kaflar 1 til 10

1.

Ég var tólf ára gamall þegar faðir minn seldi mig í þrældóm, rétt eins og kjúkling eða hvolp eða folald. Hann var nauðbeygður, að minnsta kosti gerði hann það tárvotum augum.

Við áttum heima í Þrakíu, í Hinu austrómverska keisaradæmi. Það var í þann tíma þegar skattheimtumenn rúðu fólk inn að skinni til að fullnægja mætti fjárkröfum Húnanna.

Veröldin öll virtist drepin í dróma þess orðs — Húnar.

Sussu — Húnarnir koma! höfðu mæður gjarnan á orði ef gríslingarnir höfðu ekki hægt um sig.

Mig dreymdi Húnana, tautaði fólk afsakandi ef svo vildi til að það færi öfugu megin fram úr á morgnana.

Til að Húnarnir tækju ekki kvikfénaðinn herskildi létu yfirvöld reka hann á brott úr umsjá vesalings Þrakverja; það var einmitt um þær mundir sem móðir mín dó frá okkur sex börnum og kú. Faðir minn átti um tvennt að velja, að fara með kúna ellegar eitt okkar á markaðinn.

Og ég varð fyrir valinu.

Við sigldum til Miklagarðs þar sem faðir minn hvítþvoði fætur mína og stillti mér upp á markaðstorginu, á palli meðal allra hinna þrælanna er voru falir. Þar á meðal voru að minnsta kosti þrjátíu drengir á svipuðu reki og ég.

Fyrstur til að spyrjast fyrir um verð á mér var maður forneskjulega búinn, því næst gömul kerla sveipuð grænu sjali. Faðir minn sagði mig falan fyrir tíu gullpeninga, en að því einasta hlógu þau.

Þá bar ríkan mann að. Hann var í vefjarklæðum, virðulegur álitum, og ruddu tveir þrælar honum braut. Af honum krafðist faðir minn einungis tveggja gullpeninga, og með þeim orðum voru kaupin gerð.

Faðir minn minntist við mig og sagði: „Guð veri með þér. Og höndlir þú hamingjuna, þá mundu mig, því ég hef selt þig svo vægu verði þessum heiðursmanni af því mér þykir trúlegt að þú eigir betri daga í vændum hjá honum en þessu sveitafólki.“

Föður minn sá ég aldrei framar.

Mér virtist nýi eigandinn minn vera maður vegsamlegur, svo sem þeir er líta veröldina augum eins og ernir fjallanna en kunna þó fótum sínum forráð eins og þrakverskir unglingspiltar á leið til kirkju á páskum á nýju ilskónum sínum. Hann hét Maxímínus.

Þegar við komum heim til hans var ég umsvifalaust drifinn í bað og fenginn fallegur hvítur kyrtill með svartri mittisól. Á eftir var mér sagt að fylgja húsbóndanum út í garðinn.

Þrír drengir voru þar að leik undir hlynviði.

„Piltar mínir, hérna er þrællinn ykkar,“ mælti húsbóndi minn. „Hann heitir Þeófíl.“

Drengirnir voru á við mig að vexti, tveir þeirra nokkru eldri, einn yngri. Þeir virtu mig fyrir sér af velþóknun rannsakandi augum og einnig ég varð hýr í bragði og þóttist vita að mín væri aðeins þörf sem leikfélaga. Og víst gat ég mér rétt til.

Mér var stillt upp sem skotspæni og þeir hentu í mig sítrónum.

„Svona nú — hneigðu þig!“ skipuðu þeir og ég hlýddi og þótti gaman svo lengi sem þeir hittu mig ekki, en þegar sendingarnar hættu að geiga var gamanið eitt þeirra. Ég brast í grát og grúfði mig niður í grasið og tóku þeir þá að lemja bera fætur mína með viðarteinungum. Þá var mér nóg boðið, og í bræði minni réðist ég á þann þeirra er stærstur var og slengdi honum af svo miklu afli utan í tré að litlu mátti muna að hann rotaðist ekki.

Þeim varð orðfall. Sá elsti sneri um hæl og hentist inn í húsið eftir heimiliskennaranum. Gott og vel, hugsaði ég, kallið á hvern sem er, en ég þegi ekki yfir því hvernig þið drýsildjöflarnir hafið komið fram við mig.

Brátt birtist kennarinn, þrumu lostinn.

„Herrra,“ veinaði ég, „þeir hafa mig að skotspæni og misþyrma mér.“

„Og hvað með það? Ert þú ekki þræll,“ hreytti hann út úr sér og gaf mér vel útilátinn löðrung. Hinir þrælarnir komu á hlaupum út úr húsinu til að sjá hvað um væri að vera, og hélt einn þeirra á vendi sem hann lét mig kenna á svo illilega að blóðið rann með hverri stroku.

Upp frá þeim degi varð það einlægt hlutskipti mitt að mega þola stríðni og rangsleitni. Hefði mér auðnast að halda stjórn á skapi mínu og sætta mig við hvernig komið var fyrir mér, má vera að þeim hefði leiðst þófið. En ég var aðeins tólf ára gamall og á þeim aldri hefur manni ekki lærst að látast. Ég gat aðeins látið skína í tennurnar, væri mér ógnað, sem varð þeim þó aðeins til enn meiri skemmtunar.

„Þræll reiður. En fyndið!“

Börn eiga víst til að erta tjóðraða hunda...

Þeir gættu sín á að misþyrma mér aldrei í augsýn föður síns eða móður, aðeins værum við einir, eða þá í návist hinna þrælanna. Þá komst ég að raun um hve lágt þrælar geta lagst og með öllu gleymt að þeir eru líka menn. Ekki einn einasti þeirra vogaði sér að setja ofan í við drengina; þvert á móti — þeim var skemmt.

Ein uppáhalds dægrastytting drengjanna var að ata leðju framan í mig, ella þá þeir smeygðu lykkju um hálsinn á mér og léku leikinn Hinn hangandi —

„Hengjum hann!“

Stærsti strákurinn klifraði þá upp í tré og festi reipið á meðan hinir tveir þeir minni héldu höndunum á mér fyrir aftan bak. Þeim þótti svo gaman hve ég ýlfraði æðislega. Værum við á ströndinni hentu þeir gjarnan stafprikum sínum í sjóinn og hrópuðu: „Sæktu, sæktu!“ Mér veittist það auðvelt því ég var syndur sem selur, en þegar ég sneri til baka að ströndinni hentu þeir í mig steinum.

Ósjaldan og grátbólginn reyndi ég að tala um fyrir þeim: „Herrar mínir ungu, af hverju að vera að kvelja mig? Leikum okkur heldur skemmtilega — ég kann heilmarga sniðuga leiki.“ Það fékk ekki slæmar undirtektir en úthaldið var stutt. Þegar þeim tók að leiðast nýi leikurinn tóku þeir enn til við að pína mig, og eiginlega voru kveinstafir mínir það eina sem þeir höfðu verulegt gaman af.

Dag nokkurn þegar ég hafði verið þarna í tvær vikur tók ég það til bragðs að skríða í felur í garðinum. Ég hreiðraði um mig undir þéttum ávaxtarunna og hugðist ekki skríða út úr fylgsni mínu fyrr en kennarinn hóaði í þá.

Mér rann í brjóst og veit ekki hve lengi ég hef sofið, en hrekk upp af dvalanum við ólýsanlegan sársauka. Eldur lék um annan fótinn á mér! Þeir höfðu orðið mín varir og sett viðarspæni milli tánna á mér og kveikt í, og nú bókstaflega veltust þeir um af hlátri.

Ég hentist fram undan runnanum í æðiskasti, felldi tvo þeirra um koll mér til sitt hvorrar handar og gaf þeim þriðja á kjaftinn svo að hann féll einnig við. Sjálfur æpti ég af sársauka, greip um sviðinn fótinn og engdist sundur og saman í grasinu, viðþolslaus af kvölum.

Við ólætin kom fólk á hlaupum út úr húsinu og húsbóndi minn sem sat úti á svölum með gesti sínum hrópaði niður og spurði hvað gengi á.

Einn þrælanna brást þá við með því að þrífa til mín og draga mig með sér undir svalirnar. „Drengstaulinn,“ sagði hann, „hefur verið að lúskra á hinum ungu herrramönnum.“

Hofmóðugur herrann varð fölur við, en ég varð þess áskynja að hann duldi reiði sína af nærgætni við gest sinn og gaf því einungis til kynna með smá höfuðhneigingu að ég skyldi færður á brott. Ég vissi hvað það þýddi, að ég skyldi hýddur.

„Herra,“ veinaði ég knjákrjúpandi, „þeir báru eld að fótunum á mér!“

En allt kom fyrir ekki, og mátti ég þola slíkar barsmíðar að ég fékk varla hreyft mig á eftir, en enginn gat komið í veg fyrir að ég úthellti tárum.

Fjórir dagar liðu áður en ég komst aftur á lappir og út undir bert loft.

Það var að morgni dags, og þótti mér trúlegt að herrarnir mínir ungu væru að lesa lexíurnar sínar og að ég fengi því að vera út af fyrir mig í garðinum. Og ég hjúfraði um mig í grasrjóðri í glampandi sólskininu. Sjúkar skepnur elska sólskinið...

Sem ég hvíldist þar, kom ég auga á mann nokkurn á göngu í garðinum. Var það sá hinn sami, og að því er mér fannst, all tígulegi, ókunni maður er hafði setið úti á svölunum með húsbónda mínum daginn þann sem ég var hýddur. Hann var einn á ferð, í djúpum þönkum.

Ég ligg kyrr, hugsaði ég. Hann er ekki af okkar húsi og lætur mig því í friði.

Virðulegur herrann nam staðar fyrir framan mig. „Ertu veikur, piltur minn?“ spurði hann.

Þegar ég heyrði vingjarnlega röddina brast ég enn í grát.

„Ó, herra minn,“ svaraði ég, svo sem ég væri að rekja harmtölur mínar fyrir mínum eigin föður, „þeir hafa barið mig svo hrottalega.“

Ég fletti af mér skyrtunni og sýndi honum líkama minn, bláan og marinn og flakandi í sárum eftir barsmíðarnar. Og á meðan hann virti mig orðlaus fyrir sér rakti ég áfram harmtölur mínar, fullur barnslegs trúnaðartrausts.

Þá í sömu svipan birtist húsbóndi minn, Maxímínus, og heilsaði gesti sínum. Og sem þeir hafa heilsast spyr aðkomumaðurinn:

„Mundir þú vilja selja mér þennan litla þræl þinn?“

„Að sjálfsögðu, með ánægju,“ svaraði Maxímínus. „Og mér væri það sannur heiður ef þú vildir þiggja hann að gjöf, þó að lítilfjörleg sé hún og raunar einskis virði.“

„Nei, ekki vil ég þiggja hann að gjöf,“ svaraði gestkomandinn, „en viljir þú taka við þessum litla gullpeningi til tákns um kaupin —“

„Eins og þér viljið,“ sagði Maxímínus kurteislega.

Þeir gengu um garðinn um stund og ræddu saman. Þá tók hinn ágæti heiðursmaður mig sér við hönd og leiddi mig burt. Við fórum um ein þrjú eða fjögur stræti og komum loks að litlu tvílyftu timburhúsi, en það var fallegasta hús og þegar betur var að gáð var framhliðin reyndar úr steini.

Þessi dagur verður mér ætíð ógleymanlegur. Minn ágæti bjargvættur hét Prískus og var ráðgjafi keisarans og kennari í sögu og mælskulist. Hann bjó einn á neðri hæð hússins, innan um bækur sínar og ritplögg, og annaðist um hann gráhærð, grísk kona ein. Hún tók mig með sér upp á loft og setti mig í rúmið og nuddaði mig upp úr olíu frá hvirfli til ilja.

Þegar ég var orðinn frískur lét Prískus mér tvo klæðnaði í té; var annar ofinn úr ull og með grænum silkibryddingum og ætlaður til nota við sérstök tækifæri, hinn úr venjulegu líni og var til hversdagsnota.

Á hverjum morgni hjálpaði ég konunni að versla og sótti síðan skóla. Síðdegis klæddist ég betri fötunum og fylgdi húsbónda mínum til hallar keisarans. Þá liðu stundir gjarnan svo að ég gekk með honum um sali með skrár og bókfell undir höndum, og var þá hinn hreyknasti piltur á jarðríki. Húsbóndi minn vildi mér allt hið besta og átti það oft til að klappa mér á koll eða strjúka um vanga, og ósjaldan og okkur til gamans fór hann að kalla mig Zetu, eftir bókstafnum gríska. Tók konan það upp eftir honum og að lokum festist nafnið við mig — Zeta.

Tímar liðu fram og gamla konan gerðist ellihrum og færðust heimilisstörfin æ meir í mínar hendur. Ég hélt klæðum húsbónda míns hreinum, bar á ilskóna hans og fægði og annaðist innkaup á markaðnum. Ég fyllti á lampana og sópaði og þreif húsið og meira að segja þvoði upp — og gerði hvað eina með glöðu geði.

Húsbóndi minn hafði miklar mætur á mér, og því meiri sem árin urðu fleiri. Ég held að það hafi átt drjúgan þátt hve vel ég annaðist um bækur hans og skjöl og hélt þeim til haga af svo mikilli natni. Kennari minn vakti eitt sinn athygli hans á því hve óvenju gott minni ég hefði til að bera, og lagði húsbóndi minn þá fyrir mig prófraun. Hann las mér fyrst fyrir tvær línur úr Hómer, þá fjórar, því næst sex — og mér skeikaði ekki þegar ég hafði þær eftir honum. Hvað því veldur, hef ég ekki hugmynd um, en orð festast mér svo vel í minni, að lesi ég eða hlusti á eitthvað af athygli, þá líður það mér aldrei úr minni.

Á þriðja ári fékk hann mér það verkefni að skrifa afrit, og hafði ég ekki svo lítið gagn af. Í bókhlöðu keisarans var ætíð þétt setinn bekkurinn af lærdómsmönnum sem fengust við uppskriftir. Þeir voru mér mjög innan handar um góð ráð, og af því einu að hlýða á samræður þeirra lærðist mér margt.

Meðal annars komst ég að því að þræll öðlast frelsi að lokinni átta ára þjónustu — þó að einnig tíðkaðist að þrælar væru fylginautar húsbænda sinna um aldur og ævi. Ég hafði ekki hugmynd um hvorum hópnum ég tilheyrði, en hafði heldur enga löngun til að yfirgefa húsbónda minn. Og átta ár liðu og við urðum æ samrýndari. Húsbóndi minn mat mig ekki aðeins mikils vegna hollustu minnar, heldur einnig sakir þess að ég var fær um að eiga við hann samræður um heimspeki og sögu — þekkti Plató, Aristóteles, Heródótus, Plútark, Svetóníus, þá miklu heimspekinga og mælskumenn, og hafði að minnsta kosti fengið nasasjón af öllum greinum vísinda. Ætíð gat húsbóndi minn reitt sig á mig um staðarnöfn, dagsetningar og þess háttar, er hann fékkst við skriftir. Jafnvel á hinu keisaralega skjalasafni varð ég með tíð og tíma að eins konar gangandi alfræðiorðabók um lönd og lýði og hvers kyns fróðleik er að gagni mátti koma.

Morgun einn þegar ég vakti húsbónda minn var hann hljóður og sagði ekki eitt aukatekið orð. Það var ólíkt honum, því að hann var vanur að spjalla við mig á meðan ég rakaði hann og tók til morgunverð. Sagði hann mér þá gjarnan frá draumum sínum, og þó að hvorugur okkar hefði neina trú á merkingargildi drauma, gátum við okkur þó oft til um hver merking þeirra kynni að vera.

Hvað um það og sem ég segi, hann sagði ekki eitt aukatekið orð þegar ég vakti hann á þessum morgni snemma vors og færði honum mjólkina sína til morgunverðarins og spurði: „Sváfuð þér vel, herra minn? Hvað dreymdi yður í nótt?“

En hann svaraði því engu til og gaf mér þó auga, afar íhugandi og eiginlega mæddur á svip.

Hvað gengur að honum, furðaði ég mig. Hafði mér orðið eitthvað á í messunni? Ég vissi ekki betur en ég hefði sinnt af trúmennsku öllum mínum skyldum.

Loks mælti hann og spurði: „Zeta, hvernig stendur fjárhagur okkar?“

„Eins og í gær, herra. Sjötíu og fimm gullpeningar og þrjúhundruð og þrjár sesteríur.“

„Og í rauðu leðurpyngjunni?“

„Níutíu og sex gullpeningar, eða rétt rúmlega pund þyngdar.“

Þessi rauða leðurpyngja var falin í smá skúmaskoti á sérstökum leyndum stað að baki myndviðarskurði af höfði Jesú Krists. Húsbóndi minn hafði eitt sinn tjáð mér að pyngja þessi heyrði einhverjum til sem hann væri skuldbundinn, þó að aldrei hefði hann haft orð á því hver sá væri, og ég heldur aldrei spurt. En ég bar ábyrgð á allri annarri fésýslu heimilisins.

„Láttu mig fá rauðu leðurpyngjuna,“ bauð hann og kinkaði kolli þreytulega í átt þangað sem pyngjan var fólgin. „Bættu fjórum peningum við, svo þeir verði hundrað.“

Ég lét sjóðinn fyrir framan hann á borðið en hann tók þá að ganga um gólf, þungt hugsi. Ég tók mér stöðu við dyrnar og beið þess kvíðinn sem verða vildi. Hann átti vanda til að fá höfuðverk og hrukkaði þá ennið, og því meir sem eitthvað angraði hann. Loks andvarpaði hann og leit á mig.

„Zeta, sonur minn, hvaða dagur er?“

„Laugardagur,“ svaraði ég að bragði, „þriðji apríl. Þann dag stofnaði Selevkos Níkator borgina Antíokkíu. Þann sama dag hófst ríki Heródesarsona hins mikla. Og á þeim degi dó herra vor Jesús, að því er sumir álíta.“

„Mikið rétt,“ samsinnti Prískus og gerði krossmark fyrir brjósti sér, gekk þá enn um gólf.

Á endanum nam hann staðar og sagði: „Þarna, innan um dagbækurnar mínar, muntu finna árið 440. Rjúfðu innsiglið og finndu þriðja apríl. Lestu það sem þar stendur.“

Ég tók bindið fram, hristi af því rykið, opnaði og las upphátt:

Um morguninn kallaði keisarinn mig á sinn fund. Við áttum langar viðræður um Margusarfriðarsáttmálann. Í raun og veru getur Húnakonungur ekki talist vera bundinn af honum — en það erum við svo sannarlega. Einungis við! Keisaradæmi vort er glatað snúi þessi skrælingi fákum sínum gegn oss. Síðdegis fór ég á fund Maxímínusar, þar sem ungur þræll varð á vegi mínum. Hann hefur hlotið slæma meðferð. Keypti ég hann og færði heim með mér. Hann heitir Þeófíl.

Ég lauk lestrinum skjálfandi röddu og leit ringlaður á húsbónda minn.

„Það var fyrir átta árum,“ sagði hann og horfðist í augu við mig, með vota hvarma. „Þú ert frjáls núna.“

Það var eins og ég hefði fengið högg fyrir bringspalirnar — en mjúkt, svo sem engill væri að verki. Ég blimskakkaði og deplaði augunum — var mig ekki að dreyma?

Prískus tók leðurpyngjuna sér í hönd.

„Gjörðu svo vel, þetta hef ég geymt handa þér. Héðan í frá er þér heimilt að hafa hatt uppi, þú mátt finna þér konu, getur orðið þinn eigin herra og húsbóndi, ellegar þú getur látið skrá þig til herþjónustu. Upp frá þessum degi ber þér ekki að heilsa öðrum en þú sjálfur óskar.“

Mér vöknaði um augu. „Ó, minn kæri húsbóndi,“ sagði ég og kraup á kné. „Látið mig ekki fara frá yður. Ég kæri mig ekki um peningana. Lofið mér heldur að dveljast með yður áfram!“

„Stattu á fætur.“ Gamli maðurinn deplaði augunum hrærður. „Þá það, þá það...“ Hann langaði til að segja eitthvað vingjarnlegt — það fékk ég lesið af vörum hans og úr augum — en hann drap aðeins tittlinga og brosti og hristi höfuðið hæglátlega. „Þú ert nú meiri kjáninn.“

„Það er yður að þakka, herra,“ svaraði ég með grátstafinn í kverkum, „að ekki er lengur farið með mig eins og skepnu. Það er yður að þakka að ég hef hlotið hina ágætustu menntun. Aldrei hafið þér hýtt mig, heldur leiðbeint mér góðfúslega. Þér gáfuð mér falleg klæði og létuð mig sitja með yður til borðs. Og umfram allt — þá hafið þér sýnt mér fram á að kærleikurinn býr í hjartanu.“

Enn velti hann vöngum, svo brosti hann með andlitinu öllu.

„Viltu þá fylgja mér — til skrælingjanna?“ spurði hann.

„Til skrælingjanna?“ Ég fékk sting fyrir brjóstið. „Til Attílu?“

„Þú átt kollgátuna, til hins arma Attílu,“ svaraði Prískus og dæsti. „Þannig er nefnilega mál með vexti, að innan fárra daga verðum við að fara á fund við Attílu.“ Hann fékk sér sæti og starði fram fyrir sig.

„Attílu —“ endurtók ég eins og svefngengill.

Ég trúði vart mínum eigin eyrum. Víst hafði húsbóndi minn gengið margvíslegra erinda keisarans, hvenær sem hans hátign var þurfandi hygginda hans, en nú átti að senda hann á meðal villimanna!

Hvað um það, þá fór mér brátt að skiljast hvernig í málinu lá. Fyrir nokkrum dögum höfðu húnverskir erindrekar komið til að hitta keisara vorn Þeódósíus að máli. Þetta voru skuggalegir náungar, dökkir á brún og brá og með miklar loðhúfur á höfði, og með tígrisfeldi og hlébarðaskinn um herðar sér. Jafnvel örum rist andlitin voru því líkust sem gantalegir tígriskettir hefðu flaðrað upp um þá af taumlausri ástúð! En glingrandi gullkeðjur sem þeir báru um brjóst sér gljáðu svo fagurlega að þrátt fyrir allt var unun af að virða þá fyrir sér. Þeir höfðu verið fimm talsins, og húsbóndi minn hafði engan frið haft fyrir eilífum boðum um að mæta við hirðina til ráðahags; ellegar einhver kæmi á hlaupum til okkar — kannski hirðmeistarinn, Krýsafíus geldingur, eða hinn keisaralegi ráðunautur Maxímínus, eða túlkur hans hátignar Vígilás — á stundum þegar höllin virtist vera orðin vettvangur eins allsherjar apaspils. Hvar sem ég kom voru virðulegir lávarðar stingandi nefjum saman, tvístígandi og með vomur á sér eða lævíslegt blik í augum.

Erindrekarnir húnversku höfðu flutt keisaranum skilaboð Attílu, þess efnis, að hann krefðist framsals þeirra liðhlaupa úr sveitum hans sem leyndust innan Hins rómverska keisaradæmis. Ennfremur gerði hann kröfu til þess að þegnar keisarans létu vera að yrkja strandlönd Istelfur — Dónárlönd — því að það svæði heyrði honum til að því er hann sagði ... þar sem hann hefði barist fyrir því, þá hyggðist hann halda því. Loks var það ósk hans að eigi skyldi vera verslunarstaður í Illýríu á bökkum Istelfur — Dónár — svo sem verið hafði, heldur í Næssús, sem var fimm dagleiðum innar í landi, á mörkum krúnanna tveggja.

Ég var í höllinni þegar Húnarnir afhentu skilaboðin. Stóð ég að baki húsbónda mínum og fékk séð hvernig hirðin fölnaði þegar Vígilás túlkur þýddi bréfið, orð fyrir orð.

Keisarinn andvarpaði feginsamlega þegar Vígilás las upp þau lokaorð Attílu, að hann árnaði honum heilla; og víst var það, að ekki þurfti skynugan mann til að skynja gálgagrínið sem var fólgið í þeim óskum. En það var ekki háttur keisarans að skyggnast djúpt í orðræður manna — mestu skipti hann að Attíla var ekki farinn að leggja á hesta sína, ekki enn!

Keisarinn leit upp, og allt að því þénustusamlegri röddu spurði hann hina lítt gæfulegu sendimenn Húna:

„Nokkur frekari skilaboð frá hans hátign?“

Fyrirliði þeirra, Edékon, sem skartaði afar ábúðarmiklu yfirvararskeggi, kinkaði kolli, stoltur í bragði.

„Ójá. Hann vill biðja þig að hafa hugfast, næst þegar þú sendir menn til hans í þínum erindagjörðum, að það verði ekki neinir lítilsmegandi veifiskatar heldur úr flokki mikilsháttar lávarða lands þíns — ráðsherrar skulu það vera, eða að minnsta kosti ræðismenn.“

Eftir því tungutaki að dæma sem Húninn viðhafði hefði mátt ætla að hann væri keisarinn en sjálfur Þeódósíus hestasveinn Attílu!

Keisarinn hneigði höfuðið viðmótsþýður við hverju eina, lét þá sendimennina í umsjá Krýsafíusar er skyldi bera þá á höndum sér sem hina tignustu höfðingja á meðan verið væri að semja svarbréf.

Dagar liðu áður en því lauk. Og hafi svört hár leynst í gráum hærum míns ágæta húsbónda, þá var svo ekki lengur þegar upp var staðið. Ég vissi vel hvað í bréfinu lá, því það var ég sem afritaði síðustu gerðir þess; og víst er um það, að væri stafrófið sprelllifandi skapnaður, mundu stafir þeir sem við settum svarið saman úr hafa mætt augliti Attílu knjákrjúpandi. Yðar afmán, auðmjúklegast! — Evrópsk siðmenning var á góðri leið með að lúta asískum óþjóðalýð!

Auðmjúklega fór keisari vor þess á leit við Attílu að þegnar hans hættu ránsferðum inn í Hið rómverska keisaradæmi, og sagðist mundu senda einn sinn tignasta ráðsherra á fund við hann, í von um að takast mætti að leggja drög að friðarsáttmála til frambúðar.

Þetta rifjaðist núna allt upp fyrir mér, og ég spurði húsbónda minn: „Leyfist mér að spyrja, með hverjum farið þér, herra minn? Hvern sendir keisarinn? Krýsafíus?“

Prískus hristi höfuðið.

„Nei, mann af betra tagi: Maxímínus.“

Fyrrum húsbónda minn!

„Herra minn,“ sagði ég af dýpstu einlægni, „yður vil ég fylgja, hvert sem þér farið. Og það er engan veginn víst að þessir Húnar séu eins skuggalegir og af er látið.“

„Hugsaðu þig vel um, Zeta. Þó að þú verðir eftir hér, ertu frjáls ferða þinna, ég skipa þér ekki fyrir verkum framar. Hugsaðu þig vel um.“

„Það hef ég gert, herra.“

„Þeir eru blóðþyrstir í eiginlegri merkingu — drekka mannsblóð! Í orrustum rífa þeir fórnardýr sín á hol og tæta í sig hjörtu þeirra á meðan þau enn slá!“

Ég fann að ég fölnaði í vöngum — svo viðbjóðslegt sem mér hefur ætíð þótt blóð vera, aðeins orðið eitt vekur hroll með mér. En svo vænt þótti mér um húsbónda minn, að þótt hann hefði bannað mér það, hefði ég samt sem áður fylgt honum.

„Ég fer með yður, herra,“ svaraði ég. „Ég mundi fylgja yður á enda veraldar ef því væri að skipta.“

„Fallega mælt!“ Gamli maðurinn brosti. „Þá það, sonur sæll. Taktu þá allt til sem þú álítur að við þurfum með okkur. Láttu blómin í umsjá gömlu ráðskonunnar og aflæstu herbergi mínu. Og sjáðu til, hér færð þú tíu gullpeninga; keyptu allrahanda kryddjurtir af egypsku höndlurunum, og nokkur krókadílaskinn, og dálítið af rauðu spánarleðri, og fingurgull úr kopar og eyrnadjásn — allt hvað eina sem þér þykir líklegt að þessi óþjóðalýður muni girnast. En er það alveg áreiðanlegt að þú viljir koma með mér?“

„Ó, minn kæri húsbóndi,“ svaraði ég og nú af allri hjartans einlægni, „fyrr hverfur yður skugginn en að ég fari frá yður!“

2.

Það var vor í lofti og ilmur af jörð um það leyti sem við brynntum reiðskjótum okkar á bökkum Istelfur. Birkið og víðirinn voru óðum að laufgast en mórauð akurmoldin líkust tröllslegum sporum sem jötnar hefðu markað í grænan skrúða beitilandanna.

Við höfðum aðeins tíu tjöld meðferðis. Eitt var tjald Maxímínusar, sem var hinn sérlegi sendimaður keisarans, og annað var ætlað Prískusi og mér. Þriðja tjaldið tilheyrði Vígilási, túlkinum, sem var skjálgeygur, horaður náungi, og hafði hann áður sótt Attílu heim. Önnur tjöld heyrðu þjónunum til og eitt Rústíkusi, sem var höndlari er hafði fengið leyfi Maxímínusar til að vera í samfylgd með okkur, í þeim tilgangi að fá ættingja sinn lausan úr haldi.

Svo sem skotlengd örvar framundan okkur fóru hermenn í fararbroddi er gættu sautján strokumanna úr liði Attílu, og með þeim riðu hinir húnversku fylgdarmenn og þyrluðu upp ryki í augu okkar hinna sem rákum lestina.

Að sjálfsögðu var tíminn notaður á leiðinni til að grufla í tungu Húna: Hvernig geltu þessir rakkar og geyjuðu? Vígilás og Rústíkus kenndu hefðarmönnunum en smámennið ég megnaði einskis að spyrja og varð að láta mér nægja að leggja við hlustir svo sem kostur var.

Vígilás var ansi glúrinn kennari, hann spurði þá hefðarmennina alltaf á húnversku og urðu þeir að svara með því að endurtaka síðasta orð spurningarinnar:

„Hvað er þarna á beit í haga?“

„Þarna í haganum er hjörð sauða á beit.“

En eðlilega spurði hann aðeins um stök orð til að byrja með:

„Hvað er þetta?“ — og hann benti á yfirhöfn sína.

„Sedda eð gabba,“ svaraði Maxímínus.

„Sedda eð gába,“ var svar húsbónda míns.

„Þetta er hvorki gabba né gába,“ leiðrétti þá Vígilás þá, „heldur kápa.“

„Megi skrambinn hirða þetta skrælingjamál! Eins og hver fái numið aðra eins skollatungu nema með móðurmjólkinni!“

Mér fannst ég verða að læra þetta tungumál.

Ég bað húsbónda minn leyfis um að fá að þoka mér framar í hersinguna þar sem strokufangarnir voru; mig langaði til að vingast við einhvern Húnanna — það var aldrei að vita nema það gæti komið sér vel síðarmeir að vera einhverjum þeirra kunnugur.

Prískus kynnti mig þá fyrir foringja hervarðarins og bað hann um að leyfa mér að fylgjast með föngunum og spjalla við þá.

Brátt gaf ég mig á tal við smávaxinn Húna með höfuðleður örum rist, eins og allir karlar af því kyni. Ég gat þó lesið það úr rúnunum að hann var ungur maður á svipuðu reki og ég og þótti líklegt að við mundum eiga hægt með að skilja hvor annan. Ég reið fyrst samstíga honum þegjandi, spurði hann svo á latínu, eins vingjarnlega og mér var unnt, hvað hann héti: „Quid nomen tibi est?“

Húninn gaut á mig smáum svörtum augum sínum og ég gerði mér ljóst að hann skildi ekki. Ég var með brauðsneið á mér og gaf honum. Einmitt svona, hugsaði ég, vinnur maður hund á sitt band! Og ég spurði hann, á húnversku: „Hvað er þetta?“

Hann varð hýr við. „Ert þú ekki Grikki?“ spurði hann, á grísku en með útlendum hreim. „Þú ávarpar mig á húnversku. Hví þá, fyrst þú talar ekki það mál?“

„Mig langar til að læra það,“ benti ég honum á, vinsamlegri röddu. En það var allavega gott að hann kunni grísku — við mundum þá eiga auðveldara með að gera okkur skiljanlega; ég mundi verða honum úti um mat og drykk ferðalagið á enda og hann kenna mér húnversku. Víst hefði verið skemmtilegra að við hefðum gengið saman, en lyktin af fötunum hans gerði mér tilhugsun óbærilega. Ég sat því kyrr á klárnum sem við spjölluðum saman.

Strax á fyrsta degi lærði ég um hundrað nafnorð og nokkrar algengar kveðjur og orðatiltæki, svo sem „Góðan dag!“, „Guð veri með þér!“, „Lifðu heill!“, „Guð blessi þig!“, „Gjörðu svo vel“, „Þakka þér fyrir“, „Afsakið mig“ og þar fram eftir götum.

Um kvöldið kunni ég orðið nóg til að geta ávarpað Rústíkus á tungu Húna: „Gott kvöld. Er ég of seinn í matinn?“

Rústíkus gat ekki varist hlátri. „Hvað haldið þið —“ sagði hann við herramennina, „pilturinn er orðinn mæltur á húnversku á einum degi!“

„Haltu bara áfram að læra, Zeta,“ sagði húsbóndi minn uppörvandi. „Hver veit nema það eigi eftir að koma þér í góðar þarfir.“

Svo að ég hélt samviskusamlega áfram að læra. Ó, hvílíkt erkiflón ég var. Hve staurblindur ég gekk fram á barm glötunar með þeim lærdómi!

Að fáeinum dögum liðnum hafði ég lært þó nokkuð af vini mínum Húnanum. Hann hét Díli og hafði verið þjónn tignarmanns nokkurs er Kati hét og var yngri bróðir yfirhershöfðingja Attílu.

„Nú, en hvað þá í ósköpunum gerðirðu af þér fyrst þú sást ástæðu til að strjúka úr svo ágætri vist?“

Pilturinn kipraði sársaukafullur augun eitt andartak.

„Það var ekkert sem orð er á gerandi.“

„En þó...“

„Það var ekki neitt nema að ... sjáðu til, Kati á dóttur...“

„Einmitt það!“ Ég brosti. „Og þú orðið skotinn í henni!“

„Mér gafst ekki einu sinni færi á að yrða á hana nokkurn tímann.“

Hann fékkst ekki til að segja meira. En að afloknum hádegisverði laumaði ég undan pyttlu af víni og fékk honum og varð honum þá aðeins liðugra um málbeinið.

„Segðu mér, Díli, hvernig atvikaðist það, fyrst þú áttir ekki einu sinni kost á því að tala við hana? Eða eitthvað hlýtur þú að hafa brotið af þér?“

Hann andvarpaði. „Nei, það var ekki neitt. Sjáðu til, ég átti áletraða ástargrein ... sem ég sendi henni á laun.“

„Ó, kjánaprik hefur þú verið... Ástargrein! Hvað er nú það?“

„Á meðal okkar er aldrei notaður papýrus nema við hirðina. Fólk af lágum stigum notast við trjágreinar sem letrið er rist á með hnífi. Nú og sem ég líka gerði, tók grein af villirósarrunn og fékk fræðaþulinum í hendur. „Ristu snoturlega á hana,“ bað ég hann, „eitthvað þess háttar sem piltar eru vanir að segja við stúlkur. Segðu að sá sem dirfist ekki einu sinni að horfa á hana, elski hana.“

Og fræðarinn gerði sem ég bað, risti þetta á greinina svo fjarska fallega:

Faxi foldar

er stjarnan kær

En hún er óravegu burtu!

Stjörnuhiminn

er hár

Foldin neðra

grætur dögginni

Það vita fræðaþulirnir manna best hvernig á að segja svona lagað. Vitanlega sagði ég honum ekki hvað stúlkan héti, en því er nú fjárans ver að ég athugaði ekki að láta hann sleppa nafninu mínu líka. Það var nú ljóta ólánið.“

„Móðir hennar hefur komist á snoðir um það?“

„Nei, faðirinn. Það vildi mér til happs að ég var að flækjast fyrir utan bústaðinn þegar ég heyrði til húsbónda míns æpa upp nafnið mitt“

Díli hristi höfuðið. „Það var orðið áliðið kvölds og ef ég hefði ekki getað leynst í skjóli næturinnar hefði ég verið hakkaður í spað ofan í hrafnana.“

„En stúlkan, er hún falleg?“

Díli lyfti brúnum og baðaði út höndum eins og hann vildi gefa til kynna að slíkri fegurð yrði ekki með orðum lýst. Ég kímdi. Vafalaust var þetta bara eitthvert sílspikað flókatrippi.

„En sjáðu nú til Díli, kæri vinur — ef faðir hennar er slíkur hávelborinn tignarmaður hefðir þú aldrei átt minnstu von um að eignast hana. Ég skil ekkert í þér að láta aðra eins fjarstæðu koma þér til hugar.“

Hann þagði og brár hans titruðu, lauk þá úr pyttlunni.

„Hvað heitir stelpan?“ hélt ég áfram, af einskærri forvitni, af því mig langaði til að heyra húnverskt stúlkunafn.

„Móeik,“ stundi hann raunamæddur.

„Móeik? Sérkennilegt nafn...“

Við landamærin biðu okkar húnverskir knapar sem riðu okkur til leiðsagnar um fjöll og skóga. Í þriðju viku ferðar birtist okkur stór og víðáttumikil slétta sem við höfðum undir fæti allt til leiðarloka.

Loks komum við til byggða, í eina af nýlendum Attílu og lýða hans. Ég hafði hálft í hvoru vænst þess að stærðar skrælingjaborg mætti sjónum vorum, borg full af villimönnum. En sú varð ekki raunin. Á friðartímum taka Húnar sér bólfestu á víð og dreif, einungis hirðin dvelst í návist Attílu, og ekki búa þeir í húsum heldur tjöldum, og verður heldur ekki um þá sagt að spilling og lestir borgarlífsins hafi sett á þá mark sitt.

Við fórum um mörg þorp þar sem sjá mátti tjöld í görðunum við húsin. Þau höfðu orðið fyrir Húnunum, auð og yfirgefin, og þeir kastað eign sinni á þau. Díli útskýrði fyrir mér að þeir leituðu einungis skjóls í húsunum þegar að þeim þrengdu harðir vetur, og þá jafnvel aðeins konur og börn og lasburða fólk.

„Það á ég erfitt með að skilja,“ sagði ég. „Hús taka tjöldum langt fram, hvort sem er á sumri eða vetri; eru hlýrri á vetrum og kaldari á sumrum. Fyrir nú utan það að auðveldara er að gæta eigna sinna og geyma dýrgripi og sjóði á tryggum stað.“

Díli hristi höfuðið. „Hús fjötra fólk við einn stað. Þegar ég neyðist til að sofa innan veggja og undir þaki þá líður mér eins og í grafhvelfingu. Ég tek tjöldin fram yfir. Þau fylgja manni. Tjaldbúar taka sér einfaldlega bólstað eftir duttlungum örlaganna. Veröldin er svo fögur og víðáttumikil. En að því er mig varðar verður hún þó brátt of lítil, of smá.“

Jafnvel sjálfur Attíla lét sig ekki muna um að búa í tjaldi. Við litum það fyrst augum úr löngum fjarska — fagurlega skreytt með gylltum kúplum þar sem það gnæfði yfir öðrum tjöldum, gráum og brúnum, og við hún blakti hvít silkiveifa.

Blágrár reykur liðaðist til himins frá eldstæðum, ilmur af steiktu kjöti fyllti vitin. Ég hafði orð á því við hinn húnverska vin minn: „Ég sé að fólkið þitt sveltur ekki. Er eitthvað hæft í því að þið borðið hrossakjöt?“

Díli yppti öxlum. „Kemur fyrir, það veltur á ýmsu. Annars er hrossakjöt ágætur matur og betra en nautakjöt — þótt mér þyki ólíklegt að ég fái nokkru sinni að velja um það framar.“

Hann leit vökulum augum til tjaldborgarinnar. Svipbrigðin lýstu þungum áhyggjum. „Grikki, sjáðu til,“ sagði hann eftir andartaksþögn. „Þú hefur verið örlátur við mig á þessu ferðalagi og fyrir það er ég þér þakklátur. En mig langar til að biðja þig um að gera mér enn einn greiða, ef ég má?“

„Að sjálfsögðu, ef það á annað borð er á mínu valdi.“

„Nú ... ef þú skyldir einhvern tímann hitta mig fyrir og ég verið stjaksettur og enn á lífi, viltu þá vera svo vænn að koma til mín að næturþeli og leggja mig í gegn rýtingnum þínum.“

Við töluðumst ekki meira við og aldrei framar. Þeir færðu hann á brott, ásamt hinum bandingjunum, þangað sem leið lá í átt til búða Attílu.

Á grösugri hæð skammt frá búðunum námum við staðar. Við horfðum þögulir út yfir sléttuna um stund — yfir tjöld og aftur tjöld, þúsundum saman!

Börn ríðandi á trippum komu á stökki upp eftir til okkar, gláptu á okkur forvitin og hlógu glaðvær. Þau voru flest í ljósum léreftsfötum, berfætt og berhöfðuð, með boga sér um öxl eða í höndum og örvamæli á baki. Ég átti eftir að komast að því að húnverskir krakkar höfðu það sér helst til dægrastyttingar að skjóta örvum á svölur og spörfugla. Heldur þóttu mér drengirnir ófríðir, þangað til ég vandist því að horfa framan í þá. Þeir voru allir nefbrotnir og andlitin örum rist, líkast því að hundar hefðu haft þá að leiksoppi sem hvítvoðunga.

Á hinn bóginn voru stelpuhnyðrurnar litlu því fallegri ásýndum, með nef eftir sínu sköpulagi en ekki útflött, og hörund þeirra mjúkt eins og rósarlauf. Þær voru rauðklæddar og léku sér að brúðum, eins og hnátur okkar gera, en trítluðu þó berum fótum líkastar andarungum.

Vígilás benti okkur á að það væri ekki að ástæðulausu sem Húnastrákar væru gerðir svo ófrýnilegir ásýndum. Stríðsmenn eru hreyknir af sárum sínum. Að þeirra áliti væri maður því myndarlegri sem hann gæti státað af fleiri áverkum á andliti — að undanskildum prinsum og höfðingjum, því á þá fá engin vopn bitið. Þess vegna kveinka Húnar sér ekki hið minnsta þótt þeir verði sárir í orrustum, sem fátítt er á meðal annarra þjóða.

Við bjuggum okkur undir að reisa tjaldbúð á hæðinni en máttum hætta við það þegar Húni nokkur kom á þeysireið upp eftir til okkar, þrútinn af bræði, og spurði með þjósti hvernig við dirfðumst að ætla að hreykja okkur hærra en sjálfur konungurinn! Við gerðum okkur samstundis ljóst að slíkt sæmdi eigi... Var okkur síðan gefið til kynna hvar við mættum náðarsamlegast reisa búðina.

Á meðan við streittumst við að tjalda bar að á reiðskjótum sínum þrjá Húna, með hlébarðaskinn um axlir sér og bjarnarfeldshúfur á höfði. Við höfðum fyrr haft kynni af tveimur þeirra; það var Edékon, með sitt fagurlega skegg á vör, og Órusti, sem einnig var af háum stigum og ekki síður drembinn, en andlitsfall hans bar þess vott að varla væri hann af kyni Húna. Nafn hins þriðja fengum að vita stuttu seinna, það var Kati.

„Hvert er erindi ykkar hér?“ heimtaði Kati að fá að vita, yggldur á brún.

Lávarðar vorir göptu af undrun þegar Vígilás hafði gert þeim spurninguna skiljanlega. Vitanlega var Attílu fullkunnugt um erindi okkar.

Engu að síður útskýrði húsbóndi minn málið, en á sína vísu:

„Keisarinn sendi okkur á fund konungs yðar. Því er það, að við getum engum svarað nema honum einum.“

„Heldur þú virkilega,“ þrumaði Kati, „að við séum hingað komnir til þess eins að sýna okkur og sjá aðra? Prins vor vill fá að vita hvert sé erindi ykkar hér!“ Hann nefndi Attílu einungis prins en ekki konung.

Annars var þessi oflátungslegi rumur, Kati, æði úfin og mædd karlugla, og með sama greppitrýnið og Húnarnir allir. Um háls sér bar hann gullkeðju er var snúin úr fjórum þáttum og skreytt gullhringum og gljáandi mynt. Einungis bjúgsverðið eitt, er hann var gyrtur, með hjöltum og haldi alsettu demöntum, var á við ógrynni auðs. — Æ, vesalings Díli, fyrst þú felldir ástarhug til dóttur svo mikilsháttar manns, ætli sé þá ekki fjarska ólíklegt að þú fáir nokkru sinni bragðað á folaldasteik framar.

„Þér megið til að gera yður ljóst,“ sagði húsbóndi minn og hafði brugðið fyrir sig vörn háttvísinnar, „hver er venjan í málum sem þessum. Mundu erindrekar yðar færa hverjum sem væri skilaboð Attílu til keisara vors? Mundu þeir láta þau uppi við nokkurn nema hans hátign —“

Húnarnir stungu saman nefjum um stund og brokkuðu síðan til baka, smellandi hófum.

Okkur þótti trúlegast að eftirgrennslumenn þessa hefði Attíla gert út af örkinni fullur fávísi, skrælinginn, og hann velta vöngum yfir svari lávarða vorra og segja: „Þeir hafa lög að mæla!“

En varla hefur sú verið raunin. Tveir hinna tignu Húna, Kati og Órusti, komu til baka og enn belgdi Kati sig út, kuldalegur í bragði og dreissugur.

„Hafið þið ekkert annað fram að færa við prins vorn, þá hefur prinsinn þetta eitt við ykkur að segja og skilast hér með: Hypjið ykkur!“ Að svo mæltu voru þeir á burt.

Maxímínus fölnaði upp, skelfingu lostinn. Húsbóndi minn mændi í humátt á eftir knöpunum, yfir sig hissa. Vígilás var alveg að springa. Hann kveinaði:

„Og er það þá með þessum hætti sem við skulum snúa heim? Án nokkurs svars? Attíla þekkir mig — fengi ég mætt honum augliti til auglitis gæti ég unnið hann á okkar band og knúð hann til að yfirgefa land vort með friði.“

Við höfðum þá þegar tekið tjaldsúlurnar niður og sett á vagna og vorum að búast til brottferðar þegar enn einn sendiboðinn kom á harðastökki upp eftir og kallaði á löngu færi:

„Konungur leyfir ekki að þið farið í nótt!“ Hann nefndi Attílu konung og þótti mér það undarlegt, þangað til mér varð ljóst að það gerði hann einungis af því að við sjálfir höfðum komist svo að orði.

Við tókum því enn til við að tjalda, og lét Attíla færa okkur kálfakjöt og fullt vagnhlass af fiski til kvöldverðar. Síðan tókum við á okkur náðir.

Húsbóndi minn bylti sér óvær alla nóttina, stundi og andvarpaði. Á endanum spurði ég hann hví hann væri svo mæddur.

„Sof þú áfram,“ sagði hann og dæsti. „En fyrst þú spyrð, þá kvelur mig smánin að einn einasti skrælingi geti haft okkur að slíkum ginningarfíflum.“

„Herra,“ mælti ég og reis upp við dogg. „Þér eruð vitur maður og hygginn. Þykir yður ekki trúlegt að einhver orsök hljóti að liggja öllu þessu til grundvallar?“

„Hver gæti hún svo sem verið?“

„Hugsið yður aðeins um, herra. Viðvíkjandi ferðalaginu. Munið þér, þegar þér eitt sinn buðuð húnversku fylgdarmönnunum fimm til kvöldverðar og samræðurnar tóku að snúast um Þeódósíus og Attílu og Vígilás missti taumhald á tungu sinni.“

„Hann var orðinn drukkinn.“

„En þá mælti hann: Það er óhæfa að nefna mann og guð í sömu andrá.“

„En hann var drukkinn. Húnarnir voru beðnir afsökunar daginn eftir.“

„Já, og þeir afsökuðu hann, en þrátt fyrir það má vel vera að þeir hafi látið það berast til eyrna Attílu á hvern hátt erindrekar Þeódósíusar bæru þá tvo saman.“

Húsbónda minn setti hljóðan og ég sofnaði. Morguninn eftir sá ég að þeir voru að bera saman ráð sín, hann og Maxímínus, fyrir framan tjaldið okkar. Þá hóaði hann í Rústíkus.

Svo sem ég hefi áður sagt hafði Rústíkus fengið að vera okkur samferða þótt hann tilheyrði ekki hinni keisaralegu fulltrúasveit. Hann var hrokkinhærður Grikki um fertugt, vel mæltur á tungu Húna og virtist ætíð vera önnum kafinn.

Húsbóndi minn sté á bak fáki sínum. Ég tók um taumana og leiddi hann af stað á eftir mér og fylgdi Rústíkus okkur fótgangandi. Þannig bar okkur að búð Kata í glaðasólskini á þessum vormorgni.

Á meðan þeir tveir ráku erindið innan búðar gætti ég hestsins fyrir utan og velti vöngum. Hvaða erindi skyldi húsbóndi minn eiga við Kata? Seinna komst ég að því að hann hafði lofað gjöfum gegn því að Attíla veitti fulltrúasveitinni áheyrn.

Á meðan þeir voru inni hjá Kata virti ég forviða fyrir mér tjaldbúðina, sem var falleg og tilkomumikil og í raun eitt tvöfalt tjald, gert úr rauðstríprendum dúk, og var hvor hluti ferningslaga og þó fremur óreglulegur að formi. Búðin hefði áreiðanlega rúmað að minnsta kosti fimmtíu manns. Það var auðséð að hún tilheyrði engum aukvisa. Yfir öðrum innganginum sem var skreyttur hvítum töglum og hnefastórum gylltum kúplum trónaði skjaldarmerki — það var rauð hæruskinnshönd kreppt um tvö raunveruleg sverð, mökuð biki, og yfir þeim gullin sól ofin í dúkinn. Það var skjaldarmerki á hverju tjaldi, annað hvort yfir dyrum eða til hliðar við þær. Fáni blakti við hún á konungstjaldinu einu.

Hægri helmingur tjaldsins bar með sér að vera ætlaður kvenþjóðinni. Það mátti ráða af hvítu perlukögri sem myndaði dyr inngangsins og af heldur tilkomulitlum hvítum dulum er voru fyrir gluggum.

Fyrir framan dyngju kvennanna voru fjórir hestar fyrir vagni sem í voru viðarkistlar og brekán. Svo þær hefðarkonur hugsuðu sér til hreyfings eitthvert! Aldrei á ævinni hafði ég séð svo fagurlega skreytta kistla. Kistlar vorir sýnast ekki vera annað en þeir eru, með óbreyttum blæ sedrusviðarins sem þeir eru skornir út úr og snikkaðir, og við hjúpum þá brekánum og voðum og finnst engin sérstök prýði af þeim í sjálfu sér. En skrælingjarnir — þeir mála á þá liljur og rósir og myndir af páfuglum. Skringilegt hugmyndaflug, þótti mér. Fyrst þeir höfðu svo kynlega tilfinningu fyrir kistlum, hvaða hugmyndir gerðu þeir sér þá um kvenlega fegurð, furðaði ég mig á. Hverju skyldi hún líkjast sú frumstæða stúlka sem Díli átti að láta líf sitt fyrir? Var víst áreiðanlega einhver búldudrós.

Hefðarkona ein stóð við vagnkerruna, hesmikil og með hrukkur um augu. Silfurgrá loðkápa af svipuðu tagi og þeirra karlmannanna tók henni í mitti utan yfir ljóst, brúnleitt pils.

Sjá mátti á ábúðarmikilli hökunni að konan taldist ekki til hjúa hér á bæ. Hún skipaði þrælunum fyrir — sagði til um hvað þeir skyldu bera út á vagninn og hvernig því skyldi komið fyrir; ströngum augum sem hvíldu á þeim meðan þeir roguðust svitastroknir með byrðarnar og röðuðu þeim á vagninn.

Að stundarkorni liðnu stikaði stúlka út úr tjaldinu, um það bil fimmtán eða sextán ára gömul. Eins og konan hökumikla var hún klædd silfurgráum feldi, en andlitið var fínlegt og pilsið hvítt.

Ég furðaði mig á því hvort þetta gæti verið hún. Nú, ef svo er, held ég að mér lítist ekkert á hana, hugsaði ég. Hún er ekki beinlínis ófríð, mætti heldur kallast snotur svona eins og hver önnur frísk og fjörleg snót, en ekki falleg heldur. Hana skortir hlýjuna. Ég hef séð svo fallegar stelpur í Miklagarði að mér hefur stundum fundist eins og logi færi um mig allan. Og stelpurnar okkar eru ekki heldur svona reigingslegar.

Á meðan ég var niðursokkinn í hugsanir mínar skipaði stúlkan svo fyrir að lítill koparseymdur kistill með ámáluðum liljum skyldi borinn út á vagninn. Hvort það voru peningar ellegar gimsteinar sem fólgnir voru í skrínunni þeirri skal ég ekkert um segja, en engum duldist að þetta var hennar eign, svo vandvirknislega sem hún bjó um gripinn með mottum til hlífðar fyrir hnjaski. Á samri stundu braust vorsólin fram úr skýjum og lék geislum sínum um andlit stúlkunnar, sem þá brá strútsfjaðrablævæng sínum því til hlífðar.

Mér þóttu viðbrögð hennar svo þóttafull — og á samri stundu gerði ég mér ljóst hve fögur hún var. Það má skrambinn vita hvers vegna, en ég tók að brenna í skinninu. Allar fallegar stúlkur hafa eitthvað við sig sem maður gleymir aldrei; að því er hana varðar voru það augun og varirnar. Það var rétt eins og hún hefði verið sköpuð til þess eins að einhver yrði að skarta svo dreymnum augum og fagurleitum rauðum munni. Jafnvel núna, þegar ég kalla hana fram í hugann, þá eru það augun og munnur hennar sem ég sé fyrir mér svo ljóslifandi.

„Mamma,“ sagði hún, „mig langar á hestbak.“ Hún talaði skýrum rómi og svo þýðum sem leikið væri á lágflautu.

„Svona klædd!“ Móður hennar blöskraði. „Hvernig heldur þú að pilsið þitt verði?“

„En ég get ekki bara setið hér og beðið...“

„Láttu nú ekki svona, Móeik!“

Herra trúr, það var þá hún —

„Ég skal þá fara í annað pils,“ sagði stúlkan, „ef þú lofar mér að ríða út.“

Þá varð henni litið til mín, en aðeins rétt sem snöggvast — rétt eins og sólargeisli glampi í spegli og ljósti mann, en aðeins eitt andartak; samt skalf ég frá hvirfli til ilja.

Þessi stúlka birtist mér sem engill dauðans. Við tákngervum gjarnan dauðann í líki beinagrindar með sigð og stundaglas; hér á meðal Húnanna birtist hann mér í mynd dökkeygðrar stúlku með rauðar varir. Sá sem leit hana augum, hlaut að deyja.

Hún sneri sér aftur að móður sinni og spurði hana einhvers — ég heyrði ekki vel hvað það var. Þá gekk hún áleiðis að tjalddyrunum, en staldraði við eins og hún væri á báðum áttum, dul í bragði. Enn varð henni litið til mín; ef til vill hef ég virst henni framandi; og nú hvíldu augu hennar á mér.

Við horfðumst í augu.

Ég veit ekki hvort þeir sem leggja stund á vísindi fá nokkru sinni grafist fyrir um dýpt mannlegra augna og skýrt af hvaða rót þeir ósýnilegu geislar eru sprottnir — sem valda hlýju eitt augnablik og kuldahrolli hið næsta; þeir jökulköldu sem glóheitu, flosmjúku sem flugbeittu, og sem stundum ljósta mann líkt og eldingar væru.

Stúlkan horfði enn á mig. Ég varð lémagna.

3.

Kati kom út úr karlabúðinni og leit snöggt á þjónustusveina sína er stóðu fyrir utan. Ég hneigði mig djúpt fyrir honum en hann virti mig ekki viðlits heldur gaf merki um að hann vildi hest sinn. Þá steig hann á bak og var þotinn til búðar Attílu.

Mér þótti það undarlegt að húsbóndi minn var enn inni og óttaðist að hann hefði verið tekinn höndum. En ekki hefði einu sinni gefist tími til að muldra bæn áður en Kati var kominn til baka á skeifuglamrandi gandi sínum. Hann vippaði sér af baki og þaut inn.

Á næsta augnabliki birtist Prískus, og Rústíkus að baki honum. Báðir voru hæstánægðir að sjá.

„Hraðan nú!“ Húsbóndi minn gaf mér bendingu og steig svo á bak, en svo ófimlega að Húnakrakkarnir í kring veltust um af hlátri. Við Rústíkus hlupum við fót á eftir honum og ætlaði Rústíkus karlinn alveg að springa af mæði. Börnin eltu okkur skríkjandi á trippunum sínum.

„Attíla vill veita okkur áheyrn,“ hrópaði húsbóndi minn til Maxímínusar af löngu færi.

Vagneykin okkar voru öll tilbúin til brottfarar, en við þessi orð varð á öllu skyndileg breyting. Umsvifalaust tóku þeir hinir keisaralegu fulltrúar að þvo sér, og prýddust hinum fínustu vefjarklæðum. Jafnvel fyrirliði hervarðarins gljáfægði sverð sitt og hjálm, bar vax í vængjað yfirskegg sitt og huldi skallann hári. Og þegar þeir söfnuðust saman hófust harðar deilur um hvernig skyldi ávarpa Attílu.

„Almáttugi konungur, allra kónga tignastur,“ stakk Prískus upp á.

Vígilás andmælti: „Það er fullnægjandi að segja Máttugi prins, enda hefur Attíla ekki enn verið krýndur — hann er enn aðeins erfðaprins en enginn kóngur.“

„Kemur í sama stað niður,“ svaraði Maxímínus. „Og er ekki vissara að hafa vaðið fyrir neðan sig og ávarpa hann tíu tignarstigum ofar en staða hans segir til um heldur en að vera stiginu of neðarlega?“

Ég hlustaði ekki á hver varð niðurstaðan af þessu þjarki. Hugur minn var bundinn við hið yndislega fiðrildi dauðans, álfakroppinn mjóa er flögraði mér fyrir hugskotssjónum. Hve ægidjúp, hve seiðandi augu hennar voru! Einhver óumræðileg tign leyndist í fari hennar. Ó, vesalings þú, Díli, þú hefur ekki verið með öllum mjalla. Ungar hefðarmeyjar eins og hún eru ekki aldar upp handa hestasveinum!

Kati birtist að innan úr tjaldborginni og kallaði: „Komið nú, konungur bíður!“ og úr augum hans mátti lesa hve upp með sér hann var: „Þetta verður mér og aðeins mér einum þakkað!“

Fulltrúasveitin steig á bak fákum sínum. Mér einum þjónanna var leyft að vera með í för. Bar ég skriffæri og blekbyttu húsbónda míns mér við belti og papýrus undir höndum. Það setti ugg að mér þegar við nálguðumst tjald hans hátignar. Svo að nú fæ ég séð, hugsaði ég, hina miklu mannætu!

Ásamt vopnuðum vörðunum sem stóðu fyrir framan búðina voru nokkrir karlar með kórónur uppi. Hverslags kóngar voru nú þetta? Og ég átti eftir að komast að því seinna, að svo sannarlega voru þetta kóngar. Í hvern annan tíma umgekkst Attíla þá sem vini sína, en bæri erindreka að garði máttu þeir láta sér lynda að standa utan dyra skrýddir skrúða sínum.

Ég hafði alveg verið viðbúinn því að fá ofbirtu í augun þegar við gengjum fyrir húsráðanda. Vafalaust væri Attíla uppábúinn sem eitthvert gullið villingjagoð. Hann biði vor í tignarlegum gullstóli, sveipaður hreysikattarmöttli, hvar undan gægðust berar blátær svo allir fengju nú séð demantshringina sem hann þar skartaði — ég hafði átt bágt með að verjast hlátri við tilhugsunina.

En allt var með öðrum brag en við höfðum vænst. Okkur var vísað inn í litla, látlausa vistarveru. Fríska angan lagði fyrir vit manns, eins og af rúskinni. Fyrir miðju sat maður meðalstór vexti, svartskeggjaður, á ómáluðum bríkarstóli, klæddur hæruskinnsjakka og í stígvélum úr gulu leðri. Hann hvíldi olnbogana á hjöltum sverðs er var skeiðað í svörtu flúneli. Smá augun en dimm hvíldu á okkur frá þeirri stundu er við gengum inn.

Ég hélt fyrst að þetta hlyti að vera einhver annar en Attíla, en svo var ekki. Í kringum hann stóðu ráðsherrar hans, Edékon, Órusti og Kati, og þrír aðrir að auki, allir rjóðir í kinnum og lýstu af dýrslegum þrótti; en sjálfur var Attíla heldur fölur yfirlitum.

Sendimenn vorir hneigðu sig djúpt — og högguðust ekki úr þeirri stöðu. Þeir væntu þess að hans hátign segði eitthvað, en það gerði hann ekki. Þeir voguðu sér ekki einu sinni að heilsa. Og tíminn leið. Vel hefði mátt fara með faðirvorið á meðan. Attíla hreyfði sig ekki fremur en hann væri líkneskja úr marmara — og gulleitt litaraftið minnti að sönnu á marmara; og enn lutu sendimenn vorir í óbreyttum stellingum, rétt eins og þeim þætti mest um vert að skoða nú vel á sér naflann.

Loks mælti Kati: „Talið!“

Maxímínus spratt upp og dró fram hið innsiglaða bréf keisarans innundan vefjarklæðum sínum.

„Almáttugi konungur, herra þjóða, háæruverðugi eðla prins...“ Röddin skalf — því hefði ég aldrei trúað! Rödd Maxímínusar, hins hofmóðuga, borginmannlega Maxímínusar sem ætíð stóð svo keikur sem hrygg hefði úr stáli. „Vor herra, keisarinn,“ hélt hann áfram, „sendir yður sínar innilegustu kveðjur og árnar yður heilla.“ Vígilás túlkaði í einni samfelldri lotu: „...og árnar yður heilla.“

Attíla einblíndi fram fyrir sig. „Ég óska honum nákvæmlega þess sama og hann mér,“ svaraði hann. Röddin minnti á suð broddflugu er sveimaði um og leitaði undankomuleiðar úr lokuðu herbergi. Það var geigvænleg rödd. Það var ekki fyrr en nokkrum mánuðum síðar sem mér skildist hvað í nístíngsköldum orðunum fólgst: „Ég óska honum nákvæmlega þess sama og hann mér.“

Hann veitti bréfinu viðtöku. Hjó síðan til Vígilásar með augnaráðinu.

„Hrokafulla afmánin þín!“ æpti hann. „Það varst þú sjálfur sem túlkaðir fyrirmæli mín þess efnis að fulltrúar ykkar skyldu ekki voga sér að drepa hér niður fæti fyrr en hver einasti liðhlaupi hefði verið framseldur. Að þú skulir dirfast að koma fyrir auglit mitt!“ Nú minnti rödd hans á ljónsöskur.

Vígilás varð svo skelkaður að hann var að því kominn að falla saman. Tjaldsúlurnar skulfu. Attíla beið svars. En Vígilás var sem negldur niður, náfölur og ranghvolfandi í sér augunum. Svo djúpt hneig höfuðið niður milli herðablaðanna að engu var líkara en hann hefði verið gerður höfðinu styttri.

Þögnin, þétt sem þoka, var loks rofin af Edékon: „Gott og vel, þú hefur þá ekkert að segja þér til varnar? Svaraðu!“

„Náðugi herra,“ stamaði Vígilás, „keisarinn hefur nú þegar látið færa yður liðhlaupana í böndum.“

Attíla hristi höfuðið.

„Lygalaupar! Ef ég tæki ekki tillit til þess að þið eruð hingað komnir sem erindrekar, skyldi ég stjaksetja ykkur alla með tölu.“ Þá skotraði hann augum þangað sem ungur, svíramikill Húni stóð. „Kíkí,“ sagði hann, „lestu upp nöfn liðhlaupanna!“

Skrifarinn leysti utan af skrárvöndli og las upp nöfn um hundrað manns af einu blaðinu. Á meðan ríkti dauðaþögn.

„Ég krefst allra þessara manna!“ Attíla lét syngja í sverðinu. „Það er óþolandi að eiga það yfir höfði sér að manns eigin þjónustumenn kunni að grípa til vopna gegn yfirboðara sínum.“

Hann reis á fætur og gekk til innri afkima búðarinnar. Áheyrn var lokið. Við skjögruðum ringlaðir út.

„Ég skil ekki,“ sagði Vígilás, sem skalf svo glamraði í tönnum. „Hingað til hefur Attíla ætíð tekið vel á móti mér. Ég hef aldrei séð hann í öðrum eins vígamóð.“

„Það er ekkert sem heitir,“ sagði hervarðarforinginn, skjálfandi á beinum, „við látum ekki bjóða okkur svona lagað. Ég er hermaður — það skal engum líðast að æpa á mig.“

„Skoraðu hann þá á hólm!“ Maxímínus gaut á hann augum yfir öxl sér, bitur í bragði.

Húsbóndi minn var niðurlútur. „Ég þykist þess fullviss nú,“ sagði hann, „að þessir skrælingjar hafi borið í Attílu rausið úr honum Vígilási, þarna um kvöldið þegar við þreyttum drykkjuna.“

Edékon slóst í för með okkur til búðar okkar og tók Vígilás tali þar afsíðis. En hvað þeim fór á milli höfðum við ekki hugmynd um. Á eftir sagði Vígilás að Edékon hefði viljað skýra reiði Attílu með strokumannamálinu einu, en það var ekki aðeins augljóst af svipnum á honum að hann laug — hann var felmtri sleginn.

Þegar við vorum að snæða hádegisverð klukkustund seinna komu til okkar tveir sendiboðar Attílu. Það var roskinn fyrirmaður, Eslás að nafni, og í fylgd með honum þjónn er gætti tveggja hesta, reiðskjóta og klyfjaklárs. Eslás tjáði okkur þá skipun Attílu að Vígilás skyldi snúa umsvifalaust aftur til Miklagarðs og sækja liðhlaupana er enn voru þar eftir. Skyldum við hinir bíða uns yfirhershöfðingi Húna kæmi til baka frá Akatírunum, því hvað sem við hygðumst færa honum að gjöf, gætum við hvorki haft það á brott með okkur né gefið neinum öðrum. Lagði Attíla blátt bann við því að við ættum viðskipti af nokkru tagi fyrr en hershöfðinginn kæmi, að við reyndum hvorki að fá rómverska þræla lausa úr haldi né kaupa okkur húnverska þræla — eða yfirhöfuð að við keyptum nokkurn skapaðan hlut nema nauðsynlegustu vistir.

Vígilás hætti að borða. Umsvifalaust! hljóðaði skipunin. Svo umsvifalaust skyldi það verða. Magurt, lævíslegt andlitið bliknaði og blánaði og lýsti örvilnan. Hann lét móðan mása á meðan hann lagði á hest sinn, og flýtti sér svo að engu var líkara en hann ætlaði í örskotsferð til Miklagarðs á svo sem fjórðungi stundar!

Daginn eftir tóku Húnarnir bækistöð sína upp. Héldu þeir í norður og við sömuleiðis. Attíla stefndi til höfuðstaðar síns, en sá orðrómur var á kreiki að hann ætlaði sér jafnframt að ganga að eiga húnverska mey, Eikku að nafni.

Herskarinn lét staðar numið nærri þorpinu þar sem stúlkan bjó; en við áttum þess engan kost að verða vitni að brúðkaupinu því að Attíla skipaði svo fyrir að við skyldum halda ferðinni áfram.

Þrír Húnar voru leiðsögumenn okkar. Strax á fyrsta degi tók ég einn þeirra tali og spurði hann hvort hann hefði einhverja hugmynd um hver hefðu orðið afdrif Díla, þjónustusveins Kata.

„Já, það veit ég,“ svaraði hann með hægð.

„Hvað þá?“

Hann yppti öxlum. „Þeir létu hann út til þerris, sama dag og hann kom.“

„Til þerris? — Hvernig þá?“

Húninn hló. „Skollinn sjálfur, ertu sá þverhaus að vita ekki hvernig mjólkurkeröld eru þurrkuð? Á stjaka, vitanlega!“

4.

Á dimmri, drungalegri nóttu komum við að litlu vatni sem var svo grunnt að jafnvel börn hefðu átt hægt með að vaða yfir það. En hófför á bakkanum gáfu til kynna að þarna væri kjörið að brynna hrossum. Gamlar aspir og birkitré uxu hvarvetna.

Við höfðum varla lokið við að setja upp tjaldsúlurnar þegar hann skall á bálhvass og með þrumugný. Hann bætti stöðugt í veðrið sem loks hreif allan tjaldbúnaðinn okkar með sér og feykti út á vatnið. Eldingar blossuðu og með svo yfirgengilegum þrumugný að jörðin nötraði. Það var skelfilegt. Og í einni svipan laust niður leiftrandi þrumufleyg mitt á meðal okkar, svo logandi skærum og hvellærandi að við lá að hljóðhimnurnar í manni spryngju og sjónir blinduðust. Leiftrin slökknuðu í vatninu en við áttum fótum fjör að launa og tvístruðumst ráðvilltir út í niðdimma nóttina.

Ekki veit ég hvernig fólk almennt gerir sér leiðina til helvítis í hugarlund. En að fenginni reynslu þessa nótt myndi ég í sporum málara túlka þá heljarslóð í mynd flótta í kolniðamyrkri er væri rekinn af leiftrandi eldglæringum.

Þannig hlupum við eins og hræddir hérar; en að skammri stund liðinni lýsti eldingarbjarmi upp húsþyrpingu framundan, það voru hús með stráþökum. Um leið tóku gjammandi hundar að sækja að mér og létu heldur en ekki ófriðlega.

„Hjálp!“ veinaði ég skelfingu lostinn og greindi af hrópum fylginauta minna að fyrir þeim var svipað ástatt.

Rauð logaglóð nálgaðist okkur frá einu húsanna. Einhver var þar á ferð sem lýsti sér með reyrkyndli. „Hvað gengur á?“ kallaði sá sami á húnversku. „Hverjir eru þið?“

Fleiri komu aðvífandi úr húsum og tjöldum og lýstu allir sér með sams konar kyndlum. Þeim varð starsýnt á okkur, svo framandi sem við vorum í þeirra augum. Voru þetta Húnar sem tekið höfðu sér bólfestu í þessari húsaþyrpingu og að venju reist tjöld sín á meðal þeirra en höfðu nú hörfað undan þrumuveðrinu inn í húsin.

Okkur var tekið með virktum. Húsbóndi minn og ég fengum inni hjá barnmargri fjölskyldu og voru börnin látin sofa í eina herbergi húskofans. Heimilisfaðirinn kveikti eld frammi á dyrahellunni og við tókum til við að þurrka okkur.

Húsbóndi minn stóð varla í fæturna. Hann var gegndrepa og það blæddi líka úr hnénu á honum. Örum rist ásjóna heimilisföðurins var svo grimmúðleg á að líta að Prískusi leist ekki allskostar á blikuna og hvað sem sárinu leið hörfaði hann undan honum í fyrstu. En undir harðri skelinni leyndist hið mesta gæðablóð.

Okkur var fært dálítið af brauði og fleski þó að síst væri það svengdin sem hrjáði okkur. Húsbóndi minn vildi aðeins fá að liggja út af en ég var önnum kafinn við að þurrka klæði okkar. Húninn bætti stöðugt á eldinn og allan tímann spurði hann mig spjörunum úr, hverjir við værum og hvað hefði att okkur hingað, í þennan landshluta.

Hann fræddi mig á því að við værum niðurkomnir í þorpi einnar af ekkjum Búda konungs, en Búda konungur var dáinn fyrir all nokkru og hafði verið eldri bróðir Attílu. Hann hafði verið höfðingi Hvíthúna en Attíla Hinna blökku, og að bróðurnum burtkölluðum höfðu þegnar hans mátt gangast Attílu á vald.

„Og hver er munurinn?“ spurði ég.

„Reyndar aðeins sá að við klæðumst mismunandi litum gærum,“ svaraði gestgjafi okkar. „Á sumrin er þó munurinn enginn.“ Sjálfur sagðist hann vera Hvíthúni og heita Zsádan.

Óðara þá sömu nótt fékk ekkjudrottningin vitneskju um hvers kyns gestum stormurinn hefði feykt inn í þorp hennar, og innan stundar birtust þjónar færandi hendi, með rekkjuvoðir og þurra bjarndýrsfeldi, vínker og kalt villigaltarlæri á fati.

„Ó, en sú sæla!“ sagði húsbóndi minn og var þá ekki síst með heit og þurr klæðin í huga og hlýjar voðirnar; og svipað var honum innanbrjósts þegar hann vildi þakka fyrir vínið en átti ekki til orð til að tjá þakkirnar með, heldur gaut augum til himins, fullur þakklætis. Hann hjúfraði um sig í bjarndýrsfeldinum og lagðist út af, og fór ég að dæmi hans.

Í dögun morguninn eftir héldum við aftur niður að vatninu. Tjöldin voru þar sem helst mátti vænta þeirra, á floti víðsvegar um vatnið, og hrossin á tvístringi. Húnarnir voru þá þegar önnum kafnir við að smala hrossunum saman og fiska upp tjöldin, og kom okkur það vissulega á óvart þegar upp var staðið að einskis var vant.

„Ég hef farið víða um lönd á lífsleiðinni,“ sagði húsbóndi minn, „en hvergi hef ég hitt fyrir svo alúðlegt fólk. Taktu nú til bestu vefjarklæðin mín, við göngum á fund hefðarkonunnar Búdu og kyssum hönd hennar, og alveg sama þó að hún kunni að vera algjör berfætlingur!“

Og herramennirnir skunduðu á fund drottningar og færðu henni þrjá silfurkaleika að gjöf, og bættu um betur með þremur dáindis lungamjúkum leðurhnúðum og öskju fullri af indverskum pipar og kanil, kókóshnetum og dvergliljulauk.

Á meðan hreinsuðum við hinir tjöldin. Hvar sem við drápum niður fæti uxu lijur vallarins, í skjóli af birkinu, og tíndi ég nokkrar saman í knippi og hugðist færa húsbónda mínum.

En með því lávörðum vorum dvaldist í húsi drottningar notuðum við tækifærið og fórum inn í þorpið til að skyggnast um. Það er alltaf skemmtilegt að virða fyrir sér framandi fólk, og sér í lagi þykir siðmenntuðum Grikkja það einstaklega ánægjulegt að fá tækifæri til að kynna sér siði og háttu óþjóða — að komast að raun um hve góðkynja maður er sjálfur samanborið við þá lýði!

Í þorpinu var aðeins eitt fallegt hús, það var hús drottningar. Það var samt úr timbri eins og hin en hægt að hluta það sundur. Varla hefur það verið meira en fjögurra herbergja en á hinn bóginn voru um tíu tjöld í kringum það sem greinilega voru hýbýli hefðarfólks, að minnsta kosti sum. Þar á meðal var eitt ferningslaga með gylltum húni yfir sem glampaði á. Fyrir dyrum var hrosshá og yfir þeim trónaði rauð hæruskinnshönd, kreppt um tvö svört sverð og gullofin sól yfir.

Ég hvessti sjónir — var þetta ekki skjaldarmerki fjölskyldu Kata?

Ó, hví sló hjarta mitt svo ört? Hví fékk ég ekki slitið hugann frá þessari stúlku? Sem var mér þó svo órafjarlæg. Þó að hún hefði staðið mér svo nærri að ég hefði fengið snert klæðisfald hennar, þá hefði hún samt staðið fjær mér en bilið er heimsenda á milli, frá austri til vesturs veraldarinnar.

Ég sneri mér undan og beindi athyglinni að hópi Húna. Af hverju voru þeir sí og æ á hestbaki? furðaði ég mig. Þeir spjölluðu saman og þeir skemmtu sér saman á hestbaki, jafnvel hölluðu sér út af á hestbaki, rétt eins og við teygjum úr okkur á góðum legubekk.

En áður en ég vissi af var ég enn tekinn að einblína á tjaldið. Gamall Húni, hvítur fyrir hærum, sat fyrir framan það á nautshúð sem hafði verið breidd á grasið; var nefið á honum svo útflatt að það hefði ekki verið kallað því nafni nema fyrir kurteisissakir. Á hann vantaði líka aðra höndina. Síðar átti ég oft eftir að sjá slíkar gamlar, lemstraðar stríðskempur.

Herramaðurinn gamli sat þar hinn rólegasti á meðan tvö lítil börn léku sér í kringum hann, annað um það bil sex ára gamalt og nú þegar með andlitið örum rist, hitt ef til vill þriggja ára en ekki enn orðið afmyndað í framan.

Eldri krakkinn lék sér með trésverð og skjaldbökuskel sem hann bar fyrir sig sem skjöld. Sá yngri var aðeins í treyjugopa einum fata og valhoppaði í kringum herramanninn gamla — en herramaður hefur hann áreiðanlega verið eftir því að dæma hvernig hárið á honum var tvinnað saman í þrjá spena, einn yfir enni og tvo sem féllu yfir gagnaugu og vanga. Vörður stóð fyrir dyrum og hallaði sér fram á spjót sitt sem hann þrýsti í jörð.

Og þá heyrði ég óm af rödd út um gluggann: „Sólargeislinn minn, anginn minn litli!“ Það fór fiðringur um mig allan.

Yngra barnið brosti upp í gluggann, til Móeikar, sem var þá þar.

Og rétt á eftir var hún komin út, fjaðurmögnuð í hreyfingum, og enn fannst mér hún líða um loftið líkust fiðrildi. Hún var hvítklædd og í rauðum stígvélum; hárið féll henni niður á mitti í einni hvítri fléttu.

Hún kom með mjólk í litlum silfurbikurum og á eftir henni fylgdi berfætt stúlka, á að giska þrettán ára gömul og var ambátt, og hélt hún á nokkrum girnilegum ávaxtakökum. Börnin drukku mjólkina og hámuðu í sig kökurnar af mikilli lyst. Móeik hreiðraði um sig á nautshúðinni og tók minni krakkann til sín í kjöltuna. Hún þurrkaði honum um munninn með hvítum klút og kjassaði búlduleitt andlitið. „Sólargeislinn minn! Ástin mín!“

„Við skulum halda,“ sagði ég við félaga mína. „Höldum til baka!“

5.

Það var komið hádegi þegar húsbændur okkar sneru aftur og voru með þeim í föruneyti fimm klyfjaðir húnverskir þrælar. Bar einn kálf á herðum sér, annar hveitisekk, sá þriðji tvo héra. Voru herramennirnir hinir kátustu.

„Zeta,“ sagði húsbóndi minn þegar ég heilsaði honum og vildi færa honum blómknippið. „Ég er að hugsa um að leysa þig undan þeirri kvöð að hafa til matinn handa okkur. Farðu heldur og tíndu meira af þessum liljum vallarins — og hafðu þær margar — og gefðu drottningunni nú síðdegis.“

Að stundu liðinni var ég búinn að tína körfufylli af liljum. Ég tíndi líka nokkrar fjólur, og mér til gamans bjó ég vel um blómin í rúmgóðri körfunni með grasblöðkum og fáeinum burknum, og skal ekki orðlengja það, að þegar upp var staðið hafði karfan tekið slíkum stakkaskiptum að hún var orðin líkust brúðarsveig á stærð við vagnhjól!

„En hve fagurlega gert!“ Húsbóndi minn var yfir sig hrifinn. „Færðu henni þetta eins og það er, nema bættu við dálitlu af grösum til að hylja betur körfubrúnina.“

Brátt var verkið fullkomnað og ég arkaði af stað með körfuna á höfði mér.

Á leiðinni hét ég sjálfum mér að gjóa ekki einu sinni augunum á tjaldbúð Kata, sem var skammt frá húsi drottningar og lá mjór skeifulaga stígur á milli, um það bil fimmtíu skref lengdar. Var stígurinn eitt forarsvað eftir rigninguna.

Hvað eins og mér komi þetta tjald við, hugsaði ég. Nei, ég hvarfla ekki einu sinni augunum að því. En sem ég nálgaðist tjaldið hugsaði ég með mér að það hlyti að vera óhætt að horfa þangað rétt einu sinni. Ég fengi hvort eð er aldrei framar tækifæri til að sjá hana aftur...

Ég tók körfuna ofan af höfði mér, svo sem ég hygðist staldra við rétt til að kasta mæðinni, hélt henni undir handleggnum — gekk þá í átt til tjaldsins.

Ambáttin unga, sem hafði komið út með kökurnar handa börnunum um morguninn, var að sáldra þurrum, sendnum jarðvegi úr körfu yfir stíginn; en hún var ekki með nóg nema til að þekja um þriðjung af stígnum og fór því eftir meira.

Í sama mund birtist Móeik. Kom út úr tjaldinu, eins klædd og um morguninn en var nú einnig með silkislæðu um hárið og svo síða að slæðan dróst á eftir henni. Hún lyfti pilsfaldinum og gekk varfærnum skrefum út á stíginn í átt til mín. Í átt til mín!

Enn þann dag í dag sé ég mér fyrir hugskotssjónum stígvélin tvö smáu og rauðu og andlitið blíða. Stígvélin sem taka skrefin af svo mikilli mýkt; andlitið svo rjótt sem ferskjublómstur, með augum dökkum og dreymandi ... sé hana fyrir mér, hvar hún nálgast mig, skref fyrir skref...

Hún bar höfuðið hátt, og þegar sandsáldrinu sleppti og leðjan tók við hikaði hún eins og hind í skógi. Hún beið þjónustustúlkunnar. Ef til vill hugðist hún ávíta hana fyrir að vera ekki búin að sáldra yfir allan stíginn.

Það var eins og mér væri gefið olnbogaskot. Ég stakk hendinni ofan í körfuna og dreifði blómum yfir stíginn fyrir framan hana. Ég gaf henni ekki einu sinni auga, rétt eins og þetta ráðslag mitt hefði ekkert með hana að gera, hélt einungis áfram að hrista körfuna og sáldra blómum yfir svaðið á stígnum.

Það var nóg í körfunni til að mynda heilt blómahaf alla leið að dyrum drottningar, þar sem ég nam staðar. Mér þótti sem logi færi um mig allan. Hjartað barðist í brjósti mér. Ég vogaði mér ekki að líta upp heldur stóð stífur í sömu sporum og hrærði hvorki legg né lið, líkt og ég stæði fyrir rétti og ætti yfir höfði mér dóm fyrir glæpsamlegt athæfi.

Þá heyrði ég að hún nálgaðist, eftir blómskrýddum stígnum. Og ég leit upp. Og einnig hún, þegar hún var komin til mín þar sem ég stóð.

Einmitt þannig, eins og hún horfði á mig, stafar sólin geislum sínum gegnum laufkrónur trjánna. Hún horfði á mig blikandi augum og brjóst mitt fylltist fögnuði. Svo glaður — en í senn hryggur — horfði ég á hana og trúði vart mínum eigin augum.

En tillit hennar varði aðeins fáein, skammvinn augnablik. Þá gekk hún upp að dyrunum og ég mændi á eftir henni ringlaður. Það var ekki fyrr en hún var horfin sjónum, að ég gerði mér ljóst, að hefði einhver Húni rennt minnsta grun í hvað mér gekk til, hefði sá hinn sami samstundis lagt mig í gegn, með augnaráðinu einu.

En enginn stuggaði við mér. Knaparnir héldu áfram spjalli sínu án þess að veita mér nokkra sérstaka athygli. Gamli karlinn hafði séð til okkar en virtist ekki sjá ástæðu til að kippa sér upp við neitt. Ef til vill stóð hann í þeirri trú að ég væri að framfylgja skipunum.

Ég hélt leiðar minnar og var fremur létt í sinni. Í útjaðri þorpsins heyrði ég að kallað var á eftir mér barnslegri röddu: „Hæ, hó! Þjónn!“

Ég sneri mér við og sá að það var ambáttin unga, sem hafði verið að sáldra á stíginn fyrir Móeik. Hún veifaði til mín.

„Talar þú húnversku?“ spurði hún, móð og másandi.

„Já, það geri ég,“ svaraði ég eins og í svefnrofunum, „já, lítilsháttar.“

„Mín unga hefðarmær vill að þú komir til baka. Hún vill færa þér svolítið að gjöf fyrir þjónustu þína.“ Hún hló. Hún var með brúnt hár og ósköp heimóttarleg fannst mér, var horuð og með sótbletti framan í sér — einasta óskammfeilin stelpurófa.

„Skilaðu því til þinnar ungu hefðarmeyjar,“ sagði ég, svo virðulegur í fasi sem mér var unnt, „að ég er enginn þjónn. Ég er ekki þar með að segja að ég sé einhver hefðarmaður, því það er ég vissulega ekki heldur. En þjónn er ég ekki. Og ég heiti Zeta.“

Að svo mæltu sneri ég í hana bakinu, stoltur í bragði, og hélt leiðar minnar.

6.

Þegar ég kom til baka voru herramennirnir byrjaðir að snæða hádegisverð. Angan af steiktu kálfakjöti lagði fyrir vit manns. Prískus leit spyrjandi á mig. Við þekktum svo vel hvor annars hug að oft á tíðum voru orð óþörf. „Hverju svaraði drottningin til?“ las ég úr augum hans. „Var hún ekki glöð yfir blómunum?“

Aldrei nokkurn tímann hafði ég sagt eitt einasta ósatt orð. Prískus hafði veitt mér svo gott uppeldi að mér þóttu lygar andstyggilegar. En núna svaraði ég: „Drottningin,“ og leit undan, „hún talaði reyndar ekki við mig sjálf, en lét skila kærum þökkum.“

Þegar ég heyrði lygina streyma af vörum mér átti ég allt eins von á því að tungan rifnaði úr mér með rótum eða að jörðin tæki að skjálfa undir fótum mér, en hvorugt gerðist. Herramennirnir héldu samræðum sínum áfram léttir í lund svo að ég settist þá líka að snæðingi fyrir framan tjaldið, sakbitinn og sálarhróið allt úr skorðum.

Ég svaf illa um nóttina, og húsbóndi minn einnig. Hann hafði ekki á heilum sér tekið síðan við komum inn á yfirráðasvæði Húna. En ég var þá fyrst gripinn hugarvíli þegar stúlkan húnverska hafði mætt sjónum mínum og verið friðlaus upp frá því, hvern dag og hverja nótt. Þessa nótt, um miðnætti, þegar ég hugði að hann svæfi, mælir hann allt í einu til mín:

„Þú grætur. Hvað gengur að þér? Hefur einhver verið að áreita þig?“

Ég vissi ekki hverju svara skyldi og var orðlaus um stund. „Ó, herra minn,“ stundi ég loks. „Ef þér aðeins vissuð hve ég er vansæll.“

„Hver hefur verið að áreita þig?“ spurði hann þá og reis upp við dogg þegar ég svaraði engu. „Trúðu mér — hver sá sem það hefur verið, skal sjá eftir því.“

„Enginn hefur áreitt mig, herra minn. Ég var aðeins að hugsa um hlutskipti mitt í þessu lífi.“

„Hlutskipti þitt?“ hafði hann eftir mér, forviða. „Hefur þér þá hlotnast svo slæmt hlutskipti að þú hafir ástæðu til að gráta?“

„Herra, misskiljið mig ekki. Góðvild yðar er mér jafn mikils virði og sólskinið lífinu. Og er ég þó ekki maklegur yðar minnsta tillits. Þegar ég hugleiði með hverjum hætti ég var seldur í þrældóm í æsku, kemst ég að raun um að til einskis var það að þér gáfuð mér frelsi, því eftir sem áður er ég sama árans vesalings ræsknið...“

Ég varð þess áskynja hve tal þetta ýfði hugsanir húsbónda míns og þagnaði. Þetta var óráðshjal.

Um hríð þögðum við báðir, þá sagði hann: „Zeta, sonur minn, ég hélt ég þekkti þig. Því ég hef fylgst með þér vaxa úr grasi, rétt eins og með kýprusviðnum sem ég gróðursetti þann sama dag og ég festi kaup á þér. En núna — ég þekki þig ekki fyrir sama mann, Zeta. Mér er það með öllu óskiljanlegt hvað hefur valdið þessum glundroða í sál þinni.“ Hann þagnaði.

Hann sofnaði en ég hugsaði um hvaða lygi ég gæti borið fyrir mig morguninn eftir. Ég mundi segjast hafa fengið martröð...

Og á meðan horfði ég út um tjaldgættina á blikandi stjörnurnar. Og Móeik birtist mér... Því að ég þarf aðeins að lygna aftur augunum, þá sé ég hana ætíð fyrir mér. Í hvítu pilsi og rauðum stígvélum gengur hún braut sína smáum skrefum; og þegar hún kemur til mín, horfir hún á mig, dökkum, tindrandi augum...

7.

Enn var nær myrkt af nóttu þegar við vöknuðum við lúðraþyt. Maxímínus hafði ákveðið að við skyldum tygja okkur strax í dögun. Mig verkjaði í höfuðið, mér hafði varla komið dúr á auga um nóttina. En þegar ég hafði búið um rúmfatnaðinn og veitt aðstoð við að taka tjaldið okkar niður hafði ég enn tíma til að fá mér sundsprett í vatninu og var orðinn hress og sprækur þegar ég kom til baka.

Svo riðum við af stað. Við fórum fyrst framhjá húsi drottningar, en eins og gefur að skilja varð mér lítt starsýnt á eitthvert drottningarhús.

Vagnar voru fyrir framan tjald Kata. Þrælar voru að taka það niður og rúlla því saman utan um tjaldsúlurnar. Voðum og brekánum hafði þá þegar verið pakkað saman og sett í klyfjar á bak burðarklárum sem risu vart undan byrðunum. Svo að fjölskylda Kata var þá líka að ferðbúast! Ef til vill mundu leiðir liggja saman!

Í fyrstu gladdist ég; reyndi svo að koma fyrir mig vitinu. Eða var ég orðinn eitthvað verrri — að geta ekki slitið hugann frá stúlku sem, þegar allt kom til alls, var gætt af sjálfum böðlinum! Engu að síður dróst ég aftur úr félögum mínum á leiðinni, hvað eftir annað. Við hverja bugðu og beygju dokaði ég við og leit til baka, ef vera kynni að þau kæmu sömu leið. Það bar engan árangur þó að ég reyndi að tala um fyrir sjálfum mér; þótt ég einsetti mér margsinnis að halda mig við hlið húsbónda míns og gleyma þessari stúlku, þá tók hjartað jafn skjótt að berjast í brjósti mér, æ ofan í æ. Aðeins einu sinni enn! Mætti ég aðeins í eitt einasta skipti enn fá staðið fyrir augliti hennar, svo sem grasið þegar sólin bergir döggina, svo ég jafnvel hina lengstu nótt í minni hinstu hvílu mætti eiga mér hana fyrir draum.

Mundu þau ekki fara að koma? Enn dróst ég aftur úr og reið nú í gagnstæða átt — til að fá séð hana! Ég verð — jafnvel þótt ég byggi mér sömu örlög og Díli. Ég varð að fá litið hana augum, aðeins einu sinni enn!

Í þrjár stundir reið ég í sömu gagnstæðu áttina. Það var nær heiðskírt og sólin stafaði geislum sínum yfir grænan vorskrúðann. Storkar flugu í krákustígum yfir ánni. Loks fékk ég komið auga á hina húnversku þjónustusveina þar sem þeir skokkuðu með vögnunum. Í brjósti fylkingar fóru vopnaðir Húnar ríðandi og glitraði sólskinið á málmseymuðum beyslistaumum líkt og gneistaflug af steðja járnsmiðs.

Því næst fylgdi vagn lokaður að hluta með mjúkum ábreiðum og dreginn af fjórum hestum. Kona Kata og gamli karlinn sátu í honum og unga ambáttin og börnin tvö gegnt þeim. Seinna komst ég að því að kona Kata var stjúpmóðir Móeikar. Móeik fór ríðandi samsíða vagninum og fylgdu einir tuttugu þrælar á eftir.

Ég nálgaðist þau á rólegri reið, og þegar ég var kominn á móts við þau steig ég af baki og tók mér hæversklega stöðu við vegarbrúnina.

„Eitthvað að hjá ykkur,“ kallaði einn Húnanna. „Hafið þið týnt einhverju?“ Þeir sáu það á því hvernig ég var klæddur að ég tilheyrði sveit Rómverjanna.

„Já,“ svaraði ég kurteislega. „Við höfum týnt knippi af tjaldhælum. Þið munið víst ekki hafa veitt því athygli vænti ég?“ Og þegar vagninn með fólki Kata fór hjá, hneigði ég mig djúpt, lyfti svo höfði og horfði á stúlkuna. Hún sat hestinn sem karlmaður væri, en sítt pilsið huldi lendar hestsins og neðanverðan makka. Hún var með höfuðbúnað er minnti á hlað eða vefjarhött og var úr einhvers konar léttu og ljósu efni og um hárið bylgjaðist gegnsæ silkislæða.

Hún leit undan og fákurinn tölti hjá. Hann virtist vera sér þess meðvitaður hver sat hann eftir því að dæma hve glæstur gangurinn var.

Enn um hríð reið ég í gagnstæða átt, sneri þá við og fylgdi þeim eftir og rýndi í hófförin eins og ég þættist geta skorið úr um hver væru eftir hest Móeikar. Eftir stundarreið sá ég, enn á ný, hvar Tísjuá blikaði í fjarska, og nú næstum því hvarf gatan í hávöxnu túngresi. Tísjuá bugðaðist um grundirnar líkt og endalaus ormur og á köflum hvarf fljótið sjónum fyrir þéttvöxnum víði.

Ég var sæll og glaður, því jafnvel úr þessum fjarska gat ég séð til Móeikar allan tímann. Knapinn prúði með vefjarhöttinn hvíta barst áfram með fólki sínu eins og vatnalilja í lygnum straumi.

Þá veitti ég því allt í einu athygli að hún tók sig út úr hópnum og lét gamminn geysa út um grundirnar. Drjúgan spöl fór hún á harðastökki, lét hann þá brokka um stund í hringi, hleypti þá enn á sprett eða lét hann einasta fara fetið. Þannig lék hún listir sínar á reiðskjóta sínum, tók svo stefnuna niður að ánni og brynnti honum. Og ég horfði á hana og fann hve hjartað ólmaðist í brjósti mér, eins og blési strítt undan vængjum hrossagauks! Mér þótti sem hún væri að leika listir sínar mín vegna.

Ég nam staðar á árbakkanum þar sem víðirinn óx og sá þá — sem ég hafði einmitt vonað — að hún tók strikið beint í átt til mín. Hún hallaði sér fram í hnakknum og var við það að fljúga. Fljúga — til mín!

Ég steig af baki og hugðist heilsa henni, og ekki fyrsta sinni; og sem ég stóð þar og sveið í augun, kom hún aðvífandi og rykkti í taumana.

Ég hneigði mig.

„Þræll!“ sagði hún drembilát. „Heitir þú Zeta?“

„Já, mín kæra yngismær.“

Og ég tók um taumana og hélt við fnæsandi fákinn svo að hann tæki ekki að prjóna. Hún horfði á mig. Tillit hennar var svo töfrandi og tignarlegt að ég skalf frá hvirfli til ilja, eins og spörvi í luktum lófa manns.

Hún spurði og enn horfði hún á mig: „Varst það þú sem sáldraðir blómum á leið mína?“

„Það var forarleðja á stígnum,“ svaraði ég afsakandi, „og leðjan svo djúp —“

„Og af hverju vildir þú ekki þiggja neitt að launum?“

„Af því ég átti það ekki skilið. En það vil ég að þér vitið, að ég er enginn þræll. Ég þjóna húsbónda mínum af þeirri ástæðu einni að mér þykir vænt um hann, af því að hann hefur verið mér sem faðir...“

Ég stamaði og mig rak í vörðurnar. Hún aðeins horfði á mig af kaldri rósemi.

„Ég kæri mig ekki um að vera þér skuldbundin,“ sagði hún. „Þú skalt láta móður mína vita af þér þegar þú ríður hjá. Ég er búinn að segja henni frá því sem þú gerðir; þú skalt þiggja það sem hún færir þér.“

„Ég bið yður að afsaka, mín kæra yngismær,“ sagði ég, og enn hneigði ég mig. „Ég mundi vilja hlýða yður í einu og öllu, lúta skipunum yðar — allt til dauða, ef þér æsktuð svo. En þessu get ég ekki hlýtt. Ef þér viljið ekki vera mér skuldbundin ... viljið þér þá ekki allra mildilegast lofa mér að snerta pilsfald yðar með vörum mínum?“

Hún svaraði engu. Ef til vill var hún að íhuga hverju svara skyldi. En ég kraup á kné og kyssti faldinn auðmjúkur en glaður í sinni.

Og sem ég leit upp og horfði á hendur hennar, hvíslaði ég nær örvita: „Ó, að mér aðeins leyfðist að kyssa einnig á hönd yðar — á yndislega hönd yðar...“

„Þú óskammfeilni —“ hvæsti hún, og úr augum hennar stóðu eldglæringar: „Óskammfeilni hundur!“ — og um leið keyrði hún svipuna þvert framan í mig.

Ég féll um koll. Mig logsveið undan strokunni og varð þess áskynja að blóð vætlaði niður hálsinn.

Stúlkan gaf hestinum lausan tauminn og var samstundis á burt, en ég settist flötum beinum á vegarbrúnina og starði út í buskann eins og kjáni úti á þekju. Hjartað sló hægt og þyngslalega, það var eins og marrandi mylnusteinn snerist í brjósti mér.

Hve lengi ég sat í þessum stellingum hef ég ekki hugmynd um. Mér leið eins og jörðinni hefði verið kippt undan fótum mér. Hvað hafði ég gert rangt? Var það svo glæpsamlegt að kyssa á eina hönd? Jafnvel hönd hennar var aðeins hönd. Og var ekki koss á hönd einmitt til tákns um virðingu? Ég hlaut að vera orðinn eitthvað ruglaður. Fegurð hennar hafði sett glýju í augu mér, svo fullur þrár ég var að mega kyssa á hönd hennar. En gat það kallast glæpur? Og mundu ekki leiðir okkar hvort sem er hafa skilist? Og við þá kannski aldrei átt þess neinn kost að sjást framar í þessu lífi; mundum jafnvel hafa gleymt hvort öðru.

Þá heyrði ég hófadyn og vaknaði af hugarvílinu. Ég hélt fyrst að það væri hesturinn minn, tekinn á rás, en svo var ekki; hann var á beit hinn rólegasti. Nei, það var stúlkan komin til baka.

Hún nam staðar fyrir framan mig. En ég leit ekki upp. Heiftin hafði blossað upp í mér eins og dumbungsský væri lostið eldingu. Hún hafði lítillækkað mig, smánað mig. Jafnvel þó að hún hefði verið dóttir Júpíters en ég kálfur einn, hefði hún samt enga ástæðu til að keyra í mig ólina.

„Zeta,“ ávarpaði hún mig hlýjum rómi, „þú ert ágætis piltur. Það er ekki við þig að sakast þótt þú hegðir þér kjánalega. Í landi þínu eru siðir ef til vill aðrir en á meðal okkar... Hérna, þú skalt vefja þessu um sárið —“

Hún reif stykki úr slæðu sinni og rétti mér.

Ég sýndi engin viðbrögð. Virti hana ekki einu sinni viðlits.

Hún hélt á slæðubútnum útréttri hendi nokkur andartök, lét hann þá falla til jarðar. Keyrði síðan hestinn úr sporunum.

Hvort hún ekki mátti! Hvaða rétt hafði hún til að gera svo lítið úr mér? Húnakonungur var enginn kóngur minn, þeir húnversku herramenn engir herrar mínir. Og þó að hún léti sem henni þætti miður, þá yrði óafmáanlegt örið á andlitinu því æ til vitnis sem hún hafði gert mér. Nei, ég skyldi lítillækka hana — og ég gekk hægum skrefum niður að ánni og þvoði blóðið framan úr mér.

Þá heyrði ég enn hófadyn. Ég leit upp. Það var hún, komin enn á ný. Ég gekk til móts við hana, staðráðin í ásetningi mínum.

Hún stoppaði og hnykkti slæðunni aftur fyrir bak.

„Ég er komin aftur,“ sagði hún hlýlega, „af því að þú ert mér reiður. Ég má ekki til þess hugsa að neinn sé mér reiður — ég vil jafnvel að dýrunum þyki vænt um mig. Og þess vegna ... hér hefurðu hönd mína, þú mátt kyssa á hana.“

„Þakka yður fyrir,“ svaraði ég stoltur í bragði, „en núna kæri ég mig ekkert um það.“

Hún fölnaði og skuggi seig yfir brár hennar. Stolt og þrjóskufull horfði hún á mig, og ég á móti og hvikaði hvergi. Þannig stóðum við gegnt hvort öðru nokkur andartök, augliti til auglitis. Þá tók hún um taumana og gaf hestinum undir nára. Hún reið burtu á rólegu skeiði.

8.

Um hádegisbil daginn eftir dró vagneyki Kata okkur uppi. Ef til vill höfðu þau tekið morguninn fyrr, en við höfðum tafist sökum þess að einn af hestum okkar hafði örmagnast.

Lávarðar vorir stilltu hestunum upp meðfram vegarbrúninni og bugtuðu sig lítillátir fyrir hersingu Húnanna. Ekki var ég á meðal þrælanna heldur með húsbónda mínum.

Eins og fyrri daginn var Móeik ríðandi. Hún var eins til fara nema að nú hafði hún vafið vefjarhöttinn hærra og stungið í þremur hegrafjöðrum.

Að ég aðeins væri málari og gæti tjáð það í litum á lérefti hve tígulega þessi hrífandi mær sat hest sinn, jarpan óstýrilátan folann. Himinblá silkislæðan flökti um álfakroppinn mjóa; stígvélin tvö smá og rauð stóðu í gullnum ístöðunum.

Ég hef oft reynt að draga upp mynd af henni, á töflur jafnt sem hvítan papýrus og er hreint ekkert svo lélegur teiknari. Nema þá aðeins að ég reyni að teikna hana. Þá bregst mér bogalistin og engin mynd verður á því — hvorki af henni né hestinum... Samt sé ég hana alltaf fyrir mér ljóslifandi þá grönnu mynd, svo skýra sem mína eigin í spegli.

Þau fóru hjá og tóku undir kveðjur okkar, og einnig Móeik. Hún hnykkti slæðunni aftur fyrir bak og kinkaði kolli þokkafull til sendimanna vorra — og hvort ég ekki fann til þess þegar hún hvarflaði augum yfir hópinn og tillit hennar bókstaflega stirðnaði þá er hún leit á mig; sem hún lagði því í gegnum mig, svo köldu. Á því augnabliki varð ég þess áskynja að mér var ekki lengur hatur í hug. Þá þótti mér miður að hafa hafnað framréttri hendinni, að hafa ekki kysst á hana. En innra með mér hafði ég upplifað fund okkar á ný og í hugarheimum kysst á hana — svo fullur fögnuðar að eins hafði mér aldrei verið innanbrjósts. Það var draumakoss sem hafði ekki horfið mér af vörum. Núna, þegar ég sá hana að nýju, fann ég enn til hans.

Hve einkennilega gerð eru ekki svipmót vorra mannanna? Hver dráttur í andliti hennar var óhagganlegur að sjá, og líkt hefur verið á komið fyrir mér. Þegar hún leit mig augum hefur hún trúlega ályktað að undir huliðshjúpnum byggi hatur eitt. En hvað var fólgið undir hennar?

Skyldulið Kata varð ekki aftur á vegi okkar á leiðinni.

Á sjöunda degi sáum við djarfa fyrir flokki vegfarenda yfir öxum hveitiakurs, fóru þar menn búnir hvítum vefjarklæðum er blöktu í golunni.

„Það eru Rómverjar!“ hrópuðum við upp yfir okkur kampakátir, þótt við hefðum ekki látið svo lítið sem skyrpa á þess kyns labbakúta heima fyrir!

Þeir voru hvorki meira né minna en erindrekar Hins vestrómverska keisaradæmis sem þar fóru. Okkur framandi menn. En á hinni endalausu flatneskju sem Húnarnir réðu þótti hvorumtveggja full ástæða til að skiptast á kveðjum svo sem allir værum vér börn við brjóst sömu móður.

„Salvus sis! Salve!“

Herramennirnir féllust í faðma. Þrælar tókust í hendur. Og í framhaldi af innilegum kveðjunum var nú skipst á orðum á latneskri tungu.

Fyrirliði sveitarinnar hét Rómúlus, dökkhærður tignarmaður, kinnfiskasoginn og með ábúðarmikið nef. Ásamt honum fóru fyrir liðinu Rómanus yfirforingi, kátur og vingjarnlegur karl með hrafnsvart yfirskegg, og grásköllóttur tignarmaður, Prómótus landstjóri Pannóníu.

Erindi þeirra var ekki síður erfitt úrlausnar en okkar. Attíla hafði gert þá kröfu á hendur keisaranum vestra að sér skyldu látnir ákveðnir gullgripir í té, nokkuð sem hinn rómverski Valentíníanus mundi hafa látið honum eftir með glöðu geði og svo marga sem Húnanum þóknaðist að taka við; en Attíla hafði einungis gert kröfu til gripa nokkurra er höfðu horfið á meðan á umsátrinu um Sirmíum stóð. Sá fingralangi hafði verið einn af sjálfum skrifurum Attílu og hafði vélað gullið úr höndum biskupsins yfir Sirmíum á afar vafasömum forsendum og síðan selt það til ábata sjálfum sér í hendur rómverskum veðmangara, Silvanusi að nafni. Jafnskjótt og Attíla hafði haft veður af gripdeildunum hafði hann látið stjaksetja skrifara sinn og jafnframt sett Valentíníanusi úrslitakosti: Annað hvort skyldi Silvanus framseldur ellegar gullið afhent!

Og nú voru Rómverjarnir á leið til hans með svar keisara síns, þess efnis, að Silvanus hefði goldið fyrir gripina í góðri trú; en þar sem þeir heyrðu kirkjunni til kysi hann, keisarinn, að greiða andvirði þeirra í sláttumynt — ef þess væri nokkur kostur.

Því var það að umboðssveitirnar tvær fylgdust að til höfuðborgar Attílu og styttu hvor annarri stundir á leiðinni.

Ég nefni staðinn borg þó að engri slíkri væri hann líkur. Kirkjur voru þar engar eða marmarahallir, né heldur steinbyggingar eða steinlögð stræti. Aðeins tvö mannvirki úr varanlegu efni voru sjáanleg. Skáru þau sig úr aragrúa tjalda þar sem þeim hafði verið valinn staður á hæð einni og voru gerð úr timbri, gul á lit og státuðu meira að segja af turnspírum. Á að líta virtust byggingar þessar vera hin mestu hrófatildur og svo gisin að sjá úr fjarska að þau virtust hin ákjósanlegustu sem dúfnahús ellegar búr fyrir fálka.

„Hvaða mannvirki eru nú þetta?“ spurði ég.

„Annað er aðsetur Attílu,“ svaraði leiðsögumaður okkar — og bar fram nafnið Attíla lotningarfullum rómi. „Hitt er bústaður yfirhershöfðingjans.“

Umhverfis báðar hallirnar voru marglitir tjaldskógar. Töldu þeir tíu þúsund tjöld? Eða hundrað þúsund? Milljón? Engum hefði enst aldur til að kasta tölu á þau!

Við hvert tjald stóðu knippi af heyi og hálmi upp á endann, og á milli tjaldanna voru nokkur stök hús er álengdar virtust vera hvít á lit en voru reyndar aðeins moldarkofar með stráþökum, og í þeim bjó enginn.

Í útjaðri bæjarins voru nokkur hundruð járnsmiða að starfi, sótsvartir upp yfir haus. Daginn inn og daginn út stóðu þeir með hamarinn í höndum sér að smíða skeifur og örvarodda í reykjarsterkju af sviðnum hófum og tjörueldi. Óteljandi hross voru á beit í högum ásamt sauðahjörðum og nautpeningi. Hundar flöðruðu upp um okkur og á hverju götuhorni flykktust að okkur skarar barna.

Rauð veifa blakti við hún á hallarsetri yfirhershöfðingjans, og sögðu okkur Húnar er höfðu komið til móts við okkur og fylgt okkur síðasta spölinn að það væri til marks um að hann væri í bænum — hershöfðinginn sá er okkur hafði verið skipað að bíða heimkomu.

Hvar skyldum við slá upp tjöldum okkar? Leiðsögumennirnir vildu fara með okkur inn í miðja borg en lávarðar vorir töldu hyggilegra að bíða utan borgarmarkanna þar til einhver fyrirmanna Húna hefði valið okkur hentugan stað. Við stöðvuðum því eykin og slógum upp skyggni úr tjalddúk til að bíða undir í forsælunni.

Nú var að vita hvenær yfirhershöfðinginn vildi veita okkur áheyrn og riðu því þrír okkar, húsbóndi minn, Rústíkus og ég, í fylgd leiðsögumanns inn í bæinn. Þá komst ég að raun um hvers vegna mér hafði virst þessi höfðustaður Attílu svo afar stór — það sem hafði virst líkast þéttvöxnum skógi úr fjarlægð, var borg tjalda sem vissulega var all skipuleg, en tjöldin voru á víð og dreif, með góðu bili sín á milli þar sem hey- og hálmknippin stóðu upp á endann og eldstæði voru. Við framanverð tjöldin voru konur við bakstur og matseld og að annast um börnin sín, og á milli tjaldanna voru einnig víða kýr og hross á beit. Þarna þurrkuðu þær líka fatnað og eins höfðu staurar verið reknir niður í jörðina til að hengja kyrnur og keröld á til þerris. Sjálft tjaldið var aðeins svefnstaður og til skjóls fyrir regni og vindum, en annars var dvalist úti við svo lengi sem sól var á lofti. Börnin léku sér úti, konur og þrælar unnu verk sín úti, jafnvel gamalt fólk og lasburða lá úti á berri jörðinni, eða í besta falli á dýrshúðum.

En karlarnir, þeir hópuðust saman á götunum og þá á hestbaki — einlægt voru þeir á hestbaki; þeir gerðu ekki handtak en spjölluðu því meir saman og deildu um stjórnmálin og gerðu kaup sín á milli, eða fóru á veiðar ef svo bar undir, eða öttu kappi hver við annan á fákum sínum, eða þeir settu stríðsleiki á svið og æfðu drengi sína í vopnaburði. Og að sjálfsögðu átu þeir og drukku — ekki síst drukku!

Það var ekki síður athyglisvert hvernig segja mátti til um stærðir fjölskyldna eftir því á hvern veg tjöldunum var raðað saman. Sumsstaðar mynduðu tvö eða þrjú tjöld eina heild, reist þétt saman, og heyrði þá hið stærsta til höfði fjölskyldunnar en fuglarnir úr hreiðrinu bjuggu þá ásamt mökum sínum í hinum minni. Var eldamennskan þó sameiginleg með öllum úr sömu fjölskyldu.

Eftir því sem við þokuðumst nær aðsetri konungs einkenndist byggðin æ meir af stærri og íburðarmeiri tjöldum. Voru þau ýmist reist á ferhyrndum, fimmhyrndum eða sexhyrndum trjápöllum sem húðir voru breiddar á eða þykkir hærudúkar, og við hún eða yfir inngangi tróndu tákn fjölskyldna eða skjaldarmerki. Oftast nær var um einfalda táknmynd að ræða, sem gat verið hestshaus, storkur, stjarna, rós, kross, hringur. Var myndin ýmist saumuð út í tjaldið sjálft eða höfð uppi í áþreifanlegu eigin sköpulíki; þá til dæmis ör, hrútshaus eða hófur. Það var því augljóst að Örvarfjölskyldan bjó í þessu, Hrútarnir í hinu eða Hófarnir þarna. Því aðeins að táknmerkin væru á stöngum voru þau ekki skjaldarmerki fjölskyldna heldur til leiðsagnar um einhverskonar iðn eða höndlun sem þar ætti sér stað. Þannig var ilskór til tákns um hvar skóarann væri að finna, tjaldgerðarmaðurinn hafði uppi tvær tjaldsúlur í kross, trésmiðurinn skaröxi, bogsnikkarinn boga rauðmálaðan, feldskerinn lítinn gæruserk, vopnasmiðurinn sverð, járnsmiðurinn hófa — og var þó fjöldinn allur af Húnum sem létu aldrei járna hrossinn sín.

Fjöldi þræla var á stjákli kringum tjöld athafnalífsins, og þegar á allt var litið stafaði ævintýralegum ljóma af þessu höfuðvígi Attílu Húnakonungs — og var raunar ævintýri í sjálfu sér. Eða var ekki þessi höfuðpaur Húna á góðri leið með að leggja undir sig hálfan heiminn?

Á meðal hestamannanna voru margir með sárabindi um höfuð eða handleggi. Einn þeirra kastaði kveðju á leiðsögumann okkar: „Guð veiti þér styrk, Hjörtur!“

„Og þér langlífi!“ svaraði Hjörtur. „Mikið er gaman að hitta þig aftur!“ Þeir tókust í hendur og skiptust á fleiri orðum.

„Þeir eru rétt nýkomnir heim úr stríðinu við Akatírana,“ útskýrði leiðsögumaðurinn fyrir okkur sem við riðum áfram.

„En þú?“ spurði ég. „Hvers vegna tókst þú ekki þátt í hernaðinum með þeim?“

„Mér var ekki leyft það,“ svaraði hann. „Einungis þeir lítilsmegandi voru sendir í stríðið það. Lunginn úr liðinu varð eftir hér heima til að sem mestur herstyrkur væri til staðar ef herra vor skyldi mæla fyrir um för á hendur Rómverjum.“

Við skulfum frá hvirfli til ilja.

„Er ... er þá Attíla að bollaleggja eitthvað slíkt?“ spurðum við.

„Hann hefur ekki látið neitt uppi um það — en ætli við getum ekki nærri. Er ekki mest öll veröldin skriðin undir handarjaðar okkar? Aðeins Rómaveldi eitt eftir.“

„Og þykir ykkur trúlegt að þið hafið bolmagn til að knésetja það? Þar er ekki við alveg sömu smáþjóðina að etja og Akatíra, athugið það.“

Húninn yppti öxlum. „Smáþjóð eða stórveldi, það kemur í sama stað niður. Sverð Guðs er í vorum höndum — ekkert sverð af mennskri rót runnið fengi unnið bug á því.“

„Sverð Guðs — hvað áttu við með því?“

„Vitið þið það ekki? Eitt sinn féll sverð af himnum ofan. Ungur hjarðmaður fann það. Í hvert sinn sem við búumst til stórorrustu tekur Attíla sverðið sér í hönd.“

„En hvað fær ykkur til að halda að það sé sverð Guðs í raun og veru?“

„Hvað fær ykkur til að draga það í efa?“

„Nú, en segjum að svo væri ekki —“

„Ætli fræðaþulirnir okkar viti ekki hvað þeir syngja. Sverðið er líka svo fagurt að enginn mannlegur máttur hefði getað smíðað það. Þegar drengurinn fann það lék um það blár vafurlogi. Meira að segja Kama segir það vera af himnum ofan.“

„Og hver er Kama?“

„Æðsti prestur vor. Þar hafið þið dýrling! — og öllu helgari en þennan páfa ykkar, og það upp á hvern einasta dag!“

Við felldum niður talið þar eð nú hvein í gjallandi hljóðpípum. Og óðara dunaði tónlist úr tjöldunum úr öllum áttum. Húnverskur piltur stefndi til okkar fáki sínum sem virtist dansa í takt við hljómlistina. Þrír flautuleikarar fylgdu honum eftir og blésu tveir þeirra í reyrpípur við belgflautuundirleik hins þriðja. Pilturinn söng hástöfum og vingsaði pyttlu og ekki var um að villast að hann skemmti sér konunglega.

„Dálítið hátt uppi þessi,“ sagði ég við leiðsögumanninn.

„Ætli hann hafi ekki bara verið að selja fanga,“ svaraði hann, „og hagnast vel.“

Nú veitti ég kerrum athygli, sem var farið með um götuna og voru yfirhlaðnar laufguðum greinum, og tók þá líka eftir því að verið var að skreyta tjöldin yfir dyrum og við húna með greinum. Ómældu vatni var skvett á þurra, rykuga götuna og beggja vegna hennar var verið að gróðursetja tré. Það var ilmur í lofti af rakri mold og grænu laufinu.

„Segðu mér,“ spurði ég leiðsögumanninn, „er verið að undirbúa einhver hátíðarhöld?“

„Attíla er væntanlegur um hádegi,“ svaraði hann.

Timburhallirnar tvær voru núna á næsta leiti. Mér varð ljóst að raunar voru þessi hús hrein listasmíði og mikil hagleiksverk á sviði útskurðar. Bústaður Attílu státaði af heldur meiri íburði, og er nær var komið sáum við að höllin samanstóð af mörgum húsum sambyggðum. Í miðju var aðsetur konungs en viðbyggingarnar í kring heyrðu konum hans til og kóngum sem hann hafði á valdi sínu, og einnig lærdómsmönnum og ýmsum bandingjum. Í bakgarði hallarinnar voru svo fáein hús sem létu minna yfir sér, það voru útihúsin — eitt hesthús konungs, annað fyrir gæðinga kvenna hans, hið þriðja fyrir hross hjúa og heimilisfólks.

Alls voru þetta um þrír tugir húsa, og þar af á að giska um tuttugu þar sem voru hýbýli hirðarinnar. Mitt á meðal timburhúsanna var stórt steinhús, mjallahvítt, og varð húsbónda mínum starsýnt á það, því á margra vikna ferðalagi okkar höfðum við varla séð nokkra byggingu úr steini. Við áttum eftir að komast að því að þetta var baðhúsið, og hafði byggingameistarinn verið þræll frá Sirmíum en grjótið verið flutt um langan veg á vögnum á staðinn.

Á milli höfuðstöðva hershöfðingjans og konungssetursins var hringlaga flöt sem allt eins hefði getað verið skeiðvöllur, eftir stærðinni að dæma. Svæðið var autt að undanskildu eldgömlu linditré og stærðarinnar torgaltari úr rauðleitum steini er undir trénu var. Við jaðar altaristorgsins var vatnspóstur, og væri horft þaðan í austur, blasti við breiðstræti er lá frá torginu, og væri horft eftir því endilöngu mótaði fyrir víðiskógi. Gaf skógurinn til kynna að þar mundi Tísjuá renna.

Við höfðum uppi á yfirhershöfðingjanum í hallargarði sínum. Sat hann þar á hestbaki og flutti tölu yfir einum fimmtíu ungum tignarmönnum. Voru þeir vel og skrautlega búnir í blaktandi silkiblússum innan undir aðskornu vesti og í treyju yfir, ýmist gulri, rauðri eða bláleitri, með gylltum hnöppum; jafnvel hestarnir voru búnir uppá með veifum og fánum er léku um skrokkana eins og slæður. Yngismenn þessir voru að taka tilsögn um hina hátíðlegu móttöku, og um leið og yfirhershöfðinginn lauk máli sínu þeystu þeir úr hlaði á harðastökki.

Yfirhershöfðinginn var þrekvaxinn náungi, rauðleitur á hörund en gráhærður — var sem eftirmynd Kata, að því undanskildu að bróðir hans var lægri vexti og ekki svo vingjarnlegur ásýndum sem hann. Þegar hann veitti okkur athygli sneri hann fáki sínum til móts við okkur. Gaf hann til kynna að við skyldum sitja rólegir á baki.

„Mér hefur nú þegar verið skýrt frá komu ykkar,“ sagði hann og heilsaði húsbónda mínum með handabandi. „Það gleddi mig ef þið vilduð dvelja hér sem gestir mínir og snæða með okkur miðdegisverð í dag. Ég er raunar afar upptekinn sem stendur; konungurinn verður hér um hádegi og ég þarf að bjóða hann velkominn.“

Mér varð litið inn í hinn innri hluta garðsins og varð starsýnt. Fyrir framan hátimbraðar byggingarnar var skyldulið Kata að afferma vagna og taka af burðarklárum. Heimilisþrælarnir voru á þönum fram og til baka, og litla brúnhærða stúlkan ánauðuga var að kalla upp í einn gluggann: „Viljið þið flýta ykkur niður! Flýtið ykkur!“

Ég kom einnig auga á Móeik. Hún var rétt um það bil að fara af baki. Þræll kraup á kné og lagðist fram á olnboga við hlið hestsins og hún steig niður á bak honum. Hún kjassaði folann og strauk honum um granir, fór þá inn í húsið, létt og liðug eins og fiðrildi.

9.

Erillinn í borginni minnti á býflugnasveim. Hvert sem litið var voru þrælar að skvetta vatni á götur og dreifa laufi og grasjurtum. Konur og karlar stóðu sparibúin fyrir framan tjöldin, strjúkandi og snurfusandi klæði sín á síðustu stundu. Búið var að lita fax og tagl á öllum hvítum hrossum rautt eða gult. Tjöld voru skrýdd blómum og ábreiðum á allar hliðar. Hvarvetna var ryk í lofti og gróðurilminn lagði fyrir vit manns og af mykju og taði, og í eyrum klingdu bjöllur hestanna.

Við hröðuðum okkur ásamt Maxímínusi til hallar yfirhershöfðingjans — víst vissara að mæta tímanlega! Þjónn fylgdi okkur inn í rúmgott herbergi á þriðju hæð þaðan sem aðalgatan og auða svæðið milli hallanna blasti við augum út um opinn glugga. Eðlilega varð ég þó að sætta mig við að fá aðeins skyggnst yfir axlir herramannanna. Ysinn og þysinn færðist æ meir í aukana þangað til á hádegi að reiðmenn ruddu götuna. Um leið birtust konur hvítklæddar.

Á þeirri stundu, þegar sól skein í hádegisstað, ómaði skær lúðraþytur úr turni konungshallarinnar:

Fáeinum mínútum síðar komu þrír knapar í augsýn, á harðastökki, umleiknir rykmekki, og reið yfirhershöfðinginn til móts við þá. Um það bil þrjátíu húnverskir yngismenn af tignum stigum fylgdu honum fast á eftir, og þeirra á meðal voru fimm piltar með hetti á höfði sér setta gylltum snúrum — var sá yngsti um það bil fjórtán eða fimmtán ára, íklæddur himinbláu silki.

„Þar fara konungssynirnir,“ mælti Rústíkus.

Hershöfðinginn fylgdi þeim til móts við Attílu, og eftir um það bil hálfa klukkustund heyrðum við fjörlegan klið berast frá mannhafinu í fjarska. Til að byrja með var það eins og brimniður, en eftir því sem kliðurinn dundi hærra í eyrum, hljómaði hann engu líkara en að móðir jörð ætti sér hjarta, og að hjartað hafi slegið ólmt af gleði.

Hvítklæddu konurnar höfðu komið í hóp saman út úr höll konungsins, allar ríðandi og eins búnar hvítu silki. Hrossin voru rauð sem lauf á hausti og hver hestur teymdur af riddarasveini. Þær fylktu liði kringum stóran, gulli sleginn vagn, er var í lögun eins og valhnotuskel, og sat í vagninum hefðarkona drottningarleg ásýndum, en föl og mögur, og við hlið hennar tíu ára gamall snáði. Einnig hann var klæddur í hvítt silki, sem og konan, og á höfði sér afar hárprúðu bar hann himinbláan hött.

„Drottning drottninganna — hefðarfrú Ríka,“ hvíslaði Rústíkus. „Drengurinn heitir Eitíla.“

„Veri þú blessaður, Eitíla!“ kvað nú mannsöfnuðurinn við. „Ætíð blessaður!“ — en Húnar segja Blessaður! líkt og við segjum „Vivat!“ — Lifðu heill! Og litli snáðinn brosti og veifaði hetti sínum í allar áttir.

Seinna fékk ég að vita hvers vegna þessi konungssonur einn og sér naut svo mikillar hylli fólksins. Við fæðingu hans höfðu prestarnir sagt svo fyrir að þó svo að Húnalýðum yrði tvístrað eins og laufi í köldum haustvindi að Attílu burtgengnum, yrði konungssonur þessi, Eitíla, þeirra bjargvættur. En hvort sem var nú ástæða til að taka mark á þeim spádómi eður ei naut hinn ungi konungsson hylli allrar alþýðu. Hver og einn einasti fagnaði honum í hjarta sínu.

Á meðal kvennanna, er voru álfkonum líkar þar sem þær fylktu sér um vagn drottningar, kom ég auga á Móeik. Ó, hugur minn og hjarta, mættu hlið himnanna opnast mér! Ég barðist við hjartsláttinn uns vagninn hvarf úr augsýn ásamt föruneyti. Æ, það var eins og draumur hyrfi mér í bláma hyllinga...

Þá birtist álengdar hin konunglega brúðför. Hermaður með brúskmikið yfirskegg kom aðvífandi út úr rykskýi riðnu glampandi sólstöfum. Mundaði hann blaktandi fána sem á var örn gullofinn. Er nær dró leystist skýið upp í hundrað radda hljómsveit gangandi hljóðfæraleikara er fylgdu fánaberanum eftir og voru allir rauðklæddir. Þeir léku á trumbur og tréflautur og alls kyns hljóðpípur úr beini, við undirslátt tveggja stóreflis skálabumba úr látúni, og hringluðu litlar bjöllur á sprotum, áföstum bumbunum.

Húnversk tónlist hljómar framandlega í siðfáguðum, rómverskum eyrum, en hún er kjörin til að ganga í takt við. Eigi ósjaldan átti ég eftir að heyra gáskafullt stefið sem ómaði um stræti þennan dag, og því engum vandkvæðum bundið að hripa það niður nú:

Sægur þrælabarna valhoppaði með sveit hljóðfæraleikaranna, þau voru ólm af gleði og stöku rúlluðu meira að segja á undan sér hjólgjörðum. Á hæla hljómsveitarinnar komu knapar ríðandi, glitrandi af gulli og silfri.

„Blessaður!“ Hávær fagnaðarópin efldust um allan helming þegar Attíla kom í augsýn, ríðandi á stórum, hvítum gæðingi. Hinn ungi Eitíla konungsson var nú kominn á hestbak og reið við hlið föður síns honum á hægri hönd, en yfirhershöfðinginn honum vinstra megin og fylgdu hinir prinsarnir honum á eftir. Þá voru konurnar næstar í fylkingunni, í gulli slegnum vagni hefðarfrúr Ríku. Við hlið hennar sat nú brúðurin, dúðuð í silki og með sveig um háls sér úr rósarlaufi þar sem stirndi á jarknasteina á stærð við heslihnetur.

Kvenpeningur annarra fyrirmanna Húna hafði stillt sér upp undir sóltjaldi fyrir framan höll yfirhershöfðingjans.

Er Attíla nálgaðist bar hann hönd að hetti sínum og veifaði í kveðjuskyni, en ekki brosti hann.

Andstætt við alla aðra er ljómuðu af gleði var Attíla ásýndum sem marmarastytta. Skari syngjandi stúlkna safnaðist að honum og drottningu á báðar hendur, og þar á meðal var Móeik aftur komin, geislandi af gleði eins og stallsystur hennar. Ekki leit hún á mig — og hefði ekki heldur átt þess neinn kost að sjá mig af því að linditréð skyggði á bygginguna þar sem við vorum — en þrátt fyrir það og vegna þess hve hún brosti fallega tók hjartað kipp í brjósti mér, og einnig ég brosti. Á þessari stundu fann ég til ástar á Attílu, á allri hinni húnversku þjóð, hrossaþefnum, á öllu því er brúðkaupinu fylgdi; fann til ástar á sól og jörð, svo sterkrar, að ég hefði getað umfaðmað hvern og einn einastan, að hrossunum ekki undanskildum!

Attíla og öll hersingin ásamt brúðinni mjakaðist áfram.

Skyldulið Kata hvarf nú inn í höllina og birtist brátt á svölum úti þaðan sem gott var að fylgjast með skemmtuninni. Við héldum kyrru fyrir á okkar stað.

Komið var nokkuð fram yfir hádegi þegar Kati kom yfir til okkar og ítrekaði miðdegisverðarboð bróður síns. Yfirhershöfðinginn gæti þó ekki snætt með okkur sjálfur því hann þyrfti að segja Attílu af gangi stríðsrekstursins, en kona hans og fjölskylda myndu hins vegar verða til staðar.

„Og mig mun ekki vanta,“ sagði Kati.

Yrði Móeik viðstödd? Mér var þungt um andardrátt og leit á húsbónda minn. Mundi hann skipa mér að standa að baki sér? Svo sem ég varð ætíð að gera þegar hann sótti viðhafnarveislur, og samkvæmt rómverskri siðvenju mundi hann þurrka af fingrum sér í hári mínu.

Góður Guð, ver þú miskunnsamur! Hvað ef hann skyldi skipa mér að þjóna sér núna? Hvernig ætti ég að geta sagt við hann: „Herra, í aðeins þetta eina sinn, viljið þér ekki leysa mig undan því?“ Það gat ég með engu móti sagt, því að við opinber tækifæri er þjónninn eitt helsta aðalsmerki tignarmannsins.

Það var engu líkara en Prískus hefði getið sér til um áhyggjur mínar þegar hann kallaði mig fyrir sig og sagði: „Viltu koma eftir tæplega klukkustund og færa okkur yfirfylli af döðlum á fínasta silfurfatinu okkar. Þú skalt fara með fatið að sæti Maxímínusar — hann mun taka við því af þér.“

Svo að hann þyrfti þá ekki á mér að halda þegar allt kom til alls!

Ég brá skjótt við og tók til við döðlurnar, raðaði þeim snoturlega á fatið og skreytti með lárviðarlaufi og nokkrum smáblómum, sneri mér þá að sjálfum mér, þvoði mér, kembdi hárið og bar á mig ilmandi smyrsl. Heldur skyldi húsbóndi minn setja ofan í við mig fyrir að seilast í fínustu ilmsmyrslin sín en að hann þurrkaði af fingrum sér í hárið á mér!

Þegar nær klukkustund var liðin samkvæmt stundaglasinu tók ég fatið mér í hönd og hélt upp á loft. Dyrnar að borðstofunni stóðu opnar upp á gátt og lagði lykt af steiktu kjöti út um þær. Sátu að minnsta kosti tuttugu manns við borðið. Hershöfðingjafrúin sat í öndvegi, það var kona bólugrafin í andliti, hlaðin gimsteinum. Henni á hægri hönd var Maxímínus, húsbóndi minn á hina vinstri, þá aðrir gestir og þeim eins raðað, körlum og konum á víxl. Þar á meðal var Móeik.

Augu mín hvíldu á henni meðan ég stóð í gættinni og beið þess að húsbóndi minn yrði mín var. Freknótt stúlka gegnt henni við borðið lét móðan mása á meðan Móeik vann á kjúklingalæri með perlumóðurhníf. Hún var afar einbeitt á svip.

10.

Við héldum öllu til haga á minnisblöðum sem húsbóndi minn sá og upplifði. Síðar mundi hann taka greinarnar saman á bók er yrði varðveitt í hinni keisaralegu bókhlöðu. Eins og gefur að skilja var það ætíð ég sem hélt á pennanum, hripaði þá niður á snifsi af papýrus punkta um allt hvað eina sem á daga okkar dreif, stundum samkvæmt því er húsbóndi minn las mér fyrir, en oftast var ég einn um klór þetta. Þegar við kæmum heim myndum við koma röð og reglu á alla bleðlana og ég þá færa efnið í letur á hið fínasta bókfell.

Það var um svo margt að skrifa sem hafði borið til tíðinda þennan dag að ég beið ekki húsbónda míns heldur hófst einn handa. Hann kom seint heim og líkaði það vel að sjá til mín þar sem ég sat fyrir framan tjaldið mitt með skriftarheftið mitt.

„Duglegur drengur ertu,“ hrósaði hann mér. „Hversu langt ertu kominn?“ og úr vasa sínum dró hann upp lófastóra valmúafræböku, en þannig hafði hann oft dekrað við mig á meðan ég var aðeins stráklingur — kom þá heim með köku eða böku handa mér sem gerði mig svo sælan og glaðan; en núna, og það var ekki fyrsta sinni, sárnaði mér að sjá bökuna — ég var ekkert barn lengur!

„Ég er kominn á þann stað,“ svaraði ég og kyssti á hönd hans að þökkum fyrir bökuna, „þegar Attíla kemur að hallarhliðinu, nemur þar staðar og tekur konuna sína nýju í fangið og heldur á henni inn eins og hún væri ungabarn.“

„Lofaðu mér að heyra það annað sem þú hefur skrifað.“

Og ég las upp fyrir hann, og þegar ég var kominn á þann stað þar sem ég lýsti drottningunni húnversku og hennar fylgdarmeyjum, breytti ég ósjálfrátt um tón, svo sem ég væri að lesa upp ljóð: „Þær voru á að líta eins og mergð hvítra dúfna. Húnverskar konur eru englum líkastar. Á meðal þeirra er ein svo fögur að jörð skelfur af gleði einni saman, hvar sem hún stígur fæti niður...“

„Hvurslags eiginlega kjána afkáraskapur er þetta!“ sagði Prískus, og það kurraði í honum.

Ég einasta stamaði og rak í vörðurnar.

„Strikar þetta út! Og áfram —“

Þá veitt hann því athygli að ég var orðinn kafrjóður út að eyrum og hann leit á mig með einkennilegt blik í augum.

„Gættu að þér, sonur sæll,“ sagði hann með hægð, eftir stundarþögn. „Þú ert á viðsjálum aldri og margar freistingarnar að varast. Ætli sé ekki hyggilegra að kunna fótum sínum forráð en vera að eltast við flögrandi fiðrildi — svo þú verðir ekki höfðinu styttri!“

Þá fór hann að tala við Maxímínus, en um hvað hef ég ekki hugmynd og hafði enga löngun til að vita það. Smám saman tók ég að anda léttar, en áminning húsbónda míns leið mér ekki úr minni. Hann hafði lög að mæla. Ég hafði ekki minnstu hugmynd um hvað bjó hið innra með Móeik; það var fagurt skinnið sem hafði lamað dómgreind mína — það sem innst í sefa bjó var mér hulin ráðgáta. En líkami þessarar stúlku var hið undursamlegasta sköpunarverk Guðs á jörðu, undursamlegra en blómin hans; og hver forsmáir ilm þeirra og angan?

Formáli

kaflar 1 til 10

kaflar 11 til 20

kaflar 21 til 30

kaflar 31 til 40

kaflar 41 til 50

kaflar 51 til 60

kaflar 61 til 65

prenta skjal

Rómanza: heim á kvist