
Árni B. Helgason:
Guðsgjafaglíma - eller kællingens uldtæsende
bulimia?
Rifla um höfundsköp og eignaréttar-vísindi ný og
gömul - 2. lota
|
lystir ljósan ei
Lávarð himna
þó þrátt at búa
þykkvum skýjum í,
hulinn heið-myrkri
hátignarfullu,
hvaðan hraðfleygar
hljóma skruggur
Ljós í myrkri með
orðum Jóns, ens enska skálds Miltons, og séra Jóns, íslenska
þjóðskálds á Bægisá.
|
Við rekjum okkur þá fyrst aðeins til baka á þann stað
þar sem hver og einn kól heitan á krímna Kíl, svo fjarri átthögunum,
sem hvert og eitt nútímabarn skildi á augabragði og varð síst illt
af, var það, að finna til ástar á átthögunum blossa upp í brjósti
sér, hvað þá heldur dönsku dulrúnirnar rugluðu neitt voða
barnshugans rím o.s.frv.
Með sínu lagi
Imens han söber vælling,
hyler sit psalterium,
en uldtæsende gamling
fosterhindeuggen um.
Þangað vorum við sem sagt komin. Og liggur ekki lausnin
í augum uppi núna - inductio af leiðis deductionis
til! Þetta var einkennileg vísa, kannski ekki beinlínis leirburður á
íslenska vog, en nú er hún orðin alveg skotheld, þökk sé "bófanum";
þessi perla sem lýtur nær fullkomlega þeim bragarhætti sem
forndanskastur má kallast en ég hef því miður gleymt nafninu á.
Afleiðsla okkar hefur bókstaflega leitt okkur að dyrum ljóðsins.
Sjáum nú í hendi okkar - með dulmálslykilinn að vopni! - að
ljóðlínuröðin hefur verið öfugsnúin, sem sagt lyppuð, fjaðrirnar
reittar af öllum ljóðshaminum, hugsanlega til að dylja rétta röð
börnum, sem auðvitað klóruðu sig flest gegnum dönsku á þessum tíma;
að ekki væri hætta á að ruglaði neitt barnshugans rím og hin öllu
enn lágfleygari glímutökin.
Þegar rakið er ofan af öfugsnúningnum og allt sett á
réttan kjöl, fuglinn beinlínis fitjaður á ný upp á fætur, hlýtur kyn
jafnframt að víxlast á hvorn veg sem væri, ef á annað borð kippir í
eitthvert kynið, nema hvorugkyns sé. Að kællingen sé sem sé alls
engin kerling þegar allt kemur til alls. Hvað þá heldur einsömul
nefnd til ljóðs og sögu, því að ved, sem var fyrsta orð lyppuðu
vísunnar, bendir eindregið til fleirtölu, eða að minnsta kosti til
tvítölu, að leynist í henni aflyppaðri; d-ið tákni þá einfaldlega að
fyrst skuli draga tvítölutáknið, ve-ið, frá, svo og náttúrlega
dragfrá-táknið sjálft, sem sagt d-ið. Lokaorðið um, þar sem í
lyppaðri vísunni stóð drum, getur vart táknað annað en nudansk om,
því um bendir eindregið til forndansks uppruna, að gæti jafnvel
verið hreinræktað gammeldansk. Gluggen hefur augsýnileg verið sett
sem dulrún fyrir uggen þó óneitanlega komi það dálítið spánskt fyrir
sjónir aflyppað í fullri Mínervu og vísdómsmynd ef tákna á
forndanskan ugga, hvort sem væri fiskuggi eða fiskur almennt. Víst
má reyna að setja rum en ekki um í stað drum, þá sem sagt forndanskt
romm eða á hinn bóginn rúm, þá hvort sem væri hvílu til hvíldar eða
hávísindalegan geim, dette hele
universitetið, en allt myndi það
kalla á óleysanlegan eignarfallsvanda og glímu við helstil langsótta
tilvísunan. Sé málið skoðað ofan í kjöl held ég að við hljótum að
fallast á að uggen sé uggur og ekkert annað en uggur, svo ljóst sem
það má vera og skýrist af allri heildarmyndinni, sem í lauslegri
endursögn á ástkæra, ylhýra gæti hljómað einhvern veginn svo:
Einhver svolgrar í sig vellinginn,
grenjandi á grallarann, meðan lyppandi öldungur er hjúpaður ugg
líknarbelgs. Í fyllri hliðstæðumynd gætum við séð fyrir okkur tvo
menn á skaki, ungan mann sem svolgrar í sig vellinginn, grenjandi á
grallarann fremur en saltarann samkvæmt íslenskari hefð, á meðan
öldungur situr við færið sitt skakandi hjúpaður líknarbelgs ugg - þá
fósturhimnu? Að jafnvel sé fósturlátsins Freyja? Höfum þá í huga að
öldungur getur verið hvors kyns sem er, karl eða kona - og jafnvel
samkyns ef út í það væri farið, líkt og hefur hent keisarana og
páfann, ekki satt? En öldungurinn, er hann þá á góðri leið með að
endurfæðast, eða er hann að ganga í barndóm - eða hvað? Eða vofir
dauðinn svo yfir honum að brátt verði allur, að hrein aflausn lífs
og sönn endurfæðing standi fyrir dyrum; nýr sáttmáli skírnar, jörðu
á eða á himnum? Eldskírnar eða vatns? Jafnvel sjávar? Eða því
grenjar ungi maðurinn svo á grallarann? Grenjar hann graduale í
merkingunni að lesa á bók, sálmabók, sem sagt grallarann; eða
grenjar bókarlaus beint á grallarann á himnum, sjálfan saltarann? Að
þeir séu á útilegu á þessu horni, fletji um borð og séu orðnir
uppiskroppa með salt, grenjandi á salt, salt, meira salt? Ellegar sá
ungi beinlínis vilji salta þann gamla! Séu komnir með fullfermi, á
hvorn veginn sem á er litið, og að það sé leiðin til að létta á
bátnum, að svolgra í sig vellinginn og grenja á grallarann undir því
yfirskyni að uppiskroppa séu með salt, slá svo þrjár flugur í einu
höggi, salt'ann þann gamla bara í söltum sjó, létta svo á sér og af
bátnum vellingnum, og loks horfa á er glænýju, mjallhvítu saltinu
rigndi af himnum yfir uggana sem hann ungur og bókarlaus veiðir í
staðinn í veltingnum? Að uggen sé þá virkilega tvíræðrar merkingar:
tákni ekki einungis ugg og ótta, heldur líka ugga, fisk? Þá að
himnauggar fóstri öldunginn? Eða himnuuggar - sem sagt uggar
fylgjunnar? Ellegar þá öldungurinn fóstri uggana? Foster hindeuggen
um? Væri það ekki ó key á forndönsku? Eða hinde uggen um? Eða hinde
foster? Hann þá innanborðs eða utan, sá gamli? Jafnvel hann þá
grenjandi á grallarann sjálfur? Eða hvorum fellur eiginlega í skaut
þessi beggja skauta byr keisaralegrar tvíræðni, öldungnum eða unga
manninum? Og hvert leiðir byrinn - beint niður til helvítis eða upp
til sælu himna eða eiga þeir völ á einhverjum meðalveginum Kára,
jafnvel inn á doktorsbraut í óbreyttum sjóklæðum ellegar
burðarmannanna kjól og hvítu?
Hljótum að víkja hóværlega af leið
og láta lysthafendum eftir hinn margræða mjóa veginn og vonandi
dýrlegu lausnina. Köttur útí mýri sér um stýrið.
Við sleppum þó ekki leikmannstökum okkar á ævintýrinu
alveg strax, látum doktorum eftir heildarmyndina en leyfum okkur sem
almennum lesendum að huga aðeins að sjáfri áhrifamyndinni, sem
óneitanlega er afar dökk, dimm og drungaleg, að ekki sé sagt
ískyggilega ræðgisleg, hreint út sagt á alþýðu vísu. Við erum þá
komin að mörkum þess sem börnin mega heyra. Að sjálfsögðu eru það
óeiginleg merkingaráhrif ljóðsins sem við kappkostum að finna, en
það er einmitt það sem ungbörn ei átta sig á og fyllast skelfingu.
Við sjáum skáldið fyrir okkur klæðum svipt, skelfingu lostið yfir
afleiðingum gerða sinna, nakið jafnvel í fjörbrotum, fjöregginu dýru
orpið, allt opinbert orðið sem það kappkostaði svo að hylja. Það
verðum við að varast og opnum því ekki alveg upp á gátt en höldum
okkur nú við hulinsmálin ein, látum sjálfan hug skáldsins hrífa oss,
áhrifin er við skynjum rétt milli lína og látum vera að lýsa á snúnu
barnamáli. Látum þau heldur hvílast rökkursvefninum á meðan við
leggjum við eyru paa dansk, eller soddan synes jeg det lyder ja vel,
hvad tænker I? Jeg bærer stadigt i mit liv angst og ugg, folk lytte
til min digtning. Jeg vækker mit foster, drauga har Kerlaug. Jeg
lader drápuna dynje frem fra digtets bo, medens den styrter frem fra
Dvalins greb. Jeg byder mændene Regins rigtige dryk.
Drottinn minn dýri! Að sé sjálf fósturlandsins Freyja!
Eða heyrði ég rétt? Heyrðuð þið rétt? Að réttur sé settur yfir
Haraldi hárfagra? Hljómar eins og hvert annað bull en ég get svarið
það þetta er Snæfríðardrápa og ekkert annað. Salt sjálfrar
Snæfríðar, ekkert annað, ótrúlegt! Muniði ekki? Æ, hvernig er hún nú
aftur í réttri línuröð. Eða tímaröð skriptanna? Æ, æ, og börnin
kannski enn vakandi. Æ, þeim ætti þó varla að stafa nein ógn af svo
hreinum og klárum gammeldansk? Og drepa ekki svona drápur hvort eð
er rímnagleðina í þeim á meðan þær yfir okkur hrynja ef þau eru þá
ekki löngu sofnuð út frá lestrinum eða hafa hætt alveg og lokað
kistunni þegar var skálað í fyrstu lotu? En Snæfríðardrápa eins og
mig minnir hún sé undir Haraldar stemmu hárfagra? Öll samanþjöppuð í
viðlaginu, man ég rétt? Gull af manni Páll að leiða okkur ekki þetta
fyrir sjónir fyrr, annars værum við fyrir löngu búin að gleyma því
öllu saman og það hætt að yggja oss...
Eggi ber ek æ ugg
ótta hlýði mér drótt,
dána vek ek dular mey,
drauga á Kerlaug.
Imens han söber vælling
hyler sit psalterium
en uldtæsende gamling
hinde foster uggen um
Drápu læt ek ór Dvalins greip
dynja meðan fram hrynr,
rekkum býð ek Regins dryk
réttan af bragar stétt.
Imens han söber vælling
hyler sit psalterium
en uldtæsende gamling
hinde foster uggen um...
Víst væri gaman að heyra þá heiðursmenn Morthens og
Megas taka þetta saman í kór, fullum hálsi, á fullu modern boxi - og
kannski með Skagfirsku söngsveitinni allt til enda? Myndu þá kannski
rýna og leiðrétta textann í leiðinni þeir rifluðu, rifjandi upp
stemmuna; nema þeim sýndist vanþörf á reyfið að reifa? Eða skyldum
við fyrst skora á Bubba að syngja Hello Good Bay
með sínu lagi? Bubbi skori þá fyrst á Megas að
taka það með sér - eða þannig...
You say yes, dontsay no.
You say stop and I say go go go, oh no.
You say Good Bay and I say hello
Hello hello
I dont know why you say Good bay, I say
hello...
Hann Geir byggði sér hús við hafið og hafið sagði ó
key, hér er ég og heiti Faxa Bay. Í kvöldsins hægláta húmi heyrði
hann bylgjunnar sog, þannig er þessi heimur, það er og. Og hjarta
hans fylltist friði og farmannsins dreymnu ró og hann hugsaði um
allt sem hann unni, og þó - í nótt myndi hann ekki krókna úr kulda í
kofa á Kili! Mikli eilífi andi, kann hann að hafa sagt að lokum, ó
key.
Ég veit ekki hvort hús Páls sneri út mót gamle Holmens havn
Víkurkaupstað eða út eða inn mót Pollen eða sneri þar einhvers
staðar á milli þegar hann var ekki að snúast í kóngsins
Kaupmannahöfn. En hann snerist víst í mörgu og hikaði ekki við að
draga tennurnar úr fólki ef það óskaði eftir því og stakk þá gjarnan
gulli upp í það í staðinn. Einhverju sinni fann hann sig knúinn til
að andmæla fóstursyni Geirs gamla og nafna og stakk þá upp í hann
heilli bók, Rv. 1888. Fjölfræbúðingurinn vitað sem var að gaurinn
sá, þó þá heldur hefði færri af að státa um fertugt, væri ekki mjög
gynkeyptur fyrir slíku gulli sem glóir, hvað þá heldur væri sem
tannlaust lamb að leika við. Önzu þessa hef ég ekki lesið en mikið
hlýtur hún að hafa verið kynngi magnað svar, sér í lagi ef það er
ritað á alheimstungumálinu sem var fjölfræðingsins eigin uppfynding
og honum mikið hjartans mál. Hefur verið mikil uppístunga og dálítið
erfið til andsvara má ímynda sér þó ekki fari samt sögur af því að
fækkað hafi neitt tönnunum málshefjandans, sá kunni enda líka ýmis
mál að láta leika á tungu.
Stefán "guide" var þó allra manna stórtækastur í drætti
og átti til að draga heilan skipafélagsskap á asnaeyrunum heimanna á
milli vestustu og austustu Íslendingabyggða þegar þannig lá á honum
og hann var orðinn forhertur, svo sem ég hef áður aðeins ýjað að,
engu líkara en maðurinn væri bara í einfeldni sinni að leika sér að
skútum á Tjörninni ellegar þá draga á tálar bernskustu börn sinnar
tíðar með þessum geigvænlegu hulinsrúnum og dulvísum hér
umfjölluðum. Enn þann dag í dag skilur ekki nokkur maður hvað
leiðsögumanninum gekk eiginlega til; nútíma sagnfræðingar sem skoðað
hafa málið ofan í kjöl og frá öllum hliðum aust til vest,
sólkrossinn umkringis, standa ráðþrota. Þegar "guiden" var að þessu
var vissulega reynt að skella skuld á einn Jóninn, að tísku síns
tíma sem nútíma, eins og verið hefur allar götur síðan Jóhannes
heitinn skírari var á dögum sá sem jós þann frá Nasaret og allir
urðu alveg bet en allar þjóðir aðrar en Íslendingar og Gyðingar hafa
fyrir lifandis löngu vanið sig af; skyldi þó ekki vera að þetta séu
kvíslir af sömu rótum? Djúpar eru ræturnar í öllu falli, hvar sem
hnyðrurnar annars liggja, en fyrr má nú skera en láta stjórakljánna
að eilífu fyrir stýrið vera! Guði sé lof að heita ekki Jón. Illt er
að liggja undir grun, verra undir áburði, verst að liggja undir
skítadreifara, mælti á hinn bóginn páfinn, sem svo margt hefur mátt
þola af Íslendingum, þessum miklu og mestu stórmeisturum í
skítkastfimi, skák og þrætubókarlist að undarlegt má heita að þjóðin
skuli ekki fyrir lifandis löngu hafa tekið sig til í andlitinu og
farið í krossferð á hendur honum, þessum stórmeistara í Jóns nefnu.
Nema gert hafi - eða hvað?
Það er athyglisvert að þegar Íslendingar taka á móti
Kristi hafði að jafnaði fimmti hver páfi tekið sér Jóns nefnu á
næstliðnum fimm öldum frá Jóhannesi I. 523-26. Komu Jóns köst og með
hléum og aftur Jónar; og frá landnámi til Kristnitöku var þvílíkt
vart orðið þverfótandi fyrir þeim að varla verður litið öðruvísi á
en hreina ögrun í okkar garð. Svo rammt kvað orðið að Jóni þegar
Íslendingar meðtaka sakramentið að ekki komst hnífurinn milli Jóna:
Jóhannes IV. var 983-84 og aftur Jóhannes XV. 985-96, og varla er
Gregoríus V. tekinn við af Jóni en einn falspápinn ryður sér til
rúms og ríkir um misseraskeið sem Jóhannes (eða hvað annað en Jón!)
rammfalskur XVI., að Gorgur kemst aftur að, svo Silvester II.
999-1003, að enn kemur Jón á hæla Jóni, nú er það Jóhannes XVII. sem
ríkir um skamma hríð árið 1003, svo Jóhannes XVIII. 1003 til 1009.
Má nærri geta að heldur hefur Íslendingum verið farið að hitna í
hamsi og næsta víst þeir hafi slátrað einhverjum af þessum Jónum þó
engar beinar heimildir sanni. Hangið hefur á bláþræði nýlofað
trúmálasambandið, hlýtur að vera, en bönd þá treysts á ný með
Sergíusi IV. og Benedikt VIII. að vandræðagaurinn Jón XIX.
aflátsprangari allra fyrsti kemur fram á sjónarsviðið 1024 og ríkir
næstu átta árin, sem var óvenju langt skeið, höfðu þeir sjaldnast
eirð í sínum beinum nema örfá ár hvort sem tækju sér Jóns nefnu eða
ekki Jóns. Íslendingar hafa nú verið fullsaddir. Seinþreyttir til
verulegra vandræða á alþjóðavettvangi hafa þeir gert Vatíkaninu
ljóst að annað hvort kastaði það fyrir róða þessum Jónasið fyrir
fullt og fast ella Íslendingar tækju á ný að fága heiðinn sið og
mætti Hvíti-Kristur þá þeirra vegna gefa sig allan öllum þessum Jóns
uppnefnum.
Sjá má í hendi sér að farið hefur um Pétur og Pál.
Benedikt IX. sem nú hefur sig til ríkis situr hvorki meira né minna
en heil 13 ár sem má kallast heil eilífð á páfastól á þessum tíma,
og var þó ekki öll nótt úti með pápa þennan að þessari
óheillatölutíð liðinni. Allaveganna enginn Jón þorað að banka upp á.
Og næstu tólf árin, til 1057, ríkja þeir hvorki fleiri né færri en
átta, páparnir, og þó undarlegt megi heita samt alls enginn Jón; og
eru þó ekki nema sex í allt talið, hvernig í ósköpunum sem það má nú
vera. Nei, það er ekkert undarlegt við þetta. Nú var Ísleifur
nefnilega á næstu grösum, má segja, á Saxlandi, að búa sig undir að
hreinsa landið af farandbiskupum og víst tími kominn til, langt
liðin hálf öld frá þessari Jónatöku eða hvað átti að kalla það. Með
annan fótinn í föðurleifð sinni Skálholti býr Ísleifur sig af krafti
undir að boða Krists fullveldi, og þá gjarnan án meðalgöngu annarra
en sannhvíts páfa eða hvað; bíður hann því færis með hinn fótinn upp
á fastalandinu að eiga undir annað en högg þessara ræskna og
turtildúfa að sækja, sem hann lengst man hafa setið stólinn í Róm.
Nokkuð það sama skeið og Jón vandræðagaur XIX. situr hann hefur
Ísleifur setið á skólabekk unglærlingsár sín í Herfurðu í þvísa
Saxlandi, án alls vafa gerður út af örkinni af Íslendingum til
höfuðs þessu harðsnúna Jónsklerkaveldi í Róm. Því nú skyldi láta
sverfa til stáls!
Öldum saman hefur landinn mátt láta hrekjast æ vestar
og norðar á bóginn undan Jónsholskeflunum sem keyra um þverbak á
landnámsöld. Komnir norður undir Hafsbotna á síðhallandi
þjóðflutningaöld, hvar þá eigi verður séð að lengra verði komist,
eiga þeir sér engra annarra kosta völ en snúa vörn í enn eina
harðvítuga sóknina, þrælka nú víkinga og fjörulalla þá sem þar verða
fyrir þeim í vogskornum flóum og víkum og fjörðum útskaganna og
kunnu með rauðajárnsöngla eina að fara og loðinleppafæri, timbrandi
sér þess tíma færeyinga og kænur; en kenna þeim að fara heldur með
vopnum og alvöru járnverjum, stáli og brandi, á Jónsmið hin ægi úfnu
og stríðu og smíða þar til skip, skyldu þeir, er stæðu undir nafni,
hafskip er sigldu beggja skauta blíðan byrinn suður á Rómsbóg; það
væri verk kvenna, kenna þeir þeim, að liggja fisk í fjörum, en karla
að liggja í víking.
Við þekkjum þá sögu og hið
langvinna og tapaða víkingastríð og þúsund ára gleymsku
fiskvísindanna. England eitt og Normandí unnust en guldum
skipasmíðahöfundsköp fyrir og dýrustu hafréttarvísindi, en ekki
vannst Róm hvað þá sjálft Vatíkanið, en sjálfir máttum hörfa út yfir
ystu Hafsbotna myrkustu þá Rómspápar önzuðu með gagnsókninni hinni
miklu og ísmeygilegustu sem Íslendingar stóðu í raun frammi fyrir
nær linnulaust allt skeiðið frá hinum hárfagra til hins harðráða,
mátti mjóu muna að þjóðinni yrði ekki skákað út í allra ystasta
heimskringluhorn að lokum. Stóð þá ekki um neinar Jótlandsheiðar
valið heldur sjálfan heimsendann ískyggilegastan. En það bar til um
þessar mundir, að tekið var að hilla undir þann endann í vestustu
byggðum, að Hjalti mælir, sem frægt varð:
Vil eg eigi goð geyja;
grey þykir mér Freyja.
Hjalti sem sagt búinn að fá yfir sig nóg af fararstjórn
Freyju á þessum aldalöngu hrakningum í langvinna Jónastríði, en
telur sig nú hafa fundið ráð við því að þjóð þessi sem fyrir svo
óralöngu fyrir duttlunga örlaganna lenti í ferðalögum megi nú
staðfestast fyrir fullt og fast, megi fella niður háttu hirðingja og
kóngsmærðarfræbla og ambögusmiða og unna sér heldur langþráðrar
hvíldarinnar.
Þegar hér er komið sögu hafði Jónshríðin aldrei
harðari verið, svo sem sjá má af rununni pápanna hér rakinni. Áttum
við enn að taka okkur upp og hörfa, láta jafnvel skáka okkur út í
ystasta horn og kima heimskringlunnar - eða fara að ráðum Hjalta og
Gissurar, láta krók koma á móti bragði refa þessara, taka upp sið
þennan gamlaða en gera nýjan, beita gamalkunnasta bragði
herlistasögunnar - hætta svo gott sem goðin að geyja en beita heldur
Trójugaldri Ódysseifs, vinna sem sagt vígið peyjanna að innan?
 Sjá má í hendi sér að fagnað hafa
Pétur og Páll og látist fallast á að Róm legði af Jónasiðinn fyrir
sinnaskipti þjóðar þessarar svo langræknu - en eðlilega sviku þeir
jafnharðan. Silvester II. frankapápi fyrsti og mikla fróðleiksnáma í
múslimavísindum tekur að vísu við af Gorgi V. og ætli ekki hafi
verið að skipan Gissurar og Hjalta, kannski fyrir milligöngu
Rúðujarls, um þær sömu mundir þeir hafa verið að þæfast við þingheim
um herbragðið, öll þau gæðingskaupin og galdur mikla og sinnaskipti
gegn blótum á laun. Sá vísi Silvester reyndist að sjálfsögðu
skammgóður vermir í svikalogni því strax árið 1003 bankar einn
Jóninn upp á að Silvestri burt kölluðum. Og enn annar Jón á hæla
honum áður en þetta lævis ár Loka var liðið og situr skepnan sem
fastast hin næstu árin. Sem sagt ekki alveg úti um þá Jóna enn, svo
sem rakið hefur verið, og hin rómverska Jóns-talnaruna þó orðin svo
há og komin í þvílíkt öngþveiti að vísustu fræblar í Vatíkani hana
varla lengur skilja, enda fingur og tær varla óteljandi; virtist
koma fyrir lítið þó Silvester heitinn, sem vissulega kunni að telja,
og það meira að segja stjörnurnar, og það alveg rétt upp á nýjan,
arabískan móð, hefði lagt sig niður við það áður en hrökk upp af að
reyna að koma þessum vísundum, eða hvað skyldi kalla þá, þessa Róms
fræbúðinga, í skilning um þessa frumrót alls og frumlistgrein allra
höfundskapa, að telja; og hafði þá einnig reynt að kenna þeim að
mæla tímann upp á sekúndu og par með klukkukólf, en kom fyrir lítið,
þeir þekktu hvorki sinn vitjunartíma né Ísleifs.
Nú fer líka að styttast í Jóns-rununni! Ísleifur er sem
sagt kominn til skjalanna og ekki seinna vænna ef Trójugaldurinn
átti ekki að snúast upp í hreina Rómsandhríni og fordæða með afar
fyrirsjáanlegum, að ekki sé sagt ískyggilegum afleiðingum - sem sagt
enn einum þjóðflutningunum Freyju, enn vestar um haf, já jafnvel út
á heimsenda, og gilti einu þó Eiríksættin landabrallaranna kallaði
Vínland hið góða; það var þá mark á þeim takandi eða hitt þó heldur,
græningjunum! Hefndist nú Eiríki fyrir og niðjabálki öllum fyrir
ímyndafræðina, skrum mikla og stórbrotna blekkingarleik. Bröllurunum
foldar ísa jökulgrænu varð vart lengur trúað til neinna góðra landa
hvar smjör drypi af hverju strái, hvað þá vín - skreytnin var
stimpill orðinn, ígildi ættarfylgju.

Því var það fyrir skreytni eina og vantrúnað að ekki
horfði við landauðn á Íslandi, ekki í bili. Gósenland vestra, það er
síðar nefnt var Tierra del Bacalaos, mátti enn um sinn heita hin
eina sanna paradís á jörð þó enn einungis væri kallað Tierra de
Bacchus Bonus í auglýsingabæklingum eða í græningjavísum
öfugmælanna. Kynnu þó Eiríks niðjar að lokum hafa mátt taka upp lúið
þá löngu aflagt merki Freyju að verjast mættu Jónum þeim tveimur
einna allra seinustum er skutu upp gorkúlum eftir ríflega tveggja
alda gersamlega Jónahreint skeið eftir Ísleif. Varla verður Ísleifi
um kennt þó áhrifavald hans hafi þá verið farið að dvína svo í
páfagarði, svo löngu eftir dauða hans, að voguðu sér að banka upp á;
miklu fremur skyldi skoða málið í því ljósi að á sama tíma komust
Vatíkanherrar hægt og sígandi upp á lag með hina arabísku
galdralist, að geta talið jafnvel upp að þúsund og einum eins og að
drekka Krists blóð og jafnvel svo oft með æfingunni sem kardínálum
hugnaðist og geta þó skrifað útkomuna hjá sér í lófann að bragði -
líkt og við nú á tímum skrifum hjá okkur símanúmer upp á þúsund og
einn sinnum þúsund og einn sinnum fjórir til níu, eða eitthvað þar
um bil, eftir því hve jarðbundin línan er eða himinlæg, sem sagt
almenni kóðinn Símans og Vodafone eða mobil, plús smá að auk fyrir
nákvæma einstaklingsgreiningu númers - og þó í lófann einn skrifum
og með sjö tölustöfum einungis! Það þarf því engan að undra þó
guðsgaflatalan og Jónanna táa um það bil tíu, sem Ísleifur skildi
við svo rækilega klippta og skorna, hafi fremur minna vafist fyrir
lævísu Jóns brölturum er hér var komið sögu.
Að þeir lævis Lokar hafi þá beinlínis hreinsað
Grænland? Af og frá, ekki svo skjótt, enda í þessari sumpart hinstu
Jónslokatíð - eða hvað skyldi segja? - ekki enn alveg svo fram af
Vestur-Íslendingum gengið. En Jónar lagt drög að landhreinsuninni? Á
því leikur enginn vafi og mega Austur-Íslendingar raunar þakka sínum
sæla - eða skyldi segja vanþakka? - að hafa ekki gufað upp
sömuleiðis í vestustu uppheimum, hvort sem væri á Saltfiskalandi og
vínguðs hins góða ellegar í Inúitaríki hinu mikla og víðfeðma,
ægibjarta og myrkurs, allra helgustu nótta heimskringlunnar.
Fyrstu drög að gagnsókninni hinni síðari og svo lævísu,
og skyldum fullum fetum segja lævísustu, voru lögð með krýningu
Hákonar gamla í páfagarði - hinni fyrstu í allri sögu Noregskonunga
með svo praktuglegri pomp. Geldur hann fyrir eiðskaupin ísa foldir
bláar og grænar með öllum fylgjum, fiskum og lausum aurum, löndum,
sálum; svo ósannlegt pápa þótti að ekki þjónuðu foldir þessar undir
einhvern kóngsþrælinn sem öll hin í veröldinni. Varla svo að varpað
hefði af sér hvítvoðungshamnum í orðsins pomps fyllstu merkingu,
páfaþrællinn, sá gamli refur Hákon, efnir hann heit sitt að bragði
og hrifsar undir sig Grænland, árinu á undan Íslandi þá er
heyrinkunn varð ný sáttmálagjörð er brátt var þó æ hátíðlegar kölluð
hin gamla gjörð, eins og dulrún, áhrýnisorð, vísandi til sáttmála er
með tíð og tíma eða öldunum seinna kæmu til nýrri, og væri því öllu
skapi næst að kalla hinn eldgamla sáttmála, næst á undan gömlu
gjörðinni 1302 í aldanna allra löngu runu.
Strax árið 1276 - aðeins að hálfum öðrum áratug liðnum
frá landabraskinu og páfaþrælseiðsins, varla að blekþornuðum
kristnirétti Staða-Árna Skálholtsbiskups staðamála eldgömlu, mála
með nýlundu mikilli Ísafoldarfylgjunautum til gremju sárrar,
kirkjubeinan og ýmislegri ölmusu til páfa (eiðsgjöldin,
pétursbeitan, hvað annað!) - þá er hinn fyrri þessara Jóna, sá ca.
XX.-XXI., kominn á kreik, og tekur nú aldeilis að hilla undir Altera
Roma - Avignon við vatnaskilin Rónar og ystustu ósa Róms -
beiningarmannanna Péturs og Páls og Jóns endurfædda Róms. Avignon
við vötnin lygnu stríðu, sem átti eftir að verða höfuðvígi
sóknarinnar lymskufyllustu öldina alla sem brátt fór í hönd og
skildi að lokum Íslendinga hina austrænni eftir í sárum en
Vestlendinga svo hugmóða að gufuðu upp, en sjálft Vatíkanið svo
ringlað orðið eftir aldahvörfin og átökin öll um 14. aldar mót og
hinnar 15. að týndi niður allri pápatölu um tíma í hreinum
Rómsklerkatalna og táa ruglingsleik, Pétur og Páll vitandi hvorki í
þessa Róm né hina, hvað þá Jóna eða ekkijónatöluna pápa á stól;
hefur síðan ekkert til Vestur-Íslendinga spurst né þess
hafréttarbálks neinna niðja.
Það var hinn Jóninn,
allrafingraogtáaplúseitthvaðsmá, sem hóf má segja þessa vígmóðu öld
fyrir alvöru. Hafði þá forveri hans Klemens V. flutt
heimskauta-Rómsbauginn vestur á Avignonbóg og smurt fyrir Jóninn
stólinn, þokað sem sagt Vatíkani fet og enn fyrir fet og þó betinu
lengra frá Nazaret í áttina til íslenskra byggða, að enn betur lægju
nú við praktuglegum gorkúlunum og pompskotunum þessara
heimsvaldasinnuðu guðs barbídúkka og miklu hersabossa. Gorið og
slorið fól Jón portúgölskum og baskneskum að ynna af hendi en
vallónskum í Normandí pompið, svo Englum og Írum pragtina, nema þá
skyldi hafa verið í einhverri annarri kúlnaröð og hríða, en það
skiptir ekki máli né heldur pápatöluröðin eða nafnarunan avignonska
sem í Jónskjölfarið fylgdi út öldina fjórtándu sem nú skyldi opna og
snúa kili í norðaust í krafti hafréttarvísindaframlags Íslendinga og
mögnuðu orrustuskipasmíðatækni alda gömlu, en nú sem sagt í nafni
pápa og vísindaþræla hans, loks fullnuma í kompás og kunnu orðið með
segl og stýri að fara, leggja kjöl réttan og böndin sléttbyrta bógs
og hátimbraða plankakastala karavellanna yfir miðju stafnstýri;
höfðu svo skotist fram úr súðbyrtum snjórnborðungum okkar og
hafflaugum pallstöðugu; og svo að fiska, fræblarnir, kunnu þeir, og
skjóta af fleiru en lásboga, þó undir lítilsiglda forystu gliðnandi
kirkjuskips feyskna og fúna því miður þröngvað væri.
Þetta höfðu þeir þó lært, þrælarnir, en páparnir lagt
lymskulega niður fyrir sér sjálfan Trójugaldurinn Hjalta og
Gissurar. Þóttust nú aldeilis fullnuma í Ísleifs kynngi og geta
launað eyjaskeggjum þessum langræknu lambið gráa og fellt á sjálfs
síns bragði, að unnið gætu vígið peyja þessara og meyja eyjar frá
innan. Með alla þræði í hendi sér í nýju Róm létu þeir nú heldur en
ekki hendur skipta og hvort ekki heldur hamarshöggin steinsmiðanna
glumdu undir æ magnþrungnari klukkukólfunum, reisandi pápum nýjar, æ
stórbrotnari hallirnar á rústum hvers forverans á fætur og tám
öðrum, að heyra mættu betur þrælar allir erkijónanna básúnan og
boðskap ekkijóna, að sjá mættu æ betur og víðar yfir svið - og
höfunum vestar - erkiflónin, að leikið gætu æ betur um fingur ótal
þræðirnir allir pétranna og pálanna, strengbrúðum stjórnandi á landi
og sjó, þessir lítilsigldu kaptugar jarðneska brúðuleikhúss og
hafsins, er brátt skyldi dreyrrautt litað og purpurans, á meðan
sjálfir sugu Kristsblóð siglandi út og suður mellum sínum,
hjákvendum, vikapiltum, mígandi aldrei í neinn saltari sjó, þó
skiljandi eftir spor sín lítilla sjáva, lítilla sanda, berjandist í
bönkum að heimta salt, salt, meira salt, þess tíma gulls ígildi og
pants fyrir prímafisk, þess fisks stinnasta og fallegasta og sem
meyrastur þykir enn undir tönn, sem svo oft og iðulega endaði og
endar víst gjarnan enn sína tíð sem herlegheitanna fínasti rómanskur
kostur; jafnvel svo að gjalda mætti páfanum herlegheitaskattinn
beint á disk.
Ætli ekki fremur hafi verið bankamenn í Flórens, Genúa,
Písa, sem að lokum slógu á puttalingana á þeim en að riðið hafi
sjálfum sér að fullu, þessir lævísu jónar og ekkijónar. Nema hafi
verið Hansakaupmennirnir Lýbiku, Björgvinjar, Nýja Garðs, sem kipptu
í skreiðarspotta, trönutrantararnir. Jóhannes rammfalski, óskráður
allrafingraogtáaplúsnefogtungaogdingaling, var í öllu falli síðasti
hlekkur í þessum magnaða og grimma skattyrðinganna leik, sem var þó
einasta lokalota forleiks að miklu stórbrotnari leik; var falsjón
þessi að lokum settur á bak við lás og slá, þá komið fram á annan
áratug 15. aldar, og ekki sleppt lausum fyrr en nýtt námsefni hefði
lokið við að lesa, alla Tídægru og Gleðileikinn guðdómlega frá
upphafi til enda svo og Litlu gulu hænuna afturábak tíu sinnum og
svo tólf sinnum frá upphafi til enda, að einnegin lærði á þá vísu að
hefja rómönzur sem næst upp í tólfræð hundruð eða þríhyrnd tíræð,
jafnvel tíræð veldi og tíundanna lota tvíhyrndra; rekjum við ei
lengra í bili þá endaslepptu sögu 100 ára stríðsins Nasaretveldis
Frankarómspáfa, aldarinnar Babýlonútlegðarinnar í hlýju skjólinu
ströngu stríðu vatna og miklu vatnaskila; blessuð sé minning
Vestur-Íslendinga.
Með sínu dansálfa lagi
Sur le pont d'Avignon
L'on y danse, l'on y danse
Sur le pont d'Avignon
L'on y danse tous en rond
Les beaux messieurs font comm' çà
Et puis encore comm' çà
Sur le pont d'Avignon
L'on y danse, l'on y danse
Sur le pont d'Avignon
L'on y danse tous en rond
Les bell' dames font comm' çà
Et puis encore comm' çà
Sur le pont d'Avignon
L'on y danse, l'on y danse
Sur le pont d'Avignon
L'on y danse tous en rond
Les jardiniers font comm' çà
Et puis encore comm' çà
Sur le pont d'Avignon
L'on y danse, l'on y danse
Sur le pont d'Avignon
L'on y danse tous en rond
Les couturiers font comm' çà
Et puis encore comm' çà
Sur le pont d'Avignon
L'on y danse, l'on y danse
Sur le pont d'Avignon
L'on y danse tous en rond
Les vignerons font comm' çà
Et puis encore comm' çà
Sur le pont d'Avignon
L'on y danse, l'on y danse
Sur le pont d'Avignon
L'on y danse tous en rond
Les blanchisseus's font comm' çà
Et puis encore comm' çà
___________________________________
í febrúar, 2004
Vísanir í lagaheimildir og mynda: sjá að baki
músarbendli í tilvísanaham.
Upphafsmyndin, Georg blessaður glímir við drekaflugur,
eftir Úkraníumanninn Andrei Protsouk, er
hér í heldur stærri mynd.
1. lota glímu
2. lota glímu
3. lota glímu
4. lota glímu
5. lota glímu
prenta skjal
Rómanza:
heim á kvist
|