér að refurinn
Vígilás hefði ekki allt sem hreinast á samviskunni.
En Eslás ansaði mér engu.
„Leitið á þeim!“ skipaði hann,
þegar hendur okkar höfðu verið bundnar fyrir aftan bak.
Þeir leituðu fyrst á Vígilási, og
í leðurbelti er hann hafði um sig undir treyjunni fundu þeir sjötíu
gullpeninga. Sonur hans bar á sér annað eins. Af mér tóku þeir
leðurpyngju drottningar og bréfið sem var áritað Kata.
Þá tóku þeir til við að opna
farteski Vígilásar. Í venjulegum trékassa í miðjum vagninum fundu
þeir járnbundinn kistil, lítið stærri en líkkistu ungabarns, en
kistillinn var svo þungur að tvo menn þurfti til að lyfta honum af
vagninum.
Aðrir kassar og kistlar innihéldu
flíkur og ýmislegt matarkyns.
Eslás benti á kistilinn
járnbundna.
„Hvar er lykillinn að þessum?“
„Hann hangir um hálsinn á mér,“
svaraði Vígilás og hnaut um hvert orð skjálfandi röddu. Hann var
náfölur af reiði og brjóstkassinn bifaðist ótt og títt eins og
físibelgur. „Hægan nú!“ stundi hann. „Ykkur á eftir að hefnast fyrir
þetta. Rómverska keisaradæmið er friðelskandi en það þýðir þó ekki
að það hafi ekki meiri styrk til að bera en þið Húnar!“
Rómverski liðsforinginn hafði
snúið baki við Eslási en sneri nú snöggt um hæl og hreytti út úr
sér, fylgjandi orðum sínum eftir með fyrirlitningu í augum: „Ég mun
bíða hér til kvölds á meðan menn og dýr hvílast, en sný þá þegar til
baka og gef keisara vorum skýrslu. Ég mun gera honum ljóst, að
viljum við eiga friðsamleg samskipti við skrælingja, væri hyggilegra
að kreppa hnefana!“
Hann hafði mælt frýjuorð. Ég beið
þess að Eslás sýndi honum í tvo heimana. Hann hefði leikið sér að
liðsforingja þessum spóalegg eins og köttur að mús. En hann blakaði
ekki við honum hið minnsta heldur svaraði vingjarnlega:
„Og ég fer þess á leit við þig að
þú komir með mér,“ sagði hann. „Þú ert liðsforingi og
drengskaparmaður. Ég læt ekki svipta þig sverði þínu, en ég krefst
þess að þú komir með okkur og færir sjálfum þér heim sanninn um að
það eruð þið sem eruð skrælingjar, ekki við!“
Hann gaf lífverðinum merki um að
halda af stað.
Liðsforinginn hikaði, á báðum
áttum. En þegar Eslás steig á bak hesti sínum og gaf honum merki um
að fara að dæmi sínu, beygði hann sig undir vilja hans og reið upp
að hlið Húnans.
Það var þögull flokkur manna sem
hélt inn í bæinn eftir aðalstrætinu. Á vagni er fylgdi okkur eftir
fluttu þeir kistilinn járnbundna og gullið er þeir höfðu tekið af
okkur. Eslás var ekki síður þögull en við hinir. Jafnvel
liðsforinginn okkar byrgði ólgandi bræðina innra með sér.
22.
Það var um nónbil sem við komum í höll Attílu.
Eðlilega hafði ég vakandi auga með
gluggunum á bústað Katanna, og bústað Ríku drottningar. Það var mér
raunar léttir að hvergi á meðal kvennanna sá ég neina sem ég þekkti.
Það var farið með okkur beinustu
leið í höllina, inn í stóran sal er var opinn á einn veg til
austurs, og voru þar ekki aðrar máttarstoðir en sex grannar súlur.
Fyrir miðjum salarkynnum var viðarstóll, líkastur hásæti, en veggir
skrautlausir, aðeins settir dumbrauðum austurlenskum voðum.
Þegar við gengum inn fyrir stóð
Attíla á milli tveggja súlna, búinn látlausum en afar vönduðum
línklæðum og var utan yfir skyrtunni klæddur ermalausri, dökkrauðri
silkitreyju er náði honum niður á mið læri. Á höfði bar hann
hæruskinnshött með spélunum uppbrettum. Sverðið var gyrt við lendar
honum í svörtu silkireipi. Hann var umkringdur æðstu hirðmönnum
sínum, hinum myndarlega Edékon, oflátungnum Kata og bróður hans,
fráneygum yfirhershöfðingjanum; og auk þeirra voru þar þeir Börkur,
Orgóvan, Makki uxaskalli, Úrkon, Káson, Úpor, Vákur, allir af
tignarmannastétt, og loks aldraður herramaður hárfagur mjög og með
áberandi stór eyru — Arðrekur kóngur, sem ég nú sá fyrsta sinni. Þá
voru þar einir fimm úr lífverði konungs og loks syfjulegur skrifari.
Eslás steig fram, tók ofan og laut
höfði.
„Herra minn,“ mælti hann, „hér er
Vígilás kominn. Við höfum leitað á honum og í föggum hans og þetta
er gullið sem hann hafði meðferðis.“
Hróðugur benti hann brúskmiklu
yfirvararskegginu í átt til þjónanna sem þá þegar höfðu sett
kistilinn niður og opnað hann. Gullið var þar fólgið í stórum
leðursekk. Þegar þeir tæmdu úr sekkinum flóði gullið yfir gólfið.
Eslás hélt áfram: „Þetta er eitt
hundrað þyngdar gulls, eða um það bil átta hundruð sleginnar myntar.
Auk þess bar hann gull á sér í belti og eins sonur hans, að minnsta
kosti pund þyngdar hvor.“
Hann beindi því næst athyglinni að
mér.
„Þessi þræll varð á vegi okkar og
fylgdi okkur hingað. Hann er þræll Prískusar. Hann var einnig með
bréf á sér, eina sex peninga og þar að auki þetta bréf. Það er
áritað Kata en mér þótti ekki ólíklegt að við mættum hafa gagn af
því.“ Og hann lagði bréfið ofan á gullhrúguna.
Attíla krosslagði hendur og virti
Vígilás fyrir sér.
„Hví allt þetta gull? Hver er
tilgangurinn?“ Hann bar spurninguna fram af kaldri rósemi.
„Herra minn,“ stamaði Vígilás,
„svo margra þjóna og skepna er þörf á ferðalagi sem þessu. Oft þarf
að kaupa hest eða uxa, og svo er það allur maturinn... Og ég hafði
einnig hug á að fá nokkra þræla leysta úr haldi...“
Hann var fölur og fár og enni hans
gljáði af svita. Attíla skipti litum og var nú svo illilegur á að
líta að ég saup hveljur.
„Sannleikann!“ þrumaði hann, og
jafnvel súlur salarins skulfu.
Ég veitti því eftirtekt hvernig
hann barðist við að ná taumhaldi á skapi sínu; hélt þá áfram rórri í
bragði:
„Ferðin hingað hefur verið þér
útlátalaus, og jafnvel þó að hver einasta skepna hefði dottið dauð
niður hefðir þú getað keypt aðrar í þeirra stað fyrir aðeins
brotabrot af þessum fjármunum. Og bágt á ég með að trúa að þú hafir
gleymt því að ég hef stranglega bannað að þrælar yrðu keyptir
lausir.“
Hann barði sverði sínu í gólfið
heiftúðugur. „Ætlar þú að segja mér til hvers þú hugðist nota eitt
hundrað gullpund?“
„Herra minn,“ snökti Vígilás, „ég
hef ekkert fleira að segja...“
„Ekki það nei? Við skulum sjá
til.“
Hann gaf vörðunum merki. „Játir þú
ekki nú á stundinni læt ég höggva son þinn í spað fyrir augunum á
þér!“
Lífverðirnir fimm tóku sverð sín
úr slíðrum. Það hvein í köldu stálinu ... þá varð hljótt á meðan
þeir biðu frekari skipana ... allir héldum við niðri í okkur
andanum. Það var sem blóðið frysi í æðum manns. Hvað bjó hér að
baki? Hvers lags skollaleik var ég orðinn flæktur í?
„Faðir minn!“ veinaði drengurinn
og féll á kné fyrir fótum Vígilásar. „Faðir minn!“
„Herra!“ kveinkaði Vígilás sér og
lét nú einnig fallast á kné. „Ég skal játa allt ... aðeins vægið
syni mínum ... gerið honum ekki til miska...“
„Þá talaðu. En látir þú eitt
einasta ósatt orð út fyrir þínar varir munu sverðin ganga á hol syni
þínum.“
Hann lét færa sér stól og settist
niður, hvíldi olnbogana á stólbríkunum og beið játningarinnar.
„Herra minn,“ hóf Vígilás máls og
nú nötruðu í honum tennurnar. „Gull þetta er gjald fyrir glæp ...
það sem skyldi gjalda fyrir líf yðar hátignar...“ Hann leit út eins
og maður undir gálga.
„Byrjaðu á byrjuninni,“ skipaði
Attíla ísköldum rómi.
Vígilás kyngdi og skotraði augum
angistarlega líkt og snara herptist þá þegar að hálsi hans. Svo tók
hann enn til máls.
„Þegar herramenn yðar þeir Edékon
og Órusti sóttu okkur heim fól keisarinn þá Krýsafíusi. Hann vildi
vera viss um að þeir nytu hinnar bestu umönnunar. Krýsafíus er
hirðmeistari vor og stjórnar lífverðinum og er keisaranum afar kær.
Hann bar þá höndum sér sem sína eigin gesti og sýndi þeim borgina og
hafið, sýndi þeim borgarmúra gamla Miklagarðs, Gullna hliðið,
grafhýsið, paðreiminn, kirkju heilagrar Soffíu, marmarasúlu
Konstantínusar mikla og vitann. Hvað eina. Og ég var túlkur þeirra.“
Attíla renndi auga til Edékons og
spurði með tillitinu einu hvort Vígilás færi rétt með.
Edékon kinkaði kolli, brosandi.
Vígilás stóð á öndinni, eins og
fiskur á þurru landi. Þá greip hann andann á lofti.
„Ég skal segja frá öllu saman,
hverju einasta, svo hjálpi mér Guð. Aðeins hlífið syni mínum, yðar
hátign!“
„Talaðu!“
„Edékon þótti mikið til koma,“
hélt Vígilás áfram, „og hann dásamaði mjög það sem við sýndum honum,
sérstaklega hallirnar og alla listsnilldina. „Hve fallegar
byggingar,“ sagði hann. „Engan skyldi undra þótt þið hafið tekið
ykkur fastan bólstað — þið vitið hvernig á að byggja hús!“
„Svo gerir sér snigill hver bú sem
hann hefur getu til,“ svaraði Krýsafíus.
„Ég skil þig ekki,“ sagði Edékon
þá. „Alveg sama hve iðjusamur ég væri af snigli að vera, ég gæti
aldrei gert mér aðrar eins hallir og hér eru allt um kring!“
„Og gætir það þó,“ svaraði
Krýsafíus og brosti. „Ef þig langaði virkilega til þess, minn
kæri húnverski vinur, þá gætir þú vel eignast eins og eina slíka
höll — með marmaraþrepum, þaki úr gulli, garði með kýprusviði ... og
útsýni til hafsins...““
Enn var Vígilás fölur sem nár.
Hvílíkan hrylling mundu ekki þessar játningar hans leiða af sér?
„„Gerðu ekki gys að mér,“ svaraði
Edékon. Slíka höll væri aðeins hægt að láta sig dreyma um, eða
hvernig í ósköpunum ætti ég að geta eignast eina slíka?“
Krýsafíus brosti og talandi grísku
bað hann mig um að telja hug í Edékon, tjá honum að hefði hann í
alvöru áhuga á að eignast fallega marmarahöll skyldi hann hitta sig
að máli og snæða með sér miðdegisverð, en aleinn — án nokkurs
fylgdarliðs. Og það gerði Edékon. Um hádegisbil fylgdi ég honum upp
í setustofuna, og ætlaði Edékon þá varla að trúa sínum eigin augum.
Hann strauk gluggatjöldin hvert af öðru, snerti á öllum stólum og
fór höndum um legubekkina, varð starsýnt á málverkin og ekki síður
borðfæturna sem voru útskornir eins og snákar. Allt varð honum að
undrunarefni. Og sem við loks settumst til borðs spurði Krýsafíus
hann:
„Hver er staða þín við hirð
Attílu?“
„Við gegnum engum sérstökum
stöðum,“ svaraði Edékon. „Ég er einfaldlega einn af trúnaðarmönnum
húsbónda míns og hef með höndum stjórn á lífverði hans, líkt og þú
hér.“
„Hefur þú frjálsan aðgang að
Attílu?“
„Það hef ég.“
„Jafnvel á nóttunni þegar hann
sefur?“
„Ætíð.“
„Sem sagt einnig á nóttunni.““
Edékon brosti, og sem Attílu varð
nú litið til hans, sagði hann: „Hve vel hann man allt saman,
refurinn.“
Attíla hallaði sér aftur í
bríkarstólnum og kom sverðinu fyrir milli hnjánna. Vígilás hélt
áfram:
„Þá tók Krýsafíus að ræða önnur
málefni, áleit það hyggilegra að við lykjum borðhaldinu áður en við
færum nánar út í þessa sálma. Og við gerðum matnum skil og við
aðeins þrír. Er við stóðum upp frá borðum sagði Krýsafíus við
Edékon: „Ég legg heiður minn að veði fyrir því, að hvaða höll sem
þér litist best á gæti orðið þín, ef þig virkilega langaði
til þess. Og þú gætir eignast meiri auðæfi en þú gætir nokkru sinni
látið þig dreyma um. En áður en ég segi meira, viltu þá strengja
þess heit að segja alls engum frá því, jafnvel þótt þú fallist ekki
á það sem ég segi? Sverja að þú munir aldrei í lífinu segja neinum
frá því? Að öðrum kosti gætu hlotist mikil vandræði af.“
Edékon rétti fram höndina og allir
þrír sórum við þess eið að halda hverju orði stranglega leyndu. En
herra ... yðar hátign, ég átti engra kosta völ, ég er aðeins þjónn.
Ég hef fjörtíu gullpeninga í laun á ári. Þess er krafist af mér að
ég túlki hvað eina sem þeir segja. Ég er aðeins tæki í höndum
þeirra, ekki maður gæddur sál. Ég hef ekkert gert á hlut yðar af
eigin hvötum.“
Og enn hélt hann áfram játningum
sínum. Hægt og sígandi afhjúpaði hann leyndarmálið. Attíla hlýddi á
þungur á brún, mér þóttu augu hans hvíla á mér eins og mara.
„Er við höfðum svarið eiðinn sagði
Krýsafíus: „Fyrst þú hefur frjálsan aðgang að Attílu jafnvel á
nóttunni, væri þá ekki mögulegt að koma því svo fyrir ... að hann
fengi safnast til feðra sinna eilítið fyrr en ef til vill mætti ætla
tímabært samkvæmt lögmálum náttúrunnar?“
„Þú átt við hvort ég gæti drepið
hann,“ svaraði Edékon þá rólegur í bragði.“
Attíla lygndi aftur augum af ekki
lítilli vanþóknun. Herramennirnir rumdu reiðilega. „Áfram með
smjörið!“ skipaði yfirvaldið og Vígilás hlýddi, blóðsveittur af
ótta: „„Það voru ekki mín orð,“ leiðrétti Krýsafíus Edékon. „Ég átti
einfaldlega við það að sumar stjörnur himinsins eiga til að hrapa.
Og því þá ekki alveg eins stjarna Attílu — ef einhver skyti henni
skelk...“
„Við skulum tala hreint út,“ sagði
Edékon. „Þið Grikkir virðist ævinlega þurfa að tala í einhverjum
tvíræðum tón, einhvers slags rósamál. En liggur ekki málið ljóst
fyrir, mitt hlutverk er að stytta Attílu aldur, ykkar að verða mér
úti um höll og tilheyrandi auðæfi. En hvað hefur keisarinn um
ráðabrugg þetta að segja?“
„Keisarinn,“ svaraði Krýsafíus og
nú vafningalaust. „Keisarinn segir það sem ég segi, ég er talsmaður
hans.““
Attíla barði sverði sínu í gólfið.
„Varmenni!“ drundi í Úrkoni.
Jafnskjótt var sverð hans komið hálft úr slíðrum en Attíla hélt
honum í skefjum með snöggu augntilliti.
Um stund ríkti grafarþögn. Hross
gneggjaði fyrir utan. Mér fannst sem nálykt legði fyrir vit mín.
Fölur hélt Vígilás áfram frásögninni.
„Edékon hugsaði sig um, og eftir
skamma hríð sagði hann: „Þetta er ekkert smámál. Hve mikið hyggist
þið greiða mér?“
„Svo sem ég hefi sagt,“ svaraði
Krýsafíus, þá getur þú valið þér hvaða höll sem er, hvar sem er í
borginni, að undanskilinni keisarahöllinni, að sjálfsögðu. En hver
sem er önnur stendur þér til boða. Ef þér býður svo við að horfa, þá
jafnvel þessi, þar sem við erum nú staddir, með öllu tilheyrandi —
brekánum og voðum, húsmunum öllum; allt stendur þér til boða. Og til
að þú hafir úr einhverju að spila að verki loknu, þá fengir þú í
þinn hlut heils árs skattgreiðslu okkar til Attílu — það er að
segja, um það bil sextíu hundruð þyngdar gulls. Þættu þér það ekki
sæmilegir vasapeningar, eða hvað þykir þér?“
„Þykir mér! Auðvitað þætti mér
það,“ samsinnti Edékon, „en ég þarf einnig á fé að halda áður en
látið verður til skarar skríða — ég verð að geta mútað vörðunum.“
„Að sjálfsögðu,“ sagði Krýsafíus
og brosti. „Það fengir þú allt að auki; eða hvað heldur þú að þú
þyrftir mikils við þeirra vegna?“
„Fimmtíu pund mundu duga,“ sagði
Edékon.“
Mig svimaði. Hvað biði okkar þegar
Vígilás lyki frásögn sinni? Þessi óttalegi maður mundi krossfesta
hvern einasta Rómverja er hann kæmi höndum yfir! Og byrja á þeim hér
í borginni! Ég virti hann fyrir mér. Hann sat hreyfingarlaus, eins
og stytta af Hadesi, eins dökkur á brún og brá og hann var hljóður;
en hver kunni frá þeim stormum að segja er geisuðu í huga hans?
Vígilás átti einskis annars
úrkosti en segja sögu sína til enda. Með hverju orði lagði hann til
nagla í kross þann er hann mundi festur á, vesæll arminginn. Nagla
er við myndum brátt allir til finna.
Rödd Vígilásar var á að hlýða eins
og ymur úr gröf. „Krýsafíus vildi,“ sagði hann, „reiða gullpundin
fimmtíu þá þegar fram. En Edékon hélt aftur af honum. „Engan asa,“
sagði hann. „Félagar mínir gætu komist á snoðir um það ef ég hefði
svo mikið gull í fórum mínum. Fyrir nú utan það að Attíla er vanur
að spyrja okkur hversu vel hefur verið við okkur gjört. Hann krefst
nákvæmrar sundurliðunar — hverjir hafi fært okkur gjafir og þá hvað
og hve mikið. Það vekti áreiðanlega grunsemdir ef ég segðist hafa
fengið svo mikið gull að gjöf.““
„Rétt eftir haft,“ vottaði Edékon.
Náungi þessi Edékon var svipmikill
karl, skegglaus í vöngum, og lýsti andlitið af hreinskiptni og
heiðarleika og augun skarpri greind. Hann var í innsta hring við
hirð konungs, og hefði honum verið heitið kórónu og kóngsríki fyrir
að skerða eitt hár á höfði húsbónda síns, hefði hann gert honum
grein fyrir boðinu. Trúnaðarmenn mikils háttar manna eru afar
sérstakrar manngerðar; eru eins og grasið í skjóli trjánna, eiga
allt sitt komið undir trénu, vita að falli það, rifnar það upp með
rótum og rífur með sér svörðinn allt um kring.
Enn hélt Vígilás áfram máli sínu:
„Edékon sagðist mundu fara heim án
fjárins. „Látum heldur þennan túlk fylgja mér,“ sagði hann og átti
við mig, „og síðar sendi ég hann til baka og með fyrirmælum um
hvernig sé ákjósanlegast og hvenær tímabært að koma þessum
gullpundum til skila.“
Krísafíusi þótti hér hyggilega
ráðið. „Þú hefur lög að mæla,“ sagði hann. „Ég fer nú á fund
keisarans og tjái honum hvorra manna þú ert hliðhollur. Við neytum
saman kvöldverðar og einnig félagar þínir verða gestir mínir. Gefist
þá tækifæri til, mun ég greina þér frá undirtektum keisarans við
ráðagerð okkar.““
„Einmitt þannig var það,“
samþykkti Edékon og sneri upp á yfirvararskegg sitt.
„En ég var ekki einu sinni spurður
álits, herra minn ... yðar hátign,“ sagði Vígilás. „Ég er ekki meira
virði en hvert annað hundspott. Ég fékk engu ráðið, herra minn, því
ég er aðeins armur þjónn, ekki meira virði en fjörutíu gullpeninga á
ári.“
„Haltu áfram!“ skipaði Attíla af
þungri raust.
Og Vígilás hélt áfram.
„Krýsafíus fór á fund keisarans og
var með honum allt síðdegið fram á kvöld. Keisarinn kallaði einnig
fyrir sig Martíalus, sem er hans helsti ráðgjafi, en hvað þeim fór á
milli veit ég ekki, ég var ekki viðstaddur. Um kvöldið var ég enn
látinn túlka það sem Krýsafíusi og erindrekum yðar fór á milli. Að
loknum kvöldverðinum sátum við þrír einir eftir við borðið á meðan
hinir gengu út í garðinn til að virða fyrir sér útsýnið til hafsins
og skæran vitann á Krýsapólishöfða.
Þá mælti Krýsafíus við Edékon:
„Keisarinn lét í ljós velþóknun sína á því að þú skyldir hafa tekist
verk þetta á hendur, og hann mun launa þér eins og við ræddum um. Og
í þokkabót munt þú verða þess heiðurs aðnjótandi að verða skipaður í
háa stöðu við hirðina, og það hátignarlegri en þú gegnir nú með
Attílu. En keisarinn er þeirrar skoðunar að Vígilás sé ekki nógu
tiginn til að verða þér til fylgdar og mun því láta Maxímínus fara
með þér sem sinn fulltrúa. Vígilás mun aðeins fara með sem túlkur.
En Maxímínusi er ekki kunnugt um leyndarmál okkar og mun aldrei
verða það.““
„Fer ég ekki rétt með, herra
minn?“ spurði Vígilás Edékon með grátstafinn í kverkum.
„Rétt eftir haft.“ Edékon kinkaði
kolli og brosti háðslega.
Vígilás andaði léttar.
„Guði sé lof að þér skulið vilja
votta sakleysi mitt. En við svo búið héldum við af stað, Maxímínus,
Prískus og ég. En er við höfðum átt með yður fyrsta fundinn, herra
minn, kom Edékon til búða okkar og kallaði mig á eintal. „Okkur
hefur gefist gott tækifæri,“ sagði hann, „þú munt eiga að snúa aftur
til Miklagarðs eftir liðhlaupunum sem eftir leifa. Þegar þú kemur
til baka skaltu hafa mútuféð til lífvarðanna meðferðis. Þá munu
engar grunsemdir vakna.“
Og eins og þér óskuðuð, yðar
hátign, fór ég eftir liðhlaupunum og kom með þrjátíu þeirra til baka
og gullið að auki, samkvæmt ósk þeirra. Og það voru hundrað
pund í stað fimmtíu, því að þeir vildu vera vissir um að Edékon
hefði nóg mútufé handa á milli — að áformin færu ekki út um þúfur
vegna fjárskorts.“
Á þá lund lauk frásögn hans. Ég
skildi nú hvað hafði búið undir með hinum slóttuga ref og hví Attíla
hafði orðið svo æfur er hann birtist ásamt Maxímínusi. Eðlilega var
Attílu þá fullkunnugt um skollaleikinn. Þegar allt kom til alls
höfðu liðhlauparnir aðeins verið peð í taflinu, í sjálfu sér lítils
virði og raunar fáir þeirra Húnar, flestir afhrök einhver. Attíla
hafði aðeins beitt þeim sem átyllu í mótleik sínum, til að gefa
Vígilási tilefni til að snúa einum til baka.
Augu mín höfðu lukist upp. Það var
ekki að ástæðulausu sem Eslás hafði krafist þess að fá að meðhöndla
okkur sem gesti sína. Það var aðeins fyrirsláttur sem hann
hafði borið við til að gullsjóðurinn yrði ekki útskýrður sem
farareyrir eða til tryggingar skakkaföllum.
Og kjáninn hafði meira að segja
tekið son sinn með sér til að hann fengi að sjá með eigin augum
konunglega útför að hætti Húna!
Að Húnar skuli vera álitnir
heimskir skrælingjar! Og hér voru þó vor eigin siðmenntuðu gáfnaljós
flækt í net þeirra skrælingjanna! Net sem þeir höfðu þó riðið
sjálfir með undirferli og klækjabrögðum.
En nú var komið að mér. Mér
sortnaði fyrir augum þegar Attílu varð litið á bréfið.
„Látum okkur sjá — hvaða klór er
nú þetta?“ varð honum að orði.
Ó, að þessi óttalegi maður læsti
nú ekki klóm sínum í mig — augum sínum sem voru eins og arnarklær.
Undan því augliti var engin undankomuleið.
„Bréf þetta er frá Prískusi,“
útskýrði Vígilás. „það er áritað herra Kata.“
„Þrællinn slóst í för með okkur á
leiðinni,“ bætti Eslás við og hugðist rétta Attílu bréfið. En í stað
þess að taka við því kallaði hann Kata fyrir sig.
„Þetta bréf er til þín.“
„Væri ekki rétt að við læsum það
hér?“ sagði Kati. „Ég hef ekki hugmynd um hvaða erindi hann á við
mig.“
„Lesum það þá,“ mælti Attíla og
gaf skrifaranum merki.
Skrifarinn var holdgrannur náungi
og freknóttur, kallaður Rústi á meðal Húnanna, sem var stytting
fyrir Rústíkus. Síðar meir áttum við ýmislegt saman að sælda.
Hann braut upp bréfið og las það
sleitulaust á húnversku. Attíla og menn hans lögðu við hlustir, en
ég skalf á beinunum.
„Kynlegt,“ sagði Kati og hló við
þegar Rústi hafði lokið lestrinum. Hann virti mig fyrir sér, sneri
sér þá að Attílu.
„Mundir þú vilja þiggja þrælinn,
herra minn? Í bréfinu segir að hann sé lærður.“
Attíla svaraði engu. Hann hallaði
undir flatt, með þungann á einum olnboga á annarri stólbríkinni.
Hendur hans voru læstar um sverðið. Þungt augnaráðið hvíldi á
Vígilási sem var við það að kikna undan því. Hann vissi að á þessari
stundu var líf hans vegið á metaskálum Attílu.
Sonur hans var enn knjákrjúpandi.
Hann skynjaði vægi augnabliksins, og skjálfandi eins og hrísla
hjúfraði hann sig að fótum föður síns.
Vígilás var eins og maður að
drukknun kominn. Hann hrópaði:
„Herra, vægið syni mínum! Verið
miskunnsamir, herra minn. Vesalings drengurinn er saklaus! Ég bið
yður...“
Tárin runnu niður vanga hans og
hann hneig niður kjökrandi.
„Hve auvirðilegur lýður!“ hreytti
yfirhershöfðinginn út úr sér. „Ég rek alla rómverska þræla á brott
úr mínum garði!“
„Höggvum þá í spað, hvern og einn
einasta!“ rumdi í Úrkoni.
„Þvert á móti,“ sagði Attíla. „Við
gerum þá okkur ánauðuga um alla eilífð. Það er við hæfi að
úrkynjaður lýðurinn þjóni hinu tignara kyni.“
Orð Attílu voru lög. Nú mundu
Húnar aldrei framar leysa gríska eða rómverska þræla úr ánauð. Ég
fengi að bera kross minn það sem ég átti eftir ólifað.
Attíla reis á fætur.
„Fé þetta,“ sagði hann rólegri
röddu við menn sína, „það eru blóðpeningar mínir. Ég vil að því
verði deilt út án tafar til ekkna hinna stríðsföllnu. Þú ferð til
baka í Miklagarð, Eslás. Órusti verður þér til fylgdar og þið takið
þennan dreng með ykkur.“ Hann benti á son Vígilásar.
Enn mælti hann:
„Þegar þú kemur fyrir keisarann,
Eslás, skaltu hafa leðursekkinn hangandi um hálsinn og segir þá við
hann: „Berðu kennsl á skjattann?“ Þeim bregður illa í brún, en þá
skalt þú hreyta í hann: „Þeódósíus er af göfugum ættboga kominn.
Það er Attíla einnig. Attíla hefur varðveitt göfgi sína en Þeódósíus
ekki. Hann glataði göfgi sinni þegar hann varð skattþegn og þar af
leiðandi þræll Attílu. En þræll sem hyggur á fjörráð við húsbónda
sinn hefur og einnig glatað æru sinni!““
Hann bjó sig undir að yfirgefa
salinn. Menn hans einnig.
„En drengurinn?“ spurði Eslás og
átti við son Vígilásar.
„Drengurinn skal koma með fimmtíu
pund gulls til baka sem lausnargjald fyrir föður sinn. Þangað til
skal faðirinn vera í varðhaldi, fjötraður í hlekkjum.“
„Skulum við einskis meir æskja af
keisaranum?“
„Mikið rétt!“ kvað Attíla við
rammri raust. „Ég krefst höfuðs Krýsafíusar.“
23.
Attíla hvarf á braut.
Verðirnir leystu af okkur böndin
og Vígilás faðmaði son sinn að sér. Báðir grétu sáran.
Ég vissi ekki í hvorn fótinn ég
átti að stíga. Kati hafði farið með Attílu til hinna innri
salarkynna og ekki gat ég fylgt þeim þangað.
Eslás var enn til staðar, var með
auga á birgðarskemmunum gegnum víðar gáttirnar og beið þess að komið
yrði með einhvern kistil eða poka undir gullið svo hann gæti farið
með það út.
„Herra minn,“ ávarpaði ég hann.
„Gullpeningarnir mínir... Eins og þér vitið þá tilheyra þeir ekki
þessum.“
„Gullpeningar þínir! Ert þú ekki
þræll!“
Eðlilega — þræll átti enga
peninga. Allt hans var húsbónda hans, peningar jafnt sem börn og
skepnur.
„Það er einmitt þess vegna sem ég
spyr,“ svaraði ég ákveðinn. „Af því að ég er þræll Kata. Mér ber
skylda til að mótmæla því að fé hans sé blandað saman við hitt
gullið.“
Hann varð hugsi við þessi orð mín,
blikkaði þá augunum og gaf mér merki um að hirða peningana. Ég gekk
hægum skrefum út úr höllinni og hugðist bíða Kata fyrir utan hliðin.
Mér var innanbrjósts eins og ég
væri nýrisinn upp frá dauðum.
Ég veitti brunninum athygli fyrir
framan bústað hershöfðingjans. Hvort mér veitti ekki af þvotti! Ég
var skítugur upp fyrir haus og þvoði mér hátt og lágt og fékk mér
einnig að drekka, þrátt fyrir að vatnið væri vel volgt í
sólarhitanum og grænt slý flyti á yfirborðinu.
Ég beið drjúga stund við hliðin
áður en Kati birtist. Hann var kominn á hestbak og sem hann
nálgaðist mig steig ég fram og hneigði mig. „Eltu mig,“ sagði hann
vingjarnlegri röddu.
Þegar við komum að húsi hans fór
hann af baki og mældi mig hátt og lágt með augunum, afar íhugandi.
„Hvað sagðistu aftur heita?“
„Zeta, bara Zeta, herra minn,“
svaraði ég daufur í dálkinn.
„Zeta ... sérkennilegt nafn. Eru
foreldrar þínir á lífi?“
„Faðir minn kann að vera það.“
„Hvað starfar hann?“
„Hann er fátækur bóndi.“
Hann hristi höfuðið. „Hvern
fjárann á ég að gera við þig?“
Fyrir framan húsið voru nokkrir
þrælar og þar á meðal gamall karl, höfuðstór og breiðleitur, með
grátt rytjulegt kjálkaskegg. Hann hélt á lyklum í leðuról.
„Kakóna!“ kallaði Kati til hans.
„Mér var sendur þessi þræll að gjöf. Enginn vill leysa hann út og
verður raunar ekki gert héðan af. Til hvers getum við notað hann?“
„Hvað getur þú gert?“ muldraði
gamli maðurinn og virti mig fyrir sér eins og ég væri hross.
„Það er talið upp í bréfinu til
húsbónda míns,“ svaraði ég stirðum rómi. „Saga, landafræði,
heimspeki, málfræði, mælskulist...“ Skyldi hann vilja heyra meira?
Karlinn glápti á mig eins og
syfjulegur fíll.
„Getur þú kembt hestum?“
Eins og sært dýr sneri ég mér að
húsbónda mínum.
„Herra minn! Ég hef veitt því
athygli að þér eigið tvo unga og skemmtilega stráka. Gæti ég ekki
séð um að kenna þeim, eða hafa þeir annars nokkurn kennara?“ Ég
vissi að svo var ekki.
Kati gaf mér hornauga.
„Við skulum sjá til,“ sagði hann
og virtist hugsi en sneri sér þá að gamla manninum. „Gefðu honum
eitthvað að éta og láttu hann síðan hvílast, því hann á langt
ferðalag að baki.“
Víst var það, að ég var þreyttur,
og leit áreiðanlega út fyrir að vera það.
Gamli þrællinn, ráðsmaður
húsbóndans, vísaði veginn án þess að segja orð og ég elti. Við fórum
að húsabaki, inn í eldaskálann, þar sem mér var gefið dálítið af
brauði og osti. Osturinn vakti tortryggni mína. Ég gat ekki hugsað
mér að snerta á honum, svo viss um sem ég var að hann væri gerður úr
kaplamjólk. Ég dirfðist ekki að spyrja eldabuskuna, sem var önuglynd
kerling með skegghýjung; gerði mér heldur brauðið eitt að góðu og
drakk með því mikið af vatni.
Þjónustustúlkurnar gáfu mér
forvitnilegt auga. Einni þeirra, dökkri yfirlitum, sem var að fægja
koparskál, varð skyndilega litið upp frá vinnu sinni.
„Skilur þú húnversku?“ spurði hún.
„Já, ég geri það,“ svaraði ég
dræmt.
„Hvaðan kemur þú?“
„Úr Miklagarði.“
„Verður þú leystur út?“
„Nei.“
Þeim varð öllum starsýnt á mig en
ég þagði. Úr einu horninu heyrði ég til einnar stúlkunnar mæla á
tungu Avzóna við stöllu sína: „Myndarlegasti piltur. Bara dálítið
hnakkakerrtur.“
Kakóna gamli kom nú til baka og
tók mig með sér inn í gripahúsið. Það var allstórt og úr timbri og
skyldi auðsæilega hýsa sæg hrossa og annan búpening yfir veturinn.
En núna voru þar aðeins tveir hestar og létu sér leiðast á stöllum
sínum.
Ein tíu rúmfleti úr hálmi voru
þétt saman í öðrum enda hússins. Tötralegar vetrarflíkur héngu á
vegg, þaktar kóngulóarvef. Stæka lykt lagði fyrir vit manns og alls
staðar voru flugur.
Mundi þessi andstyggilegi staður
eiga að vera heimili mitt? hugsaði ég skelfdur. Heima í Miklagarði
hafði ég sofið í rúmi með mjúkum værðarvoðum uppi í litla þrifalega
svalarherberginu hans húsbónda míns. Þar voru blóm í gluggum og á
veggjunum héngu myndir af Konstantínusi mikla og Þeódósíusi. Loftið
var hreint og tært og angaði af sjávarilmi og á nóttunni hafði ég
haft net yfir rekkjunni til að bægja flugum frá mér.
„Væri þér ekki sama,“ spurði ég
gamla manninn, „þó að ég svæfi ... ég á við, þó að ég svæfi úti? Ef
þú gætir orðið mér út um einhverja voð þá gæti ég lagst fyrir hér
fyrir utan.“
„Voð? Hm. Þú ferð ekki fram á
lítið, he.“
Hann lét mig fá grófan
hrosshársdúk. Ég breiddi úr honum undir heysátu í skugganum fyrir
utan og lagðist niður.
Hvað biði mín hér ef Kati vildi
ekki láta mig kenna börnum sínum? Varla annað hlutskipti en
fjósamanns eða hestasveins.
Um kvöldið átti gamli maðurinn
leið framhjá og sá að ég vakti. Hann staldraði við. Hann hélt á
þykkri rúgbrauðssneið og ostbita.
„Jæja, góði minn,“ sagði hann
vingjarnlega, „hefur þú getað sofið?“
„Ég sef í nótt,“ svaraði ég. „Má
ég ekki annars sofa hér úti í nótt? Sjáðu til, ég hef aldrei fengist
neitt við hesta og því síður sofið í hesthúsi. Mér þætti þess vegna
betra...“
„Ætli ekki það ... getur sofið
hér,“ muldraði hann blíður í viðmóti. Hann tyllti sér niður hjá mér
og tók upp útskorinn saltstaut úr vasa sínum og hóf að snæða.
„Hvaðan ertu?“ spurði hann.
Ég sagði honum upp og ofan af því
og spurði hann svo hvernig væri að vera í vist hjá Kata. — „Ef þér
er sama þótt ég spyrji, frændi.“
„Nú...“ Hann yppti öxlum. „Það
veltur á ýmsu. Margur þrællinn er ekkert of sáttur við hlutskipti
sitt hér frekar en annars staðar.“
„Ég skil. En ég á við, hvernig er
farið með þá?“
„Það veltur á hverjum og einum,
hvernig hver og einn vinnur og hvað hver hefur til síns ágætis.“
„Hvort þeirra er betra, húsbóndinn
eða húsfreyjan?“
„Nú ... hrammur húsbónda er
stundum þungur. Og húsmóðirin hefur jafnvel auga með
spörvaeggjaforðanum. Ég vil þó heldur þjóna þeim en nokkrum öðrum.“
„En yngismærin...?“
Hann yppti öxlum. „Hún hefur
ekkert með okkur að gera, er enn aðeins barn.“
Við þögðum um stund. Ég starði
ofan í svörðinn, hann japlaði á ostinum. Hann var Saragúri en fæddur
hér á meðal Húnanna og hafði glatað tungu forfeðra sinna. Sem ungur
maður hafði hann þjónað sem hestasveinn Katanna. Núna, á gamals
aldri, hafði hann með höndum ýmis verk utanhúss.
Ég rauf þögnina.
„Fá ekki allir nóg að éta?“
„Allir nóg, jú, jú. Þú getur
jafnvel hleypt þig í spik, þó að ekki sé nú mörgum sauðunum slátrað
okkar vegna.“
„Verður maður að borða
hrossakjöt?“
„Enginn mun neyða þig til þess.“
„En þessi ostur, er hann ekki
gerður úr kaplamjólk?“
„Nei, það er hann ekki, þetta er
ostur úr venjulegri kúamjólk.“
Í sama mund var hjörð svína rekin
inn um hliðin og í átt að stíunum. Svínahirðarnir hröðuðu sér hjá og
báru með sér skjólur fullar af skvoli.
Gamli maðurinn stóð á fætur, stakk
á sig saltbauknum og vasahníf sínum og lötraði í átt að stíunum.
24.
Ég vaknaði í birtingu við klið mikinn er ómaði
í eyrum.
Hvergi er borgarskarkali meiri en
í skrælingjabæjum að morgni dags. Hvergi eru horn þeytt svo
kröftuglega, látið hvína eins í svipum eða rýt svínanna hástemmdara,
að ekki sé talað um baulið í kúnum eða hróp og köll mannfólksins.
Allir eru komnir á stjá við sólarupprás. Strax í dögun upphefst
erillinn í borginni. Reiðknapar flengjast um stræti og brynna
hrossum sínum í brunninum. Úfnar og tötrum búnar meyjar reka svín í
haga. Ambáttir reka nef út úr dyrum og teygja úr sér. Spörvar tísta
í döggvotum trjám. Dúfur blaka vængjum út um borg og bý en svölurnar
endasendast. Þær eru á flugnaveiðum.
Ég hafði búið mér lítið hreiður í
heyinu. Þó að nokkrir þjónar hefðu einnig gert sér náttból þar úti
hafði ég sofið vært og ekkert raskað ró minni annað en fáeinar
býflugur.
Ég reytti af mér stráin og sló
rykið af ilskónum mínum eftir því sem mér var unnt. Það setti ugg að
mér er ég veitti því athygli að þvengirnir voru að losna upp öðrum
megin á einum. En þrælar voru hér berfættir á sumrin, enginn átti
slíka reimaða ilskó sem ég. Ef ég nú gengi þá úr sér, væri ég þá
ekki neyddur til að standa fyrir augliti Móeikar berfættur?
Ég þvoði mér og lagaði á mér hárið
svo sem ég best gat með fingrunum einum, því engan átti ég kambinn.
Þá stillti ég mér upp við hliðin og beið boða húsbónda míns. Ég
gerði ráð fyrir að hann myndi senda eftir mér, og sú varð raunin.
Innan stundar var kallað á mig af þjóni einum.
„Heyrðu, Grikki! Húsbóndinn vill
finna þig.“
Fjölskyldan sat uppi á svölum og
neytti morgunverðar. Á borðum var mjólk, smjör, svínafleski og
brennt vín. Móeik sat á milli drengjanna tveggja, og þarna var
Djídjía einnig. Gömul kerla með kónganef klædd rauðu silki gekk um
beina.
Í sjónhending virti ég þau fyrir
mér, sem ég kom í dyrnar, hneigði mig þá og stóð kyrr, álútur, eins
og þræli ber að gera frammi fyrir húsbændum sínum.
„Hvað ertu með í hendinni?“ spurði
Kati.
„Peningana mína.“
Með þeim orðum steig ég fram og
rétti honum pyngjuna.
„Gullpeningar!“ Kati rak upp stór
augu. „Svo þú ert svona ríkur, haha!“
„Prískus gerði mér grein fyrir
hvað orðið mitt þýðir. En ég veit að hér er það annarrar
merkingar.“
„En pabbi,“ skaut Móeik inn í
hlýjum rómi. „Grikkinn fékk peningana að gjöf frá Ríku drottningu.“
„Hvað eins og mig varði um það,“
svaraði Kati glaðhlakkalegri röddu. „Þræll hefur ekkert með peninga
að gera.“
„Það sem er þrælsins, er húsbónda
hans,“ bætti húsmóðirin við.
Ég þokaði mér til baka til
dyranna.
„Ég hef verið að velta því fyrir
mér sem þú minntist á við mig,“ mælti húsbóndi minn. „Mér finnst það
einkennilegur siður hjá Rómverjum að ráða til sín kennara handa
börnunum.“
Samkvæmt ströngustu siðvenju
skyldi ég ekki hafa svarað nema með jái eða nei. En hvað gat talist
prúðmennska í augum þessa skrælingja sem át hrossakjöt og lét sig
ekki muna um að hirða fésjóð af fátækum þræli.
„Menntin er mannsins máttur,“
sagði ég og lyfti brúnum. „Og mér sýnast þetta vera skýrleikspiltar,
drengirnir.“
„Eins og hvern fjárann ættum við
að kenna þeim?“
„Stafrófið, fyrst af öllu, herra
minn. Stafirnir eru lyklar að silfri hugans.“
„Silfur hugans? Og hvað skyldi nú
„silfur hugans“ eiga að þýða?“
„Ríkidæmi sálarinnar, herra minn.
Viskubrunnur vor; þekking, hugsanir, viska þúsunda manna sem þeir um
aldir hafa fært í letur og safnað á bækur.“
„Þú vilt sem sagt kenna þeim að
lesa?“
„Lesa og skrifa, ef þér svo æskið,
herra minn.“
„Þú ert ekki með öllum mjalla,
piltur! Gerir þú þér ekki grein fyrir að ég er ríkur maður? Ég get
ráðið til mín svo marga skrifara sem mig lystir. Til hvers ætti ég
þá og mínir synir að kunna að skrifa?“
Honum var auðsæilega gramt í geði.
Og hann sagði þetta af slíkri sannfæringu að ég dirfðist ekki að
mæla honum í mót.
„Nú, en þá til dæmis ...
matematík?“
„Hvaða þremils tík er nú það?“
„Ehe, stærðfræði, vísindi
talnanna, herra minn.“
„Til hvers væri að kunna það? Ég
hef aldrei kastað tölu á búpening minn. Samt tek ég samstundis eftir
því ef hross vantar eða kú. Og kjúklingarnir eru ýmist fleiri eða
færri, hví þá að vera að ergja sig á því að telja þá? Ráðsmaðurinn
er fullfær um það. Látum hann kasta á þá tölu. Hvað annað gætir þú
kennt?“
„Geógrafíu, historíu, fílósófíu —
hvað eina sem þér æskið, herra minn.“ Mér leist orðið ekki alls
kostar á blikuna.
„Slettu ekki öllum þessum grísku
orðum. Talaðu húnversku!“
„Geógrafía er fræðin um lönd og
álfur. Sá sem er vel að sér í þeim vísindum þekkir lönd, fjöll, ár
og vötn, veit hvers kyns fólk býr hvar, hvernig aðrar borgir eru, og
hvar eru námur, fjallaskörð eða virki, og eins hvaða handverk er
fengist við á hinum ýmsu stöðum, og svo margt, margt fleira.“
„Þetta þykja mér góð vísindi.“
Hann kinkaði kolli, hugsi; bætti þá við: „En ekki fyrir börn, aðeins
kónga. Konungur fer með fólk sitt hvert á land sem er, þegar honum
býður svo við að horfa. Þá er aðalatriðið að hann kunni skil á því
hvar gott er haglendi og hvar nóg af fersku vatni. En hvað kanntu
fleira?“
„Historíu, herra minn. Það er saga
mannkynsins og segir okkur frá forfeðrum vorum og öðrum þeim sem
uppi voru fyrr á tímum; hvers konar fólk það hefur verið, hverjir
voru keisarar, kóngar og fyrirmenn, hvernig þeir börðust og af
hverju, hvernig þeir öðluðust styrk sinn, eða hvað varð þeim að
falli, og fengu þá lært lexíur ýmsar fyrir vikið.“
Kati hristi höfuðið.
„Svona lagað er aðeins fyrir
fræðaþulina og bragsmiðina,“ sagði hann. „Sonum mínum er ekki ætlað
svo lítið að læra þessi ósköp. Langi þá til að heyra eitthvað þess
háttar þá er minnsta málið að sækja einhvern bragbarðann og láta
hann segja þeim sögur. Nú, en kanntu eitthvað fleira?“
Mér leið orðið hálf ónotalega.
„Fílósófíu, eða vísindi
viskunnar,“ svaraði ég mæddur. „Um líf og starf hinna sjö grísku
heimspekinga, sérstaklega þeirra Aristótelesar, Epiktetosar, Platós
og Sókratesar...“
Kati blakaði frá sér hendi.
„Láttu þessa göróttu Grikki eiga
sig! Ég hef aldrei numið neina speki af bókum, og er ég þó engu að
síður hygginn maður. Og engu verr mun sonum mínum farnast þó að ekki
angri þá spekin sú.“
Ég dirfðist ekki að segja meira.
Fullur vonbrigða sá ég fram á að mér yrði enginn starfi fenginn hér
innanhúss.
Móeik lét ekki svo lítið sem horfa
á mig. Mér varð þungt um hjartarætur.
Kati tæmdi silfurbikar sinn í
botn. „Við sjáum til,“ sagði hann að lokum, „sjáum til hvaða gagn ég
get haft af þér. En fyrst um sinn skaltu vera minn fylginautur hvert
sem ég fer. Og farðu nú.“
Hve mér létti! Svo að Kata hefur
þá þótt ástæða til að setja mig skör hærra en hina. Mér var þá ekki
ætlað að hirða hrossin!
Ég hneigði mig og gekk öfugur út
eins og að lokinni áheyrn hjá sjálfum keisaranum. En gamla þernan
með kónganefið tók mig til bæna frammi á ganginum.
„Þú ert nú meiri dóninn!“ sagði
hún og horfði á mig með fyrirlitningu.
„Hvað þá?“ spurði ég forviða.
„Þú kemur inn, en heilsar ekki. Þú
ferð út, og enn engar kveðjur. Þú mátt þakka fyrir að húsbóndinn gaf
þér ekki löðrung.“
25.
Kati kom út stundarfjórðungi síðar. Lagt hafði
verið á hest hans sem beið hans fyrir utan. Þjónarnir hneigðu höfuð
sín og heilsuðu.
„Góðan og blessaðan daginn, herra.
Þér hafið vonandi sofið vel, herra?“
Kati leit í kringum sig. „Sækið
annan hest. Er Mökkur á stalli?“
„Nei, herra,“ svaraði
hestasveinninn. „Ég lét hann á beit ásamt hinum, af því að —“
„Nú, sækið þá gamla Jálk!“
„Leggja á hann?“
„Nei.“
Hesturinn var sóttur — án hnakks
og allslaus, ekki einu sinni á honum rýjudula, hvað þá væru ístöð.
Kati benti mér á að fara á bak og við héldum af stað út á strætið.
Fólk heilsaði honum hvaðanæva, en hann rétt lyfti hendi að hetti
sínum.
„Zeta!“ kallaði hann um öxl sér og
hægði á gæðingi sínum. Ég lét spretta úr spori upp að hlið hans.
„Hefur þú verið við keisarahirðina
með húsbónda þínum?“
„Oftsinnis, herra minn; nær því
daglega.“
„Segðu mér frá. Hvers konar fólk
er við hirðina?“
„Misminni mig ekki, herra minn, þá
komuð þér þangað sem erindreki fyrir einum þremur árum og sóttuð þá
sex þúsund pund gulls til keisarans.“
„Rétt er það. En þar lýgur hver
eins og hann er langur til, sonur sæll, og allt er eintómur
leikaraskapur. Fólk setur upp heiðvirðan svip líkt og veisluklæði.
En ég vil vita hvernig það kemur fyrir hversdags. Segðu mér frá
því.“
Ég tjáði honum að Þeódósíus væri
valdalítill og veiklyndur maður. Í reynd væri það eldri systir hans
sem sæti á veldisstóli, og væri sprotinn þó í rauninni í höndum
fáeinna gáfnaljósa sem hún hefði með í ráðum. Núna skildi ég að mér
var ætlað að stytta honum stundir með spjalli. Þegar smá hlé varð á
samræðunum braut ég upp á máli mér viðvíkjandi.
„Leyfist mér, herra minn, að
minnast á smávegis sem ekki kemur samræðum okkar við. Þegar ég
yfirgaf yður áðan, herra minn, þá vakti þernan athygli mína á því að
ég hefði ekki heilsað yður. Ég biðst afsökunar, herra — en sá siður
er mér framandi. Á meðal okkar leyfist þræli ekki að tala nema hann
sé ávarpaður.“
„Hafðu engar áhyggjur,“ svaraði
hann góðlátlega.
Við komum þangað þar sem hrossin
hans voru á beit og tókum hest einn, gráan og smávaxinn, út úr
stóðinu. Það var Mökkur, sem héðan í frá skyldi vera minn
fararskjóti. Því ekki gat Kati verið þekktur fyrir að þræll hans
sæti honum jafn hátt.
26.
Á leiðinni til baka lét Kati staðar numið hjá
hliðunum og rétti mér hött sinn. „Farðu með hann inn,“ skipaði hann
andstuttur, „og biddu konuna mína um að fá þér þann sem ég hef uppi
í höllinni.“
Ég gerði sem hann bað, þeysti inn
í garðinn og hljóp upp á efri hæðina.
Á ganginum varð Móeik á vegi
mínum. Hún var búin eins og á leið eitthvert í heimsókn, hvítklædd
og í rauðum ilskóm, með slæðu um hárið og keyri í hendi.
Um leið og hún kom auga á mig hélt
ég jafnvel að ég fengi að kenna á keyrinu, slík var reiðin er brann
henni úr augum.
„Því ertu hér?“ hvíslaði hún.
„Hvers vegna komstu til baka?“
Sama yndislega ilminn lagði af
klæðum hennar og hafði hrifið mig í húsi Ríku drottningar. Hún
horfði á mig gljáeygð eins og köttur í ham en ég kom ekki upp stunu,
aðeins stamaði.
Hún tók mig undir arm sér og
teymdi mig ákveðin inn um hálf opnar dyr inn í herbergi eitt. Það
var fataherbergið, með veggjum þöktum loðskinnsfeldum allt um kring,
en á standfæti voru þrír alklæðnaðir rómverskra hertygja.
„Hvers vegna komstu til baka?“
spurði hún enn, sömu reiðilegu röddinni og kom svo þétt upp að mér
að engu munaði að nefbroddar okkar snertust — rétt eins og hún
hygðist lesa svar mitt úr augum mínum einum. Hjartað í mér nötraði
og skalf.
Ég herti upp hugann og svaraði:
„Af því að mig langaði til þess.“
„Langaði til þess? Þig sjálfan?“
„Já, mig sjálfan.“
„En hvers vegna? Þú varst frjáls.
Faðir minn segir að Prískus hafi fært þig sér að gjöf. Hví ertu
orðinn þræll á ný?“
„Ég seldi mig sjálfur í þrældóm.
Og fyrir yður, göfuga yngismær, skal ég játa, að ég hljópst á brott
frá Prískusi. Ég skrifaði bréfið eigin hendi en í hans nafni. Til
þess eins að fá snúið til baka.“
Stúlkan starði á mig stjörfu
augnaráði. „Ég skil þig ekki. Hvers vegna gerðir þú þetta?“
„Af þeim sökum einum,“ svaraði ég
og smeygði hendi inn undir kyrtil minn, „að ég vildi vita vissu
mína, hvort þér hefðuð gefið mér þessa rós.“
Hún hnykklaði brýnnar og starði
enn, nú á rósina, þá enn á mig, stjörfu augnaráðinu.
„Nei.“
Hún hraðaði sér út úr herberginu.
Ég skjögraði út. Mér var
innanbrjósts eins og jörðin hefði brostið undan fótum mér.
27.
Þá daga sem nú fóru í hönd mátti ég þola æ
meiri áþján og þrengingar, kvalinn á sál og hjarta.
Þjónarnir létu sér á sama standa
um mig. Það var þeim engin nýlunda að þræll kæmi eða annar færi og
létu sig það helst varða hvort ég væri af aðalsættum og þá hvort ég
ætti von á að verða leystur úr ánauðinni.
En jafnskjótt og þeir vissu að
faðir minn væri berfættur fátæklingur og að enginn hefði hug á að
leysa mig út, fékk ég aðeins fundið til fyrirlitningar þeirra.
„Þú ert með hendur eins og
aðalsmaður,“ sögðu þeir. „En sannaðu til, þær eiga eftir að verða
hrjúfar.“ Eða: „Hann ber ilmolíu í hárið á sér. Kópur, þú verður að
sjá til þess að hann fái dýrindis möndlumjólk til að þvo sér upp úr
á morgnana!“
Kópur var vatnsberinn og gætti
eldsins. Annars var hann notaður til flestra verka.
Þeim þóttu þessar meinyrtu
athugasemdir afar fyndnar og ráku óspart upp hrossahlátur.
„Kæru vinir,“ sagði ég og reyndi
að tala um fyrir þeim, „mér er sama þótt þið hafið mig að athlægi
svo lengi sem þið látið ekki stjórnast af illgirni. Sjálfum leiðist
mér að spotta fólk. Ég er þjónn húsbónda míns, en vil gjarnan vera á
ykkar bandi einnig, ef þið aðeins vilduð setja ykkur í mín spor.“
Þau setti hljóð um stund. Þá tók
vatnsberinn til máls, spaugsamur að vanda.
„Þú ert svo tungulipur, talar eins
og skólasveinn. Þú ert þó ekki skrifandi?“
„Hann er alvitur!“ hvein í
þernunni með kónganefið. „Þið hefðuð nú átt að heyra til hans þegar
hann var að útmála fyrir húsbóndanum alla viskuna í kollinum á sér,
en kunni þó ekki algengustu mannasiði eins og að heilsa!“
Og enn skellihlógu þau.
Grátt gamanið tók þó á sig aðra
mynd, og mér þó heldur í vil, þegar þau komust að raun um að Kati
hafði mig sér til fylgdar hvert sem hann fór. Enginn tók undir
kveðjur mínar. Nálgaðist ég þau, sneru þau sér undan. Þegar ég eitt
sinn settist niður til borðs með þeim lést Raba, eldabuskan, furða
sig mjög. „Hvað þá, þú hér?“ sagði hún. „Ég hélt að þú ætir með
húsbóndanum í dag!“
„Hundur á að halda sig við borð
húsbónda síns,“ mælti Úzúra, dyravörðurinn.
„Hann kann að sleikja sig upp við
höfðingjana, flaðrarinn,“ bætti Karakki við, en hann var dökkur
kynblendingur með innfallið andlit. „Mætti halda að hann væri
rómverskur ráðsherra þegar hann er að hneigja sig fyrir
húsbóndanum!“
Ég svaraði þeim ekki aukateknu
orði. Ég ætla mér ekki að eiga í orðaskaki við þau, hugsaði ég með
mér og sat kyrr. Ómenntað fólk lætur við aðra sér framandi eins og
hundar láta, það getur ekki þýðst ókunnuga fyrr en það hefur vanist
þeim.
Hvað sem því leið varð ég að koma
mér sæmilega við matráðskonuna — það var nú einu sinni hún sem
skammtaði mér matinn. Sama hve óþýð og höstug hún var í viðmóti,
svaraði ég henni ætíð af sömu háttvísi og þakkaði fyrir mig, hverju
sem hún annars deildi mér út.
Það varð til þess að einnig hún
varð skotspónn háðfuglanna. „Endilega, Raba frænka, haltu bara áfram
að gefa honum bestu bitana,“ gat Úzúra átt til að segja. „Hann
þakkar svo prúðmannlega fyrir sig að ætli hann taki ekki brátt að
kyssa þig fyrir!“
„Ætli hann vilji ekki ganga að
eiga Röbu?“ laumaði Kópur þá út úr sér.
Og enn var skellihlegið. Raba var
orðin hnigin að aldri, var með skegg yfir vör og lá svo djúpt rómur
sem væri hún karlmaður, og hún var að minnsta kosti þrjúhundruð pund
að þyngd. Dögum saman kitlaði þessi brandari Kóps hláturtaugar
þeirra.
Það er ekki þrautalaust að færa
þennan kafla í letur. Þeir sem lesa þetta í makindum sínum furða sig
ef til vill á því að ég skyldi hafa látið bjóða mér annað eins, að
ég skyldi ekki hafa staðið upp frá borðum og komið mér út. En þá
skyldu lesendur hafa hugfast að það er ein af frumþörfum mannsins að
fá neytt matar síns, en er ekki einskær vani. Hungri mann og þyrsti
veigrar maður sér ekki við að leggja börkinn af trjánum sér til
munns og bergja af forarpollum. Ég undrast ekki að hinn glataði
sonur ritningarinnar hafi étið úr sömu trogum og svínin.
En hvort ég ekki geri mér það
ljóst núna að ég hefði betur hlegið þeim til samlætis þegar ég var
aðhlátursefnið. Og fremur goldið í sömu mynt fyrir það sem þau létu
flakka á minn kostnað og þannig hrundið eitruðum örvunum af mér. En
þessa daga var ég svo veikur í sinni að ég einungis engdist sundur
og saman eins og snákur undan spjótalögum. Hvað eina særði mig,
jafnvel kjánalegustu athugasemdir.
Svo að ég einungis sat þegjandi
undir hnútum sessunauta minna uns mál var komið til að fara. En ég
hafði ekkert á móti því að sitja úti með fótlúnum garminum honum
Kóp. Mér var ómögulegt að vera í nöp við hann því að ég fann að hann
meinti ekkert illt með því sem hann sagði. Hann lét brandarana fjúka
til þess eins að gera sjálfum sér lífið léttbærara.
Enginn hundur var á heimilinu.
Eitt barnanna hafði einhvern tímann verið bitið og þá hafði Kati
látið lóga öllum hundum sínum. Kjúklingarnir kroppuðu því óáreittir
í garðinum næst eldaskálanum og á meðal þeirra veitti ég athygli
svartri hænu með lemstraðan fót; einhver hafði stigið ofan á hana á
meðan hún var enn ungi. Henni hafði þó ekki verið slátrað og því
síður steikt á teini, af því að hún hafði þennan afbrigðilega
litarhátt. Venjulega voru svartir kjúklingar fengnir fræðurunum, en
vegna fótarmeinsins höfðu þeir ekki getað notast við hana til sinna
þarfa.
Ég hafði laumast til að taka
smávegis með mér frá borðum og sat maulandi á þröskuldinum þegar ég
veitti þessum vesalings smávaxna fiðurskapnaði fyrst athygli. Hún
var ljót og eftir því rotinpúruleg og ævinlega hrædd. Kambur hennar
var fölbleikur. Hinar hænurnar voru ávallt samtaka um að ybba gogg
og hrekja hana frá sér og oft skrækti hún ámátlega af kvölum.
Engu að síður tórði hún og hélt
sig gjarnan næst eldhúsinu, ein útaf fyrir sig, sem fjærst hinum
hænsnunum er vöppuðu státin kroppandi kringum gripahúsin, og kæmi
einhver nærri henni var hún fljót að hörfa undan. Ég átti því til að
henda til hennar brauðmolum.
Fyrst í stað fældist hún og
hörfaði undan eins og hún héldi að ég væri að kasta til hennar
steinum en ekki brauði. En að nokkrum dögum liðnum vann hún bug á
hræðslu sinni og tók að voga sér nær.
Hægt og sígandi bundumst við
tryggðarböndum. Hún varð sér þess meðvitandi að ég vildi henni
ekkert illt.
Því var það að ég kaus fremur að
eiga skeggræður með hænunni minni litlu en skiptast á orðum við
sessunauta mína.
„Komdu nú, Litla Ljót, vertu ekki
hrædd. Hérna! Sóttu! Láttu þér verða af því!“
Brátt tók hún að narta úr lófa
mínum, og jafnskjótt og ég birtist trítlaði hún til mín örugg í fasi
og þekktist við mig klakandi sem ég talaði til hennar. Og við nánari
kynni átti hún það jafnvel til að hjúfra um sig í kjöltu minni og
leyfa mér að strjúka sér og er fuglum þó sjaldnast neitt um það
gefið að láta handfjatla sig.
Um síðir laðaðist hænan svo að mér
að það varð vandi hennar að húka við flet mitt á morgnana og bíða
þess að ég vaknaði.
28.
Sumarið leið og tjaldborgin tók stakkaskiptum.
Við hvert tjald var nú safnað hey- og hálmknippum og á milli
knippanna voru hrossunum gerðir stallar; það voru aðeins einföld
tágagerði þeim til skjóls fyrir norðan- og austanáttinni, og einnig
var tjöldunum þannig komið fyrir að skepnurnar fengju af þeim
eitthvert skjól.
Tjöldin voru þakin fleiri skinnum
og hrossháir og kýrhúðir settar fyrir innganga, þeim flett frá á
daginn en látnar hanga fyrir á nóttunni.
Og einnig fólkið tók
stakkaskiptum. Nú voru hnjábrækur og víðar, flaksandi treyjurnar
huldar skinnklæðum — bjarndýrsfeldum, úlfsbelgjum, hjartar- og
kálfsskinni — og skinnið ávallt hært. Í stað léttra hæruskinnshatta
hafði fólk nú loðhúfur á höfði, alþýðan húfur úr gæruskinni en margt
hið tignara fólk höfuðföt úr tófuskinni eða bifurskinni. Höttur
Attílu var gerður úr ljónsmakka en yfirhershöfðingjans og annarra
hirðmanna, og að meðtöldum húsbónda mínum, úr bjarnarskinni.
Þrælarnir máttu láta sig hafa það að vera berhöfðaðir.
Enn fylgdi ég Kata hvert sem hann
fór og var nú orðinn vanur því að sofa í gripahúsinu, þótt mér
reyndist það ekki þrautalaust og gæti stundum ekki tára bundist. En
nú sem kólnaði í veðri var ylurinn frá skepnunum engu að síður
notalegur.
Móeik varð á vegi mínum dag hvern
en lét aldrei svo lítið sem virða mig viðlits, nema ef svo bæri
undir að enginn væri í nánd, og þá aðeins smáum augum; hún átti til
að yrða á mig fáeinum orðum, kuldalegum rómi og eins og af hendingu,
en yrti þó alltént á mig.
Eitt sinn spurði hún mig hvort ég
væri sáttur við hlutskipti mitt.
„Mín kæra yngismær,“ andvarpaði
ég. „Ég er hamingjusamasti gæfuleysingi á jörð.“
Hún mætti nú hafa spurt mig hvers
vegna ég tjáði mig í senn vera hamingjusaman og gæfusnauðan, en hún
yppti aðeins öxlum.
„Of seint að iðrast núna.“
„Á meðan ég fæ bergt yður augum,“
svaraði ég, „skiptir mig ekkert annað máli.“
„Gerir þú þér ekki grein fyrir
því,“ svaraði hún hranalega, „að þú ert að sóa lífi þínu til
einskis!“
„Yður er það einskisvert,
vissulega — en mér er það allt.“
Gröm sneri hún við mér baki og
fór.
Eitt sinn sá ég til hennar þar sem
hún hallaði sér út um glugga og virti garðinn fyrir sér. Það var á
grámóskulegu haustkvöldi og tunglið nýkomið upp. Ég lagði lykkju á
leið mína og heilsaði henni.
„Yðar undirgefinn þræll
býður yður gott kvöld.“
Hún aðeins horfði á mig og lét sér
hvergi bregða, og þó að ég staldraði aðeins í sporunum og vænti þess
að hún segði eitthvað, varð mér ekki að ósk minni.
Öðru sinni, er ég sat í dyrunum
daufur í dálkinn og svo niðursokkinn í hugsanir mínar að ég gaf
fólkinu sem átti leið hjá engan gaum, þá finn ég angan af klæðum
hennar leggja fyrir vit mín og mér verður litið upp.
Þarna var hún þá, klædd kápu úr
hreysikattarskinni og með húfu á höfði í sama stíl.
Hún beið eftir hesti sínum.
Ég reis á fætur og hneigði mig.
„Hvernig líður þér?“ ávarpaði hún
mig.
„Þakka yður fyrir,“ svaraði ég og
enn hneigði ég mig, „— ég er lifandi dauður.“
Þaðan í frá áttum við varla neinar
samræður, þótt ég reyndi hvenær sem þess var kostur að finna mér
átyllu til þess að vera inni í húsinu. Ég leitaðist ávallt við að
ávinna mér hylli barnanna, með því að búa til leikföng handa þeim
eða laumast til að færa þeim blóm og ávexti. En hinir þrælarnir
gerðu slíkt hið sama, og konur kunna betur lagið á börnum.
Ambáttirnar í húsinu voru að minnsta kosti einar tíu.
Víst átti ég þess kost að ræða við
Kata; það var einmitt þess vegna sem hann hafði mig sér til fylgdar
— til að hafa af mér gaman og ánægju og geta dáðst að mér líkt og ég
væri einhver fagurlega slípaður eðalsteinn. Ég var þræll hans og því
var menntun mín og raunar hugmyndaheimur minn allur hans eign. Hann
snerist í kringum mig líkt og hann væri að handfjatla gullkeðjur
sínar og hringi. En þótt hann bæri skynbragð á kosti mína kunni hann
ekki að meta þá til fjár.
Því var það að ég varð hundurinn
hans, uppáhaldið mesta.
Þrælarnir urðu sér þess meðvitandi
að hann var ekki á þeim buxunum að hrinda mér frá sér og því tók
afstaða þeirra til mín smám saman að breytast. Væri þeim umhugað að
koma einhverju á framfæri við hann trúðu þeir mér fyrir því, af því
að það var á mínu valdi að klæða óskir þeirra í haganlegan vef orða
sem ég gat laumað inn í samræður okkar.
Á hinn bóginn, að því er sjálfan
mig varðaði, var ég alltaf sami kjáninn. Sami vansæli kjáninn. Það
var til einskis þótt ég hefði orð á því að mér fyndust
veggjarvoðirnar í borðstofunni ekki hanga alveg réttar á veggjunum,
ellegar hvort hann vildi ekki að ég fægði vopn hans og verjur og
dýrgripina hans. Hann tók þá að vísu tillit til þess sem ég sagði en
lét mig einungis kenna einhverjum hinna þrælanna til verka. Á því
lék enginn vafi að hann áleit mig vera meðreiðarsvein sér samboðinn,
og enda vakti þekking mín ávallt áhuga hans. Ég fylgdi honum hvert
fótmál, ríðandi berbakt og berhöfðaður og skyldi spjalla við hann um
heima og geima.
En fáfróður var hann með eindæmum.
Á stundum, þegar ég hélt að hann hefði skilið mig, gat hann átt það
til að spyrja svo sérdeilis broslegra spurninga að ég átti fullt í
fangi með að halda niðri í mér hlátrinum. Ég gat ekki stillt mig um
að skálda upp úr mér hinum kynlegustu vísindakenningum og frásögnum
af sögulegum viðburðum er áttu sér enga stoð, og lýsti fyrir honum
löndum og lýðum er hvergi fyrirfundust nema í mínum eigin
hugarheimi. Hann lagði trúnað á hvað eina, hvort sem um var að ræða
menn með hundshausa, höfuðlaust fólk eða einfætlinga — öllu trúði
hann eins og nýju neti.
Fyrir bragðið hélt ég lífi í
sálartetri mínu, í þeirri staðföstu trú að ég væri svo yfirburða
greindur; trú sem forðaði mér frá því að sökkva niður í dýpstu
örvæntingu.
Það olli mér æ meiri áhyggju að
klæðnaður minn var að verða tötrum líkastur; og beit þó kuldinn mig
ekki eins sárt og hugsunin um það hver áhrif það hefði á Móeik
hvernig ég var til fara
Þrælarnir í húsagarðinum — eða
þeir utangátta, sem svo voru gjarnan kallaðir — voru allir í
skítugum lörfum sem að minnsta kosti á sumum hverjum rétt héngu
saman á mittisólunum einum. Þeir naumast þrifu sig, hvað þá kembdu
hár sitt.
Ég skolaði úr lörfunum mínum öðru
hverju og stagaði þá og bætti eftir því sem kostur var, og eins
þvoði ég mér og kembdi reglulega. Enn átti ég aðeins gömlu rómönsku
klæðin og voru reimuðu ilskórnir mínir orðnir svo slitnir að ég
blygðaðist mín frammi fyrir Móeik. Sæi ég hana nálgast skreið ég í
felur eða sneri mér undan, skjálfandi á beinunum af löngunarfullri
þrá eftir einu einasta augntilliti frá henni, samtímis því að ég var
knúinn til að forðast það sama tillit eins og heitan eldinn.
Þegar vetur gekk í garð og snjór
féll fyrsta sinni reið ég samstíga húsbónda mínum, hríðskjálfandi og
bleikur og blár á höndum og rauðnefjaður. Hann hefur varla komist
hjá því að sjá að mér var orðin það þrekraun að taka til máls.
„Fjandinn hirði garmana þína!“
gjammaði hann. „Hvað á allur þessi skjálfti að þýða? Hví í ósköpunum
biður þú ekki Kókónu um eitthvað utan á þig? Eða ætlar þú að drepast
úr kulda?“
„Ó, herra minn!“ svaraði ég
mæddur. „Kókóna gamli lét mig fá svo hræðilega larfa að ég óttaðist
að þér mynduð gjalda þess í illu umtali ef ég klæddist þeim.“
Kati þreif til sverðs síns. „Hver
vogar sér að tala illa um mig? Og hver eins og búi þræla sína uppá í
silki?“
Allt að einu kallaði Kati mig til
sín upp á loft þegar við vorum komnir heim; og í eigin persónu tók
hann að gramsa í sínum eigin klæðum eftir flíkum er gætu hæft mér.
Mig hafði lengi langað til að vera
búinn að hætti Húna. Ég vildi vera Húni! Að vera Húni jafngilti því
að standa Móeik skrefi nær. Og í öllu falli líkaði mér búningur
þeirra betur eftir því sem ég vandist honum — hvítri treyjunni,
hólkvíðum brókunum og hettinum með arnarfjöðrinni. Það tók mig aftur
lengri tíma að venjast vetrarflíkunum þeirra. Þóttu mér þeir þá
einna líkastir fjarskyldum ættingjum vorum af dýrakyni — voru þá
eins og bjarndýr á hestbaki!
Rýtandi ærlega, másandi og
krossbölvandi tíndi Kati til hnjábrækur úr refaskinni handa mér,
stakk eða serk úr úlfsbelg og einhvers konar kálfsskinnsstígvél.
Hann fékk skömm í hattinn hjá konu
sinni. „Ertu genginn af göflunum, maður!“ sagði hún. „Ætlar þú að
klæða þrælinn í þessar ágætis flíkur?“
„Þegi þú!“ urraði Kati og konan
hrökklaðist út með það sama.
Vissulega voru þetta ágætis
flíkur. Stakknum var hneppt með gullspennum er voru í lögun eins og
ljónsklær, en eðlilega skar Kati hlekkina frá og lét mig fá stutta
leðurþvengi í staðinn. Samt sem áður var þetta hin besta flík, að
vísu lítilsháttar mölétin, en aðeins öðrum megin. Hnjábrækurnar voru
lýtalausar að undanskilinni smá bót á sitjandanum en stakkurinn
huldi það.
„Herra minn,“ sagði ég fullur
þakklætis og þó lítið eitt fölskum rómi, „ég á þetta ekki skilið.
Eigið þér ekki einhverjar flíkur dálítið trosnari en þessar?“
„Trosnari en þessar á ég engar
til,“ muldraði hann. „Ég mundi einnig fá þér eitthvert fat á hausinn
ef ég ætti ekki á hættu á að þú yrðir tekinn í misgripum fyrir
tiginborinn herramann; höfuðfat færðu því ekkert. En kólni þér á
hausnum skaltu vefja hann með skýluklút eins og stallbræður þínir
gera.“
Ég þakkaði fyrir mig af öllu
hjarta og hugsaði til þess fullur tilhlökkunar hvernig Móeik yrði
við að sjá mig.
En alltof fljótt varð ég að koma
mér niður á jörðina. Þegar ég mátaði fötin rann upp fyrir mér ljós
að Kati var allur meiri um sig og hávaxnari en ég. Flíkurnar héngu
utan á mér. Kominn í stakkinn var ég eins og björn sitjandi á
rassinum. Ég reyndi að reyra hann að mér með mittisól en það bætti
lítið úr skák og ambáttirnar hlógu sig máttlausar þegar ég birtist í
dyrum fataherbergisins, og Kati ekki síður sínum hrossahlátri og lét
kalla á allt þjónustuliðið eins og það lagði sig til að allir mættu
nú sjá! Og konan hans hló og ... ó, aðeins að Móeik hefði ekki gert
það líka —
Ég reyndi allt hvað ég gat að
kreista úr mér hláturinn en augun flutu í tárum. Ég átti mér þá ósk
heitasta að geta hent þessum dýrshúðum frá mér og hlaupið eitthvert
í felur.
„Herra minn,“ leyfði ég mér að
ávarpa hann við gott tækifæri nokkru síðar þegar hann var í sínu
besta skapi. „Hér í bæ eu svo margir feldskerar, væri ekki mögulegt
að láta þrengja flíkurnar mínar lítillega?“
„Hvílík hugmynd!“ Víst kom hún við
kvikuna á honum. „Þú lætur þó ekki hvarfla að þér að ég ætli að fata
þig upp á hverju einasta ári? Láttu togna úr þér og fylltu út í
fötin. Þú átt eftir að klæðast þeim allt til dauða, Grikki!“
Þegar vetur konungur tók að læsa í
okkur klónum svo um munaði, fór mér að skiljast betur hvers vegna
Húnar klæða sig loðskinni. Það var til þess eins að að geta snúið
feldinum að sér, á röngunni. Eldinum var haldið lifandi inni í
tjöldunum, en aðeins til matreiðslu og baksturs. Liðlangan veturinn
létu karlarnir ekki af þeim vana sínum að safnast saman á strætum
úti. Ullarvoðum var kastað yfir bök á hestunum. Væri kuldinn bítandi
setti fólk á sig vettlinga og bretti spél og börð niður fyrir eyru,
en svo harður gat veturinn aldrei orðið að hann nísti í gegnum
loðflíkurnar.
Á veturna höfðu konurnar loðhúfur
á höfði og bjuggust til fótanna stígvélum er náðu upp fyrir hné og
voru úr mjúku kanínu- eða kattarskinni en kjólar og serkir voru
fóðraðir með marðar- og hreysikattarfeldi.
Hárið á mér var orðið axlarsítt.
Kuldinn beit ekki á mig, og það þrátt fyrir að snjórinn frysi
jafnvel í hárinu sem hann féll ofan.
Næstum því í hverri viku var
Attíla sóttur heim af hinum ýmsu umboðssveitum, og fóru jafnvel
konungar fyrir á stundum. Eins og gefur að skilja voru þetta engin
líflaus marmaralíkneski í líking við hina rómversku keisara, heldur
voru þessir skrælingjar af konungakyni óhreinir í framan og bjuggu í
tjöldum og burðuðust gjarnan með á sjálfum sér gull svo sem eins og
hálfa smálest þyngdar. Þeir voru ómenntaðir en samt sem áður
tígulegir kóngar þótt ekki hefðu þeir minnstu hugmynd um hvað
íburður í raun þýddi, og sóttust því ekki heldur eftir neinu ígildi
burðarins. Af fúsum og frjálsum vilja viðurkenndu þeir Attílu sem
sinn æðsta herra.
Ævinlega þegar konunglega gesti
bar að garði var hávaðasöm kvöldmáltíð í höllinni, og undir dögun
féll það þá í minn hlut að verða mér úti um aðstoðarmann og styðja
húsbóndann heim. Húnarnir drukku eins og svín, og var haft á orði að
jafnvel Attíla ætti til að verða góðglaður á stundum.
Einnig voru haldnar
brúðkaupsveislur sem gátu jafnvel orðið svo margar sem sex einn og
sama daginn. Og enn var drukkið og enn var leikin hljómlist og
stiginn dans. Eitt sinn komst sá orðrómur á kreik að Alöður
konungsson skyldi ganga að eiga Móeik, en það reyndist slúður eitt.
Prinsinn gekk að eiga dóttur manns af alþýðustigu. Ég sá stúlkuna,
hún var ekki nærri því eins falleg og Móeik.
Það segi ég satt að ekki vildi ég
upplifa þessa daga á ný.
29.
Ég gafst brátt upp á því að bíða húsbónda míns
þegar hann át hádegisverð með Attílu. Reynslan kenndi mér að hans
væri aldrei að vænta til baka fyrr en undir sólarlag. Æti hann
hádegisverð með yfirhershöfðingjanum vissi ég að ég þyrfti ekki að
heimta hann heim fyrr en um miðnætti. Því var það að ég gat hreiðrað
um mig í eldhúsinu á meðan hallaði af degi, á dögum sem þessum.
Í einu horninu var stórt eldstæði
mikið um sig en ekki mikið hærra en undir kálfa. Héngu soðkatlar
yfir og var kynt á vetrum með stórum viðarlurkum. Var notalegt að
koma sér þar fyrir á heitum hellunum og stara í glæðurnar.
Á löngum vetrarkvöldum vorum við
oft ekki færri en tíu sem þar hreiðruðum um okkur í kringum eldinn —
hrossasmalar sem kúrekar, sem höfðu rekið hjarðir sínar og stóð heim
úr högum, og einnig frjálsir þjónar af húnversku bergi brotnir, og
ég sjálfur og gamli ráðsþrællinn Kókóna. Það jaðrar við að
guðræknisleg andakt grípi Húnanna þegar þeir koma þannig saman og
stara í glæðurnar. Jafnvel á sumarkvöldum kveikja þeir elda á
ökrunum til þess eins að geta starað þannig í logaglæður, andaktugir
og dreymandi.
Eitt sinn sat ég einsamall í
eldhúsinu. Það var þvottadagur og höfðu konurnar í nógu að snúast
með að hengja upp þvottinn í þurrkherberginu í risinu. Sól var um
það bil að setjast og tekið að drífa úr lofti með krapahríð.
Djídjía kom askvaðandi inn í
skálann og gaut á mig dökkum, blikandi augum sínum.
„Gamli góði Zeta,“ másaði hún. „En
hve gaman að sjá þig hér.“
Hún tyllti sér niður við hlið mér,
neri saman höndum og yljaði sér yfir glæðunum.
„Við sjáumst svo sjaldan, finnst
þér ekki?“ kvakaði hún. „Samt er svo margt sem ég vildi gjarnan
spjalla um við þig, af því að mamma var líka af rómönskum uppruna,
eins og þú veist; og trúirðu því, ég er orðin fjórtán ára gömul!“
Nei, ég hafði ekki leitt hugann að
því og lét mig það litlu varða. Hún leit varla út fyrir að vera
orðin þrettán ára, hvað þá meir, og eins skorti hana allan
kvenleika, var eins og strákur í kjólgopa; í stuttu máli sagt, ósköp
lítt aðlaðandi stelpusnáði. Í hvert sinn sem hún varð á vegi mínum
heilsaði hún mér og ávallt brosandi. En mér féll hún ekki í geð, og
hefði hún ekki verið til staðar var aldrei að vita nema barnagæslan
hefði verið falin mér!
„Sjáðu til,“ sagði hún og lét
móðan mása; „við vitum alltaf hvað ég er gömul af því að ég fæddist
tveimur árum á eftir ungu hefðarmeyjunni. Og hún fæddist sama ár og
Attíla varð kóngur. En finnst þér ekki serkurinn minn fínn,
loðfóðrið er af hreysiketti og hann hefur varla neitt verið notaður;
unga hefðarmærin gaf mér hann í dag.“
Hún stóð á fætur og fékk sér að
drekka úr skjólu þjónanna. Þá settist hún aftur og nú heldur nær mér
en í fyrra sinnið og sneri sér að mér. Það var rétt, hún var í sömu
flíkinni og Móeik hafði verið klædd í síðastliðinni viku en var ber
á fótunum sem voru bláir af kulda.
„Krakkarnir sofa og unga
hefðarmærin er í höllinni,“ þusaði hún glaðlegum rómi. „Það verður
dansleikur þar í kvöld.“
Ég man ekki hvað það var fleira
sem hún þvaðraði um en allan tímann mældi hún mig út með augnaráðinu
og mjakaði sér loks svo nærri mér að það var eins og hún hygðist
halla höfði sínu að öxlinni á mér.
„Komdu þér í burtu!“ baulaði ég á
hana.
Hún spratt óttaslegin á fætur og
burstaði ösku af kjólnum fumandi höndum. Hún leit til mín sorgmædd
og andvarpaði.
Að lokum fór hún út úr eldhúsinu,
sneypt og niðurlút.
30.
Desembermorgun einn riðu í garð knapar búnir
grískum skikkjum. Ég bar strax kennsl á veiklulegan son Vígilásar og
Núma, náunga nokkurn af aðalstign sem hafði oft verið gestur
keisarans.
Kati svaf enn og ég húkti undir
ufsum hallarhliðanna. Það var hundslappadrífa.
Á samri stundu hitnaði mér í hamsi
og tók að líða illa. Guð minn góður! Hvað nú ef Prískus væri með í
för? Ég myndi deyja úr skömm!
Þrír þjónar fylgdu liðinu og
túlkur. Ég kannaðist við þá alla.
„Er húsbóndinn heima?“ spurði
túlkurinn á húnversku.
„Hann er það,“ svaraði ég, einnig
á húnversku.
Ég undraðist að þeir skyldu ekki
bera kennsl á mig.
Þjónn fór inn og sagði til
komumanna, bauð þeim síðan að ganga í bæinn. Þeir höfðu gjöf með sér
í smáum kistli og sátu á tali við Kata í um það bil fjórðung
stundar.
Ég stóð einn eftir við hliðin, enn
heitt í hamsi og haldinn vanlíðan.
Loks tók ég á mig rögg og ávarpaði
einn þjónanna á grísku:
„Eruð þið margir á ferð?“
„Nei, við erum heldur fáliðaðir,“
svaraði hann og undraðist að ég skyldi mæla á hans eigin tungu.
„Hverjir tignarmanna eru í för?“
„Herra Anatólíus og Númi ásamt
skrifara og túlki.“
„Ekki Maxímínus?“
„Nei, hann er ekki með“
„Ekki Prískus heldur?“
„Nei, ekki heldur.“
Ég andaði léttar, herti enn upp
hugann og spurði ákveðinn, sem ég væri formælandi einhvers — hvað
liði höfði Krýsafíusar.
„Höfði Krýsafíusar?“
„Já, höfði Krýsafíusar. Hvar er
kollurinn?“
„Hvar nema á hálsi sínum?“
„Þá munu vandræði hljótast af.“
„Gull leysir hvers manns vanda og
af því höfum við nóg. Þrjá fulla kistla af því. Það ætti nú að vera
hverjum manni skammlaus höfuðlausn, skyldi maður ætla!“
Þeir spurðu mig hver ég væri og
skyldu þó hafa séð mér bregða nógu oft fyrir í Miklagarði. Ef til
vill var það klæðaburðurinn sem villti þeim sýn, eða skeggið, sem á
síðastliðnum mánuðum hafði sprottið ótæpilega. Ég lét vera að svala
forvitni þeirra.
„Hafið mig afsakaðan, ég er
tímabundinn núna. Saga mín er löng og verður ekki sögð í svo fáum
orðum. En ef til vill seinna —“
Varla voru þeir á brott úr garði
en húsbóndi minn kallaði á mig inn og skipaði mér að hlaupa yfir á
konungssetrið og sækja Konstantínus skrifara á stundinni. Ég gaf
gaum bréfi á borði hans sem innsigli hafði ekki enn verið rofið á.
Hvað um það, ég varð svo skelkaður
að ég hélt ég yrði að gjalti.
„Herra,“ stundi ég skjálfandi á
beinunum. „Ég gæti lesið fyrir yður bréfið ef þér vilduð...“
„Nei,“ svaraði hann kuldalegum
rómi. „Það er frá Prískusi og gæti hugsanlega varðað þig eitthvað.“
Ég gerði því svo sem fyrir mig var
lagt og sótti skrifarann. Á leiðinni ávarpaði ég hann: „Herra, ef
það er eitthvað í bréfinu mér viðvíkjandi, vilduð þér þá ekki vera
svo vænir að sleppa því? Ég höfða til yðar sem maður til manns...“
„Gæti orðið erfitt við að eiga,“
svaraði hann og hristi hausinn. „Húsbóndi þinn gæti látið hvern sem
er annan lesa það. Nei, þetta get ég ómögulega gert.“
Ég hengdi haus, eins og hundur, og
leið hræðilega.
„Kyrr hér!“
Húsbóndi minn hnykkti höfðinu því
til áherslu. „Aldrei að vita nema eitthvað standi í bréfinu sem
þarfnist skýringa þinna.“
Hann reif bréfið upp og rétti það
Konstantínusi.
„Lestu!“
Konstantínus þessi var af
rómversku bergi brotinn, smávaxinn, jarpur á hár en fölur og tekinn
í andliti. En hann lét sér ekki allt fyrir brjósti brenna og gat
verið harður í horn að taka.
Hann hvarflaði augum yfir bréfið,
las það síðan og þýddi frá orði til orðs á húnversku.
Heiðraði herra!
Guð veri með yður. Ég leyfi mér
auðmjúklegast að ónáða yður með bréfi þessu fyrir þá sök að þjónninn
minn kæri, Zeta, er farinn frá mér. Hann sneri til baka inn í land
yðar og er enn ókominn aftur þegar þetta er ritað.
Ég ól drenginn upp og hef veitt honum leiðsögn frá
því hann var lítill hnokki, í því augnamiði að hann fengi embætti
við hina keisaralegu hirð. Það verðskuldar hann, því hann er með
afbrigðum skarpskyggn, er heillyndur og hjartahreinn.
En eitthvað hefur raskað sálarró drengsins. Hann
hljópst á brott frá mér og er nú að ég hygg einhvers staðar á
yfirráðasvæði Attílu.
Ég bið yður þess lengstra orða að hafa upp á honum
og vinsamlegast senda hann heim með erindrekunum. Hafi einhver tekið
hann höndum og selt hann mansali eða gert sér undirgefinn, þá
vinsamlegast skrifið mér hvar hann er að finna og hve mikið það
mundi kosta að fá hann keyptan lausan. Ef lausnargjaldið er mér ekki
ofviða, mun ég gera allt sem í mínu valdi stendur til að hann megi
verða frjáls á ný.
Erindrekarnir munu færa yður könnu úr silfri,
gullhúðaða. Það er lítilmótleg gjöf mín yður til handa.
Verið svo vinsamlegir að þiggja hana af góðum hug.
Yðar
þénustusamlegur,
Prískus, meistari
í mælskulist
Kati glennti upp skjáina og varð
starsýnt á mig. Kona hans virti könnuna fyrir sér í birtunni frá
glugganum. Móeik hlýddi á skrifarann lesa bréfið; að lestri loknum
tók hún á rás inn í næsta herbergi.
„Ég skil ekki,“ tautaði Kati, „ég
skil þetta ekki —. Lestu það aftur, skrifari!“
Hann las það aftur, frá upphafi
til enda: Heiðraði herra...
„En ég skil þetta ekki!“ stundi
Kati gremjulega. Hann hnyklaði gróskumiklar brýnnar og fnæsti eins
og sjálfur kuldaboli byggi honum í brjósti.
„Var það ekki Prískus sjálfur sem
færði þig mér að gjöf? Og lét meira að segja bréfið fylgja þér!
Heyrðu Mútta, farðu og finndu bréfið. Það er í litlu, þunnu, gulu
umslagi undir bjálkasperrunni í stóra herberginu.“
Konan horfði á mig tortryggnislegu
augnaráði og fór svo með miklum fyrirgangi eftir bréfinu. Fylgja
mátti eftir fótatakinu með því brakið og marrið í gólffjölunum barst
gegnum þilið herbergja á milli. Þannig var þá komið fyrir mér — mér
allar bjargir bannaðar.
„Herra minn!“ tók ég til máls.
Þungt farg hvíldi á mér eins og mara. „Ég má til að játa dálítið
fyrir yður. Prískus ritaði ekki bréfið. Ég gerði það sjálfur.“
Augun ætluðu út úr höfðinu á Kata.
„Þú sjálfur?“
„Já, herra.“
„Þú ... sem sagt falsaðir það?“
„Ég get ekki borið á móti því.“
Ég hafði gleymt því að ég átti hér
orðaskipti við lítt fágaðan skrælingja en ekki siðmenntaðan mann.
Skyndilega tók það að öskra, dýrið í Kata. Ég hafði ögrað honum með
svikum og prettum og frekari skýringa var ekki þörf. Hann þreif stól
á loft.
„Þorpari!“ grenjaði hann af
þvílíkum jötunmóð að húsið skalf stafna á milli. „Hví þá, rakkinn
þinn? Þorparinn þinn!“
Hann sveiflaði stólnum yfir höfði
mér.
Ósjálfrátt bar ég hönd fyrir höfuð
mér og á samri stundu brotnaði handleggurinn. Reyndar stólinn einnig
og hélt Kati því aðeins löpp eftir. En með henni lúbarði hann mig í
hausinn. Ég féll í öngvit.
Formáli
kaflar 1 til 10
kaflar 11 til 20
kaflar 21 til 30
kaflar 31 til 40
kaflar 41 til 50
kaflar 51 til 60
kaflar 61 til 65
prenta skjal
Rómanza:
heim á kvist
|