< Guðsgjafaglíma

Árni B. Helgason:

Guðsgjafaglíma - eller kællingens uldtæsende bulimia?

Rifla um höfundsköp og eignaréttar-vísindi ný og gömul - 2. lota

 


lystir ljósan ei

Lávarð himna

þó þrátt at búa

þykkvum skýjum í,

hulinn heið-myrkri

hátignarfullu,

hvaðan hraðfleygar

hljóma skruggur


Ljós í myrkri með orðum Jóns, ens enska skálds Miltons, og séra Jóns, íslenska þjóðskálds á Bægisá.

 


Við rekjum okkur þá fyrst aðeins til baka á þann stað þar sem hver og einn kól heitan á krímna Kíl, svo fjarri átthögunum, sem hvert og eitt nútímabarn skildi á augabragði og varð síst illt af, var það, að finna til ástar á átthögunum blossa upp í brjósti sér, hvað þá heldur dönsku dulrúnirnar rugluðu neitt voða barnshugans rím o.s.frv.


Með sínu lagi


Imens han söber vælling,

hyler sit psalterium,

en uldtæsende gamling

fosterhindeuggen um.


Þangað vorum við sem sagt komin. Og liggur ekki lausnin í augum uppi núna - inductio af leiðis deductionis til! Þetta var einkennileg vísa, kannski ekki beinlínis leirburður á íslenska vog, en nú er hún orðin alveg skotheld, þökk sé "bófanum"; þessi perla sem lýtur nær fullkomlega þeim bragarhætti sem forndanskastur má kallast en ég hef því miður gleymt nafninu á. Afleiðsla okkar hefur bókstaflega leitt okkur að dyrum ljóðsins. Sjáum nú í hendi okkar - með dulmálslykilinn að vopni! - að ljóðlínuröðin hefur verið öfugsnúin, sem sagt lyppuð, fjaðrirnar reittar af öllum ljóðshaminum, hugsanlega til að dylja rétta röð börnum, sem auðvitað klóruðu sig flest gegnum dönsku á þessum tíma; að ekki væri hætta á að ruglaði neitt barnshugans rím og hin öllu enn lágfleygari glímutökin.

Þegar rakið er ofan af öfugsnúningnum og allt sett á réttan kjöl, fuglinn beinlínis fitjaður á ný upp á fætur, hlýtur kyn jafnframt að víxlast á hvorn veg sem væri, ef á annað borð kippir í eitthvert kynið, nema hvorugkyns sé. Að kællingen sé sem sé alls engin kerling þegar allt kemur til alls. Hvað þá heldur einsömul nefnd til ljóðs og sögu, því að ved, sem var fyrsta orð lyppuðu vísunnar, bendir eindregið til fleirtölu, eða að minnsta kosti til tvítölu, að leynist í henni aflyppaðri; d-ið tákni þá einfaldlega að fyrst skuli draga tvítölutáknið, ve-ið, frá, svo og náttúrlega dragfrá-táknið sjálft, sem sagt d-ið. Lokaorðið um, þar sem í lyppaðri vísunni stóð drum, getur vart táknað annað en nudansk om, því um bendir eindregið til forndansks uppruna, að gæti jafnvel verið hreinræktað gammeldansk. Gluggen hefur augsýnileg verið sett sem dulrún fyrir uggen þó óneitanlega komi það dálítið spánskt fyrir sjónir aflyppað í fullri Mínervu og vísdómsmynd ef tákna á forndanskan ugga, hvort sem væri fiskuggi eða fiskur almennt. Víst má reyna að setja rum en ekki um í stað drum, þá sem sagt forndanskt romm eða á hinn bóginn rúm, þá hvort sem væri hvílu til hvíldar eða hávísindalegan geim, dette hele universitetið, en allt myndi það kalla á óleysanlegan eignarfallsvanda og glímu við helstil langsótta tilvísunan. Sé málið skoðað ofan í kjöl held ég að við hljótum að fallast á að uggen sé uggur og ekkert annað en uggur, svo ljóst sem það má vera og skýrist af allri heildarmyndinni, sem í lauslegri endursögn á ástkæra, ylhýra gæti hljómað einhvern veginn svo:

Einhver svolgrar í sig vellinginn, grenjandi á grallarann, meðan lyppandi öldungur er hjúpaður ugg líknarbelgs. Í fyllri hliðstæðumynd gætum við séð fyrir okkur tvo menn á skaki, ungan mann sem svolgrar í sig vellinginn, grenjandi á grallarann fremur en saltarann samkvæmt íslenskari hefð, á meðan öldungur situr við færið sitt skakandi hjúpaður líknarbelgs ugg - þá fósturhimnu? Að jafnvel sé fósturlátsins Freyja? Höfum þá í huga að öldungur getur verið hvors kyns sem er, karl eða kona - og jafnvel samkyns ef út í það væri farið, líkt og hefur hent keisarana og páfann, ekki satt? En öldungurinn, er hann þá á góðri leið með að endurfæðast, eða er hann að ganga í barndóm - eða hvað? Eða vofir dauðinn svo yfir honum að brátt verði allur, að hrein aflausn lífs og sönn endurfæðing standi fyrir dyrum; nýr sáttmáli skírnar, jörðu á eða á himnum? Eldskírnar eða vatns? Jafnvel sjávar? Eða því grenjar ungi maðurinn svo á grallarann? Grenjar hann graduale í merkingunni að lesa á bók, sálmabók, sem sagt grallarann; eða grenjar bókarlaus beint á grallarann á himnum, sjálfan saltarann? Að þeir séu á útilegu á þessu horni, fletji um borð og séu orðnir uppiskroppa með salt, grenjandi á salt, salt, meira salt? Ellegar sá ungi beinlínis vilji salta þann gamla! Séu komnir með fullfermi, á hvorn veginn sem á er litið, og að það sé leiðin til að létta á bátnum, að svolgra í sig vellinginn og grenja á grallarann undir því yfirskyni að uppiskroppa séu með salt, slá svo þrjár flugur í einu höggi, salt'ann þann gamla bara í söltum sjó, létta svo á sér og af bátnum vellingnum, og loks horfa á er glænýju, mjallhvítu saltinu rigndi af himnum yfir uggana sem hann ungur og bókarlaus veiðir í staðinn í veltingnum? Að uggen sé þá virkilega tvíræðrar merkingar: tákni ekki einungis ugg og ótta, heldur líka ugga, fisk? Þá að himnauggar fóstri öldunginn? Eða himnuuggar - sem sagt uggar fylgjunnar? Ellegar þá öldungurinn fóstri uggana? Foster hindeuggen um? Væri það ekki ó key á forndönsku? Eða hinde uggen um? Eða hinde foster? Hann þá innanborðs eða utan, sá gamli? Jafnvel hann þá grenjandi á grallarann sjálfur? Eða hvorum fellur eiginlega í skaut þessi beggja skauta byr keisaralegrar tvíræðni, öldungnum eða unga manninum? Og hvert leiðir byrinn - beint niður til helvítis eða upp til sælu himna eða eiga þeir völ á einhverjum meðalveginum Kára, jafnvel inn á doktorsbraut í óbreyttum sjóklæðum ellegar burðarmannanna kjól og hvítu?

Hljótum að víkja hóværlega af leið og láta lysthafendum eftir hinn margræða mjóa veginn og vonandi dýrlegu lausnina. Köttur útí mýri sér um stýrið.

Við sleppum þó ekki leikmannstökum okkar á ævintýrinu alveg strax, látum doktorum eftir heildarmyndina en leyfum okkur sem almennum lesendum að huga aðeins að sjáfri áhrifamyndinni, sem óneitanlega er afar dökk, dimm og drungaleg, að ekki sé sagt ískyggilega ræðgisleg, hreint út sagt á alþýðu vísu. Við erum þá komin að mörkum þess sem börnin mega heyra. Að sjálfsögðu eru það óeiginleg merkingaráhrif ljóðsins sem við kappkostum að finna, en það er einmitt það sem ungbörn ei átta sig á og fyllast skelfingu. Við sjáum skáldið fyrir okkur klæðum svipt, skelfingu lostið yfir afleiðingum gerða sinna, nakið jafnvel í fjörbrotum, fjöregginu dýru orpið, allt opinbert orðið sem það kappkostaði svo að hylja. Það verðum við að varast og opnum því ekki alveg upp á gátt en höldum okkur nú við hulinsmálin ein, látum sjálfan hug skáldsins hrífa oss, áhrifin er við skynjum rétt milli lína og látum vera að lýsa á snúnu barnamáli. Látum þau heldur hvílast rökkursvefninum á meðan við leggjum við eyru paa dansk, eller soddan synes jeg det lyder ja vel, hvad tænker I? Jeg bærer stadigt i mit liv angst og ugg, folk lytte til min digtning. Jeg vækker mit foster, drauga har Kerlaug. Jeg lader drápuna dynje frem fra digtets bo, medens den styrter frem fra Dvalins greb. Jeg byder mændene Regins rigtige dryk.

Drottinn minn dýri! Að sé sjálf fósturlandsins Freyja! Eða heyrði ég rétt? Heyrðuð þið rétt? Að réttur sé settur yfir Haraldi hárfagra? Hljómar eins og hvert annað bull en ég get svarið það þetta er Snæfríðardrápa og ekkert annað. Salt sjálfrar Snæfríðar, ekkert annað, ótrúlegt! Muniði ekki? Æ, hvernig er hún nú aftur í réttri línuröð. Eða tímaröð skriptanna? Æ, æ, og börnin kannski enn vakandi. Æ, þeim ætti þó varla að stafa nein ógn af svo hreinum og klárum gammeldansk? Og drepa ekki svona drápur hvort eð er rímnagleðina í þeim á meðan þær yfir okkur hrynja ef þau eru þá ekki löngu sofnuð út frá lestrinum eða hafa hætt alveg og lokað kistunni þegar var skálað í fyrstu lotu? En Snæfríðardrápa eins og mig minnir hún sé undir Haraldar stemmu hárfagra? Öll samanþjöppuð í viðlaginu, man ég rétt? Gull af manni Páll að leiða okkur ekki þetta fyrir sjónir fyrr, annars værum við fyrir löngu búin að gleyma því öllu saman og það hætt að yggja oss...


Eggi ber ek æ ugg

ótta hlýði mér drótt,

dána vek ek dular mey,

drauga á Kerlaug.


Imens han söber vælling

hyler sit psalterium

en uldtæsende gamling

hinde foster uggen um


Drápu læt ek ór Dvalins greip

dynja meðan fram hrynr,

rekkum býð ek Regins dryk

réttan af bragar stétt.


Imens han söber vælling

hyler sit psalterium

en uldtæsende gamling

hinde foster uggen um...


Víst væri gaman að heyra þá heiðursmenn Morthens og Megas taka þetta saman í kór, fullum hálsi, á fullu modern boxi - og kannski með Skagfirsku söngsveitinni allt til enda? Myndu þá kannski rýna og leiðrétta textann í leiðinni þeir rifluðu, rifjandi upp stemmuna; nema þeim sýndist vanþörf á reyfið að reifa? Eða skyldum við fyrst skora á Bubba að syngja Hello Good Bay með sínu lagi? Bubbi skori þá fyrst á Megas að taka það með sér - eða þannig...


You say yes, dontsay no.

You say stop and I say go go go, oh no.

You say Good Bay and I say hello

Hello hello

I dont know why you say Good bay, I say hello...


Hann Geir byggði sér hús við hafið og hafið sagði ó key, hér er ég og heiti Faxa Bay. Í kvöldsins hægláta húmi heyrði hann bylgjunnar sog, þannig er þessi heimur, það er og. Og hjarta hans fylltist friði og farmannsins dreymnu ró og hann hugsaði um allt sem hann unni, og þó - í nótt myndi hann ekki krókna úr kulda í kofa á Kili! Mikli eilífi andi, kann hann að hafa sagt að lokum, ó key.

Ég veit ekki hvort hús Páls sneri út mót gamle Holmens havn Víkurkaupstað eða út eða inn mót Pollen eða sneri þar einhvers staðar á milli þegar hann var ekki að snúast í kóngsins Kaupmannahöfn. En hann snerist víst í mörgu og hikaði ekki við að draga tennurnar úr fólki ef það óskaði eftir því og stakk þá gjarnan gulli upp í það í staðinn. Einhverju sinni fann hann sig knúinn til að andmæla fóstursyni Geirs gamla og nafna og stakk þá upp í hann heilli bók, Rv. 1888. Fjölfræbúðingurinn vitað sem var að gaurinn sá, þó þá heldur hefði færri af að státa um fertugt, væri ekki mjög gynkeyptur fyrir slíku gulli sem glóir, hvað þá heldur væri sem tannlaust lamb að leika við. Önzu þessa hef ég ekki lesið en mikið hlýtur hún að hafa verið kynngi magnað svar, sér í lagi ef það er ritað á alheimstungumálinu sem var fjölfræðingsins eigin uppfynding og honum mikið hjartans mál. Hefur verið mikil uppístunga og dálítið erfið til andsvara má ímynda sér þó ekki fari samt sögur af því að fækkað hafi neitt tönnunum málshefjandans, sá kunni enda líka ýmis mál að láta leika á tungu.

Stefán "guide" var þó allra manna stórtækastur í drætti og átti til að draga heilan skipafélagsskap á asnaeyrunum heimanna á milli vestustu og austustu Íslendingabyggða þegar þannig lá á honum og hann var orðinn forhertur, svo sem ég hef áður aðeins ýjað að, engu líkara en maðurinn væri bara í einfeldni sinni að leika sér að skútum á Tjörninni ellegar þá draga á tálar bernskustu börn sinnar tíðar með þessum geigvænlegu hulinsrúnum og dulvísum hér umfjölluðum. Enn þann dag í dag skilur ekki nokkur maður hvað leiðsögumanninum gekk eiginlega til; nútíma sagnfræðingar sem skoðað hafa málið ofan í kjöl og frá öllum hliðum aust til vest, sólkrossinn umkringis, standa ráðþrota. Þegar "guiden" var að þessu var vissulega reynt að skella skuld á einn Jóninn, að tísku síns tíma sem nútíma, eins og verið hefur allar götur síðan Jóhannes heitinn skírari var á dögum sá sem jós þann frá Nasaret og allir urðu alveg bet en allar þjóðir aðrar en Íslendingar og Gyðingar hafa fyrir lifandis löngu vanið sig af; skyldi þó ekki vera að þetta séu kvíslir af sömu rótum? Djúpar eru ræturnar í öllu falli, hvar sem hnyðrurnar annars liggja, en fyrr má nú skera en láta stjórakljánna að eilífu fyrir stýrið vera! Guði sé lof að heita ekki Jón. Illt er að liggja undir grun, verra undir áburði, verst að liggja undir skítadreifara, mælti á hinn bóginn páfinn, sem svo margt hefur mátt þola af Íslendingum, þessum miklu og mestu stórmeisturum í skítkastfimi, skák og þrætubókarlist að undarlegt má heita að þjóðin skuli ekki fyrir lifandis löngu hafa tekið sig til í andlitinu og farið í krossferð á hendur honum, þessum stórmeistara í Jóns nefnu. Nema gert hafi - eða hvað?

Lykilinn varðveiti PéturÞað er athyglisvert að þegar Íslendingar taka á móti Kristi hafði að jafnaði fimmti hver páfi tekið sér Jóns nefnu á næstliðnum fimm öldum frá Jóhannesi I. 523-26. Komu Jóns köst og með hléum og aftur Jónar; og frá landnámi til Kristnitöku var þvílíkt vart orðið þverfótandi fyrir þeim að varla verður litið öðruvísi á en hreina ögrun í okkar garð. Svo rammt kvað orðið að Jóni þegar Íslendingar meðtaka sakramentið að ekki komst hnífurinn milli Jóna: Jóhannes IV. var 983-84 og aftur Jóhannes XV. 985-96, og varla er Gregoríus V. tekinn við af Jóni en einn falspápinn ryður sér til rúms og ríkir um misseraskeið sem Jóhannes (eða hvað annað en Jón!) rammfalskur XVI., að Gorgur kemst aftur að, svo Silvester II. 999-1003, að enn kemur Jón á hæla Jóni, nú er það Jóhannes XVII. sem ríkir um skamma hríð árið 1003, svo Jóhannes XVIII. 1003 til 1009. Má nærri geta að heldur hefur Íslendingum verið farið að hitna í hamsi og næsta víst þeir hafi slátrað einhverjum af þessum Jónum þó engar beinar heimildir sanni. Hangið hefur á bláþræði nýlofað trúmálasambandið, hlýtur að vera, en bönd þá treysts á ný með Sergíusi IV. og Benedikt VIII. að vandræðagaurinn Jón XIX. aflátsprangari allra fyrsti kemur fram á sjónarsviðið 1024 og ríkir næstu átta árin, sem var óvenju langt skeið, höfðu þeir sjaldnast eirð í sínum beinum nema örfá ár hvort sem tækju sér Jóns nefnu eða ekki Jóns. Íslendingar hafa nú verið fullsaddir. Seinþreyttir til verulegra vandræða á alþjóðavettvangi hafa þeir gert Vatíkaninu ljóst að annað hvort kastaði það fyrir róða þessum Jónasið fyrir fullt og fast ella Íslendingar tækju á ný að fága heiðinn sið og mætti Hvíti-Kristur þá þeirra vegna gefa sig allan öllum þessum Jóns uppnefnum.

Sjá má í hendi sér að farið hefur um Pétur og Pál. Benedikt IX. sem nú hefur sig til ríkis situr hvorki meira né minna en heil 13 ár sem má kallast heil eilífð á páfastól á þessum tíma, og var þó ekki öll nótt úti með pápa þennan að þessari óheillatölutíð liðinni. Allaveganna enginn Jón þorað að banka upp á. Og næstu tólf árin, til 1057, ríkja þeir hvorki fleiri né færri en átta, páparnir, og þó undarlegt megi heita samt alls enginn Jón; og eru þó ekki nema sex í allt talið, hvernig í ósköpunum sem það má nú vera. Nei, það er ekkert undarlegt við þetta. Nú var Ísleifur nefnilega á næstu grösum, má segja, á Saxlandi, að búa sig undir að hreinsa landið af farandbiskupum og víst tími kominn til, langt liðin hálf öld frá þessari Jónatöku eða hvað átti að kalla það. Með annan fótinn í föðurleifð sinni Skálholti býr Ísleifur sig af krafti undir að boða Krists fullveldi, og þá gjarnan án meðalgöngu annarra en sannhvíts páfa eða hvað; bíður hann því færis með hinn fótinn upp á fastalandinu að eiga undir annað en högg þessara ræskna og turtildúfa að sækja, sem hann lengst man hafa setið stólinn í Róm. Nokkuð það sama skeið og Jón vandræðagaur XIX. situr hann hefur Ísleifur setið á skólabekk unglærlingsár sín í Herfurðu í þvísa Saxlandi, án alls vafa gerður út af örkinni af Íslendingum til höfuðs þessu harðsnúna Jónsklerkaveldi í Róm. Því nú skyldi láta sverfa til stáls!

Öldum saman hefur landinn mátt láta hrekjast æ vestar og norðar á bóginn undan Jónsholskeflunum sem keyra um þverbak á landnámsöld. Komnir norður undir Hafsbotna á síðhallandi þjóðflutningaöld, hvar þá eigi verður séð að lengra verði komist, eiga þeir sér engra annarra kosta völ en snúa vörn í enn eina harðvítuga sóknina, þrælka nú víkinga og fjörulalla þá sem þar verða fyrir þeim í vogskornum flóum og víkum og fjörðum útskaganna og kunnu með rauðajárnsöngla eina að fara og loðinleppafæri, timbrandi sér þess tíma færeyinga og kænur; en kenna þeim að fara heldur með vopnum og alvöru járnverjum, stáli og brandi, á Jónsmið hin ægi úfnu og stríðu og smíða þar til skip, skyldu þeir, er stæðu undir nafni, hafskip er sigldu beggja skauta blíðan byrinn suður á Rómsbóg; það væri verk kvenna, kenna þeir þeim, að liggja fisk í fjörum, en karla að liggja í víking.

Við þekkjum þá sögu og hið langvinna og tapaða víkingastríð og þúsund ára gleymsku fiskvísindanna. England eitt og Normandí unnust en guldum skipasmíðahöfundsköp fyrir og dýrustu hafréttarvísindi, en ekki vannst Róm hvað þá sjálft Vatíkanið, en sjálfir máttum hörfa út yfir ystu Hafsbotna myrkustu þá Rómspápar önzuðu með gagnsókninni hinni miklu og ísmeygilegustu sem Íslendingar stóðu í raun frammi fyrir nær linnulaust allt skeiðið frá hinum hárfagra til hins harðráða, mátti mjóu muna að þjóðinni yrði ekki skákað út í allra ystasta heimskringluhorn að lokum. Stóð þá ekki um neinar Jótlandsheiðar valið heldur sjálfan heimsendann ískyggilegastan. En það bar til um þessar mundir, að tekið var að hilla undir þann endann í vestustu byggðum, að Hjalti mælir, sem frægt varð:


Vil eg eigi goð geyja;

grey þykir mér Freyja.


Hjalti sem sagt búinn að fá yfir sig nóg af fararstjórn Freyju á þessum aldalöngu hrakningum í langvinna Jónastríði, en telur sig nú hafa fundið ráð við því að þjóð þessi sem fyrir svo óralöngu fyrir duttlunga örlaganna lenti í ferðalögum megi nú staðfestast fyrir fullt og fast, megi fella niður háttu hirðingja og kóngsmærðarfræbla og ambögusmiða og unna sér heldur langþráðrar hvíldarinnar.

Þegar hér er komið sögu hafði Jónshríðin aldrei harðari verið, svo sem sjá má af rununni pápanna hér rakinni. Áttum við enn að taka okkur upp og hörfa, láta jafnvel skáka okkur út í ystasta horn og kima heimskringlunnar - eða fara að ráðum Hjalta og Gissurar, láta krók koma á móti bragði refa þessara, taka upp sið þennan gamlaða en gera nýjan, beita gamalkunnasta bragði herlistasögunnar - hætta svo gott sem goðin að geyja en beita heldur Trójugaldri Ódysseifs, vinna sem sagt vígið peyjanna að innan?

Silvester II. páfi 999-1003Pre-modern tímamælir byggður á klukkukólf Silvesters II.Sjá má í hendi sér að fagnað hafa Pétur og Páll og látist fallast á að Róm legði af Jónasiðinn fyrir sinnaskipti þjóðar þessarar svo langræknu - en eðlilega sviku þeir jafnharðan. Silvester II. frankapápi fyrsti og mikla fróðleiksnáma í múslimavísindum tekur að vísu við af Gorgi V. og ætli ekki hafi verið að skipan Gissurar og Hjalta, kannski fyrir milligöngu Rúðujarls, um þær sömu mundir þeir hafa verið að þæfast við þingheim um herbragðið, öll þau gæðingskaupin og galdur mikla og sinnaskipti gegn blótum á laun. Sá vísi Silvester reyndist að sjálfsögðu skammgóður vermir í svikalogni því strax árið 1003 bankar einn Jóninn upp á að Silvestri burt kölluðum. Og enn annar Jón á hæla honum áður en þetta lævis ár Loka var liðið og situr skepnan sem fastast hin næstu árin. Sem sagt ekki alveg úti um þá Jóna enn, svo sem rakið hefur verið, og hin rómverska Jóns-talnaruna þó orðin svo há og komin í þvílíkt öngþveiti að vísustu fræblar í Vatíkani hana varla lengur skilja, enda fingur og tær varla óteljandi; virtist koma fyrir lítið þó Silvester heitinn, sem vissulega kunni að telja, og það meira að segja stjörnurnar, og það alveg rétt upp á nýjan, arabískan móð, hefði lagt sig niður við það áður en hrökk upp af að reyna að koma þessum vísundum, eða hvað skyldi kalla þá, þessa Róms fræbúðinga, í skilning um þessa frumrót alls og frumlistgrein allra höfundskapa, að telja; og hafði þá einnig reynt að kenna þeim að mæla tímann upp á sekúndu og par með klukkukólf, en kom fyrir lítið, þeir þekktu hvorki sinn vitjunartíma né Ísleifs.

Nú fer líka að styttast í Jóns-rununni! Ísleifur er sem sagt kominn til skjalanna og ekki seinna vænna ef Trójugaldurinn átti ekki að snúast upp í hreina Rómsandhríni og fordæða með afar fyrirsjáanlegum, að ekki sé sagt ískyggilegum afleiðingum - sem sagt enn einum þjóðflutningunum Freyju, enn vestar um haf, já jafnvel út á heimsenda, og gilti einu þó Eiríksættin landabrallaranna kallaði Vínland hið góða; það var þá mark á þeim takandi eða hitt þó heldur, græningjunum! Hefndist nú Eiríki fyrir og niðjabálki öllum fyrir ímyndafræðina, skrum mikla og stórbrotna blekkingarleik. Bröllurunum foldar ísa jökulgrænu varð vart lengur trúað til neinna góðra landa hvar smjör drypi af hverju strái, hvað þá vín - skreytnin var stimpill orðinn, ígildi ættarfylgju.

Því var það fyrir skreytni eina og vantrúnað að ekki horfði við landauðn á Íslandi, ekki í bili. Gósenland vestra, það er síðar nefnt var Tierra del Bacalaos, mátti enn um sinn heita hin eina sanna paradís á jörð þó enn einungis væri kallað Tierra de Bacchus Bonus í auglýsingabæklingum eða í græningjavísum öfugmælanna. Kynnu þó Eiríks niðjar að lokum hafa mátt taka upp lúið þá löngu aflagt merki Freyju að verjast mættu Jónum þeim tveimur einna allra seinustum er skutu upp gorkúlum eftir ríflega tveggja alda gersamlega Jónahreint skeið eftir Ísleif. Varla verður Ísleifi um kennt þó áhrifavald hans hafi þá verið farið að dvína svo í páfagarði, svo löngu eftir dauða hans, að voguðu sér að banka upp á; miklu fremur skyldi skoða málið í því ljósi að á sama tíma komust Vatíkanherrar hægt og sígandi upp á lag með hina arabísku galdralist, að geta talið jafnvel upp að þúsund og einum eins og að drekka Krists blóð og jafnvel svo oft með æfingunni sem kardínálum hugnaðist og geta þó skrifað útkomuna hjá sér í lófann að bragði - líkt og við nú á tímum skrifum hjá okkur símanúmer upp á þúsund og einn sinnum þúsund og einn sinnum fjórir til níu, eða eitthvað þar um bil, eftir því hve jarðbundin línan er eða himinlæg, sem sagt almenni kóðinn Símans og Vodafone eða mobil, plús smá að auk fyrir nákvæma einstaklingsgreiningu númers - og þó í lófann einn skrifum og með sjö tölustöfum einungis! Það þarf því engan að undra þó guðsgaflatalan og Jónanna táa um það bil tíu, sem Ísleifur skildi við svo rækilega klippta og skorna, hafi fremur minna vafist fyrir lævísu Jóns brölturum er hér var komið sögu.

Að þeir lævis Lokar hafi þá beinlínis hreinsað Grænland? Af og frá, ekki svo skjótt, enda í þessari sumpart hinstu Jónslokatíð - eða hvað skyldi segja? - ekki enn alveg svo fram af Vestur-Íslendingum gengið. En Jónar lagt drög að landhreinsuninni? Á því leikur enginn vafi og mega Austur-Íslendingar raunar þakka sínum sæla - eða skyldi segja vanþakka? - að hafa ekki gufað upp sömuleiðis í vestustu uppheimum, hvort sem væri á Saltfiskalandi og vínguðs hins góða ellegar í Inúitaríki hinu mikla og víðfeðma, ægibjarta og myrkurs, allra helgustu nótta heimskringlunnar.

Fyrstu drög að gagnsókninni hinni síðari og svo lævísu, og skyldum fullum fetum segja lævísustu, voru lögð með krýningu Hákonar gamla í páfagarði - hinni fyrstu í allri sögu Noregskonunga með svo praktuglegri pomp. Geldur hann fyrir eiðskaupin ísa foldir bláar og grænar með öllum fylgjum, fiskum og lausum aurum, löndum, sálum; svo ósannlegt pápa þótti að ekki þjónuðu foldir þessar undir einhvern kóngsþrælinn sem öll hin í veröldinni. Varla svo að varpað hefði af sér hvítvoðungshamnum í orðsins pomps fyllstu merkingu, páfaþrællinn, sá gamli refur Hákon, efnir hann heit sitt að bragði og hrifsar undir sig Grænland, árinu á undan Íslandi þá er heyrinkunn varð ný sáttmálagjörð er brátt var þó æ hátíðlegar kölluð hin gamla gjörð, eins og dulrún, áhrýnisorð, vísandi til sáttmála er með tíð og tíma eða öldunum seinna kæmu til nýrri, og væri því öllu skapi næst að kalla hinn eldgamla sáttmála, næst á undan gömlu gjörðinni 1302 í aldanna allra löngu runu.

Strax árið 1276 - aðeins að hálfum öðrum áratug liðnum frá landabraskinu og páfaþrælseiðsins, varla að blekþornuðum kristnirétti Staða-Árna Skálholtsbiskups staðamála eldgömlu, mála með nýlundu mikilli Ísafoldarfylgjunautum til gremju sárrar, kirkjubeinan og ýmislegri ölmusu til páfa (eiðsgjöldin, pétursbeitan, hvað annað!) - þá er hinn fyrri þessara Jóna, sá ca. XX.-XXI., kominn á kreik, og tekur nú aldeilis að hilla undir Altera Roma - Avignon við vatnaskilin Rónar og ystustu ósa Róms - beiningarmannanna Péturs og Páls og Jóns endurfædda Róms. Avignon við vötnin lygnu stríðu, sem átti eftir að verða höfuðvígi sóknarinnar lymskufyllustu öldina alla sem brátt fór í hönd og skildi að lokum Íslendinga hina austrænni eftir í sárum en Vestlendinga svo hugmóða að gufuðu upp, en sjálft Vatíkanið svo ringlað orðið eftir aldahvörfin og átökin öll um 14. aldar mót og hinnar 15. að týndi niður allri pápatölu um tíma í hreinum Rómsklerkatalna og táa ruglingsleik, Pétur og Páll vitandi hvorki í þessa Róm né hina, hvað þá Jóna eða ekkijónatöluna pápa á stól; hefur síðan ekkert til Vestur-Íslendinga spurst né þess hafréttarbálks neinna niðja.

Paul Signac: Páfagarður í AvignonÞað var hinn Jóninn, allrafingraogtáaplúseitthvaðsmá, sem hóf má segja þessa vígmóðu öld fyrir alvöru. Hafði þá forveri hans Klemens V. flutt heimskauta-Rómsbauginn vestur á Avignonbóg og smurt fyrir Jóninn stólinn, þokað sem sagt Vatíkani fet og enn fyrir fet og þó betinu lengra frá Nazaret í áttina til íslenskra byggða, að enn betur lægju nú við praktuglegum gorkúlunum og pompskotunum þessara heimsvaldasinnuðu guðs barbídúkka og miklu hersabossa. Gorið og slorið fól Jón portúgölskum og baskneskum að ynna af hendi en vallónskum í Normandí pompið, svo Englum og Írum pragtina, nema þá skyldi hafa verið í einhverri annarri kúlnaröð og hríða, en það skiptir ekki máli né heldur pápatöluröðin eða nafnarunan avignonska sem í Jónskjölfarið fylgdi út öldina fjórtándu sem nú skyldi opna og snúa kili í norðaust í krafti hafréttarvísindaframlags Íslendinga og mögnuðu orrustuskipasmíðatækni alda gömlu, en nú sem sagt í nafni pápa og vísindaþræla hans, loks fullnuma í kompás og kunnu orðið með segl og stýri að fara, leggja kjöl réttan og böndin sléttbyrta bógs og hátimbraða plankakastala karavellanna yfir miðju stafnstýri; höfðu svo skotist fram úr súðbyrtum snjórnborðungum okkar og hafflaugum pallstöðugu; og svo að fiska, fræblarnir, kunnu þeir, og skjóta af fleiru en lásboga, þó undir lítilsiglda forystu gliðnandi kirkjuskips feyskna og fúna því miður þröngvað væri.

Þetta höfðu þeir þó lært, þrælarnir, en páparnir lagt lymskulega niður fyrir sér sjálfan Trójugaldurinn Hjalta og Gissurar. Þóttust nú aldeilis fullnuma í Ísleifs kynngi og geta launað eyjaskeggjum þessum langræknu lambið gráa og fellt á sjálfs síns bragði, að unnið gætu vígið peyja þessara og meyja eyjar frá innan. Með alla þræði í hendi sér í nýju Róm létu þeir nú heldur en ekki hendur skipta og hvort ekki heldur hamarshöggin steinsmiðanna glumdu undir æ magnþrungnari klukkukólfunum, reisandi pápum nýjar, æ stórbrotnari hallirnar á rústum hvers forverans á fætur og tám öðrum, að heyra mættu betur þrælar allir erkijónanna básúnan og boðskap ekkijóna, að sjá mættu æ betur og víðar yfir svið - og höfunum vestar - erkiflónin, að leikið gætu æ betur um fingur ótal þræðirnir allir pétranna og pálanna, strengbrúðum stjórnandi á landi og sjó, þessir lítilsigldu kaptugar jarðneska brúðuleikhúss og hafsins, er brátt skyldi dreyrrautt litað og purpurans, á meðan sjálfir sugu Kristsblóð siglandi út og suður mellum sínum, hjákvendum, vikapiltum, mígandi aldrei í neinn saltari sjó, þó skiljandi eftir spor sín lítilla sjáva, lítilla sanda, berjandist í bönkum að heimta salt, salt, meira salt, þess tíma gulls ígildi og pants fyrir prímafisk, þess fisks stinnasta og fallegasta og sem meyrastur þykir enn undir tönn, sem svo oft og iðulega endaði og endar víst gjarnan enn sína tíð sem herlegheitanna fínasti rómanskur kostur; jafnvel svo að gjalda mætti páfanum herlegheitaskattinn beint á disk.

Ætli ekki fremur hafi verið bankamenn í Flórens, Genúa, Písa, sem að lokum slógu á puttalingana á þeim en að riðið hafi sjálfum sér að fullu, þessir lævísu jónar og ekkijónar. Nema hafi verið Hansakaupmennirnir Lýbiku, Björgvinjar, Nýja Garðs, sem kipptu í skreiðarspotta, trönutrantararnir. Jóhannes rammfalski, óskráður allrafingraogtáaplúsnefogtungaogdingaling, var í öllu falli síðasti hlekkur í þessum magnaða og grimma skattyrðinganna leik, sem var þó einasta lokalota forleiks að miklu stórbrotnari leik; var falsjón þessi að lokum settur á bak við lás og slá, þá komið fram á annan áratug 15. aldar, og ekki sleppt lausum fyrr en nýtt námsefni hefði lokið við að lesa, alla Tídægru og Gleðileikinn guðdómlega frá upphafi til enda svo og Litlu gulu hænuna afturábak tíu sinnum og svo tólf sinnum frá upphafi til enda, að einnegin lærði á þá vísu að hefja rómönzur sem næst upp í tólfræð hundruð eða þríhyrnd tíræð, jafnvel tíræð veldi og tíundanna lota tvíhyrndra; rekjum við ei lengra í bili þá endaslepptu sögu 100 ára stríðsins Nasaretveldis Frankarómspáfa, aldarinnar Babýlonútlegðarinnar í hlýju skjólinu ströngu stríðu vatna og miklu vatnaskila; blessuð sé minning Vestur-Íslendinga.


Með sínu dansálfa lagi


Sur le pont d'Avignon

L'on y danse, l'on y danse

Sur le pont d'Avignon

L'on y danse tous en rond

Les beaux messieurs font comm' çà

Et puis encore comm' çà


Sur le pont d'Avignon

L'on y danse, l'on y danse

Sur le pont d'Avignon

L'on y danse tous en rond

Les bell' dames font comm' çà

Et puis encore comm' çà


Sur le pont d'Avignon

L'on y danse, l'on y danse

Sur le pont d'Avignon

L'on y danse tous en rond

Les jardiniers font comm' çà

Et puis encore comm' çà


Sur le pont d'Avignon

L'on y danse, l'on y danse

Sur le pont d'Avignon

L'on y danse tous en rond

Les couturiers font comm' çà

Et puis encore comm' çà


Sur le pont d'Avignon

L'on y danse, l'on y danse

Sur le pont d'Avignon

L'on y danse tous en rond

Les vignerons font comm' çà

Et puis encore comm' çà


Sur le pont d'Avignon

L'on y danse, l'on y danse

Sur le pont d'Avignon

L'on y danse tous en rond

Les blanchisseus's font comm' çà

Et puis encore comm' çà


___________________________________

í febrúar, 2004

 

Vísanir í lagaheimildir og mynda: sjá að baki músarbendli í tilvísanaham.

Upphafsmyndin, Georg blessaður glímir við drekaflugur, eftir Úkraníumanninn Andrei Protsouk, er hér í heldur stærri mynd.

 

1. lota glímu

2. lota glímu

3. lota glímu

4. lota glímu

5. lota glímu

 

prenta skjal

Rómanza: heim á kvist