rétt eða rangsælis...
Cost
Ærgildi
Scarcity
Kirkjuþing
Ásetningur
Virtuous circle
Förgunarbætur
Aflamarksígildi
Path Dependence
Verðskerðingargjald
Vetrarfóðraðar kindur
Comparative Advantage
Production Possibility Frontier
Discounting of Investment Returns
Virtuous Circles in Economic Growth Opportunity Cost
Influence of money on interest
Principle of Microeconomics
Medium of Real Exchange
Sóknarstýring fiskveiða
Equimarginal Principle
Sauðfjárgreiðslumark
Real Fish Stereotype
Marginal Analysis
Game Equilibria
Aflamarkskvóti
Verðlagsnefnd
Fiscal Policy
Sóknarbönd
Aðilaskipti
Skilaverð
Oligopoly
Revenue
Búmark
Lögbýli
Kúgildi
Ærgildi
Benefits
Elasticity
Aflamark
Kvótaþing
Permanence
Búskaparlok
Óveiddur afli
Aflamarksþrot
Fóðraðir fiskar
Ásetningskrafa
Lambsígildi fjár
Marginal Marine
Framsalsheimild
Principle of Lamb
Birgðastaða kjöts
Beingreiðslumark
Verðjöfnunargjald
Real Fish Exchange
Cobweb Adjustment
Innlausn þorskígildis
Tólf mánaða sölutímabil
Verðlagsstofa skiptaverðs
Dichotomy The Entry Principle
Tólf mánaða framleiðslutímabil
Value Added and Double Counting
Marginal Efficiency of Investment
Real Values and Index Numbers
Framleiðsluráð landbúnaðarins
Competition vs. Monopoly
Skýr og lifandi markmið
Real Money Balances
Diminishing Returns
Greiðslumarksskrá
Fiduciary Principle
Verðmiðlunargjald
Sóknardaganýting
Surprise Principle
Returns to Scale
Monetary Policy
Úflutningskvöð
Krókaaflamark
Kvótaþingfesti
Sóknarheimild
Úflutningsþörf
Return of Bull
Heimaslátrun
Kúgildisígildi
Game of Fish
Greiðslumark
Innleggsdagur
Fiskígildi lambs
Þorskígildiskvóti
Fimmmannanefnd
Forðagæsluskýrsla
Coordination Failure
Aflahlutdeildarfærsla
Measurement Principles
Línuívilnun utan aflamarks
Árangursstjórnunarsamningur
Income-consumption relationship
Framkvæmdanefnd búvörusamninga
Externality Principle Market Equilibrium
Hámarksafrakstur ábyrgrar
nýtingar auðlinda
Measurement of Inequality Policy ineffectiveness
Income-Expenditure Equilibrium Rational Expectations
Hugmyndin að sóknarstýringu fiskveiða er svo rökræn að undarlegt má
heita að ekki sé beitt víðar í stjórnsýslu, ekki bara hér eða í
Færeyjum heldur út um allan heim. Sé formúlunni beitt á
aksturs-stýringu leigubíla og hópferðabíla virðist hún ganga mæta vel
upp. Þessi drög miðast aðallega við höfuðborgarsvæðið og grennd:
Bílaflotanum fyrst skipt upp í ákveðna flokka: Innanbæjarbíla (4ra
farþega), millibæjabíla (5-9 farþega) og hópferðabíla (10 farþega og
upp úr). Þessum flokkum síðan aftur skipt niður í stærðarflokka mælt
í nettóþyngd og vélastærð. Hver stærðarflokkur af þessum þremur
bílaflokkum fær síðan ákveðinn fjölda akstursdaga. Þeim skipt jafnt
á milli allra bíla í hverjum flokki. Fjöldi bíla í hverjum flokki
takmarkaður með ákveðnum fjölda stöðvarleyfa.
Skipting
fjölda akstursdaga myndi vera ákveðin út frá akstursdagbókum á
árabilinu 2001-2003. Reyna svo að leggja mat á hve stórum hluta af
hverjum farþegamarkhópi hefði að meðaltali verið ekið af hverjum bíl
í ákveðnum flokki. Einnig skoða gögn sem sýna hvernig heildarakstur
í hverri markhópstegund hefur dreifst á
hina ýmsu bílaflokka. Nota svo allt til að ákveða hve marga
akstursdaga hver bílaflokkur skyldi fá. Til viðbótar myndum við
skipta lögsögu höfuðborgarsvæðis og grenndar í innra (Rvk, Kóp,
Hafnarfj... etc) og
ytra akstursdaga-svæði (Akranes, Hveragerði, Keflavík... etc.). Einn
akstursdagur veitir þá rétt til að stunda akstur í einn sólarhring á
innra akstursdaga-svæði. Hverjum akstursdegi á innra svæði mætti
skipta fyrir þrjá akstursdaga á ytra svæði.
Margar aðrar
svæðaskiptingar mætti taka upp. Millibæjarbílum yfir 2ja tonna stærð
aðeins leyfður akstur til Keflavíkur (sem sagt bara hópferðabílar
upp á Skaga, til Hverag... etc.). Innan Stór-Reykjavíkur svæðis gætu
einungis innanbæjarbílar ekið og millibæjabílar að 7 farþ. stærð.
Hópferðabílar fengju aðeins að taka farþega að 12 mílna mörkum mælt
frá Kringlu. Eina undantekningin
væri að 14 hópferðabílar (að 8 tonnum með vélar undir 350 hestöflum)
fengju að vera fyrir innan 12 mílna mörkin í fjóra mánuði á ári
(Sight-Seeing). Fyrir utan 12 mílna mörkin væri stórum svæðum lokað
fyrir millibæjarbílum, annað hvort allt árið eða stóran hluta
ársins. Helstu akstursleiðum Strætó innan lögsögunnar lokað öllum
leigubílum utan háannatíma. Akstur með þorskhausa væri bannaður nema
innan gömlu 3ja mílna lögsögunnar mælt frá gömlu hafnarvoginni við
Ægisgötu (Tomma-borgurum nýju) og þá einungis með herta hausa. Allur
akstur með gellur bannaður nema úti á Granda, frá Ellingsen út í
Örfirisey. Stjórnvöld gætu og lokað svæðum tímabundið vegna
strætisvagna og einkabílaumferðar á 17. júní og menningarnótt líkt
og gert er á flugdeginum í Kulusuk. Hraðlestir yrðu ekki leyfðar í
lögsögu hópferðabíla og yrðu að treysta á Síberíuleið Blöndals eða
jarðgöng til Akureyrar.
En sem sagt bara drög. Fjölmargt fleira kemur í hugann - úthlutun
verslunarhúsnæðis, úthlutun leiguíbúða í félagslega, ábúð
ríkisjarða, afnot bekkja á Hlemmi, skólasóknarstýring, sóknarstýring
vöruflutninga ... svo og auðvitað kvótinn í heild sinni, þó nú væri!
Þó
nú væri að ýmsir hafi ekki látið blindast af sólinni og einblínt á hinar
jákvæðu hliðar sóknardagaúthlutunar Færeyinga, á sinn hátt líkt og
lénshollir hér á
landi hafa einblínt á jákvæða þætti 1984-kerfisins - sem byggist á
aflamarksúthlutun að langmestu leyti. Þó svo nú væri að
skömmtunarkerfi fælu ekki í sér einhverja jákvæða eiginleika!
Sóknardagakerfið hvetur ekki til brottkasts en stuðlar að afar lélegri
nýtingu framleiðslutækjanna - bátanna, skipanna, fiskverkunarhúsana - og því fremur sem úthlutaðir sóknardagar eru færri á ári, allt niður í 20
daga á ári líkt og var og hét í hinni litlu sóknardagadeild íslenska
kerfisins. Þessu er þveröfugt farið með aflamarkskerfið - það hefur
hvatt stórlega til brottkasts smáfisks og víðtækrar slátrunar á bestu
mjólkurkúnum - enda er aflamarki eingöngu úthlutað eftir óveiddu magni í sjó
en ekki eftir verðmætasamsetningu landaðs afla - á hinn bóginn
nýtir aflamarkskerfið vel framleiðslutækin.
Kommúnistar þjóðnýttu auðlindir og framleiðslutæki með þeim rökum að
eigendur þeirra ættu ekkert tilkall til eignanna, því þeir hefðu
ekki unnið til þeirra, þó í fjölmörgum tilfellum væru "rökin"
einungis byggð á trúarjátningu án tillits til hefðbundins
eignaréttar eða þess viðhorfs að eignarhald geti táknað rétt til
umsjónar og stýringar fjár - fasteigna, tækja, auðlinda - án þess að í
því felist réttur til að fara með eignir að vild, alls án tillits
til samfélagsins. Þeir eignamenn sem á hinn bóginn höfðu
farið hvað
verst með fé og eignir - og með mannfólk og iðulega bundið það
átthagafjötrum - þeir kölluðu ósköpin yfir alla.
Bræðralagið á bak við 1984-kerfið á fór á
sinn hátt líkt að. Það tók ekkert tillit til hefðbundins
eignarréttar. Með meirihluta Alþingis á bak við sig taldi
bræðralagið sig hafa rétt til að fara með eignir þjóðarinnar að
vild, alls án tillits til þorra samfélagsins. Þjóðin var
svipt þúsaldargömlum rétti til að nýta eign sína, fiskimiðin, en
allur rétturinn skammtaður þeim íslenskum bátum og skipum (líkt og væru
lögaðilar!) sem fiskað höfðu hér við land á einhverjum allra síðustu
misserunum fyrir réttindasviptinguna. Hafa skömmtunarmiðar kerfisins
- fiskígildin - síðan gengið kaupum og sölum dýrum dómum undanfarin
tuttugu ár, líkt og líta beri á sem séreign útvegsgæðinga, engu
líkara en eiganda alls fiskjarins, sem allt kerfið snýst um, sé
hvergi að finna.
Svipaður háttur var hafður á í Færeyjum - nema að í stað réttar til
veiða á aflamagni var réttur til veiðidaga stýfður úr hnefa til
handa
þarlendum útvöldum. Í báðum ríkjunum var aðferðin ósköp svipuð og við
eignaupptöku í hinum ýmsu ríkjum kommúnista - að einfaldlega var
farið kringum lögin. Þar voru eignamenn
sjaldnast beinlínis afskráðir fyrir eignum sínum heldur voru knúðir til að leggja upp laupana með alls kyns lögum
og ólögum sem voru
einkafyrirtækjum mjög í óvil en ríkisfyrirtækjum og samvinnufélögum
í vil. Munurinn er sá einn að nú á tímum er öfugt að farið - að
almenningseign er færð einstaklingum í hendur, og að sjálfsögðu bótalaust.
Handhöfum kvótaréttar er því mikið í mun að svo sé skipað í æðstu
stöður dómstóla að til þess arna veljist dómarar virkilega þeim að skapi,
vogi sér einhver að hrófla við kerfinu.
Austantjalds réði skipan dómstóla ekki síst úrslitum um vöxt og
viðgang lagaleppaðra kerfa. Slíkt hið sama þá skipti sköpum
fógetaskipan á fornari tíð þegar almenningum var úthlutað til aðals
- í orði kveðnu að launum fyrir varnir léna en á borði fyrir lævi
blandna konungshollustu fyrst og fremst, og þar á ofan gengu gjarnan
hrossakaupin kóngsa og ríkja á milli, líkt og almenningur væri ekki
til.
Þjóðirnar eiga þó enn möguleika á að brjóta niður
hið nýja lénsskipulag og setja lög er tækju mið af mannréttindum en ekki aðalsréttindum. Það
er svo vel gerlegt að nýta
auðlindir að siðaðra manna hætti, hvort sem er á landi eða sjó -
vilji er allt sem þarf. Allir sem svo kjósa, nýliðar sem aðrir,
eiga að geta búið jafnt sem verslað jafnt sem fiskað fyrir eðlilegt endurgjald
af afnotum eigna, eftir því sem kaupin gerast á eyrinni, en ekki fyrir
laga-handafli, og þá að sjálfsögðu að endurgjaldið renni til
réttborinna eigenda afnotaréttarins - en ekki til einhvers herragarðsríkis
sjálfskipaðra aðalsmanna í þjóðríkinu.
Veiðigjald á alla fiskistofna væri mjög einfalt í útfærslu og myndi
leysa fiskveiðistjórnun úr viðjum skriffinnsku - og
ekki síst sjálfan sjávarútveginn. Handhafar 1984-kvótaréttarins myndu fá 9 ára
aðlögunartíma í formi afsláttar, en ný lög tækju ekki gildi fyrr en
að þremur árum liðnum frá samþykkt þeirra. Aðlögunartími væri því í
raun 12 ár. Eigendur kvótaréttar fengju því yfrinn tíma til að
afskrifa "réttinn".
Lögin fælu í sér skyldu til að selja allan fisk á opnum markaði frá
þeim tíma er lögin tækju gildi, sem sagt að þremur árum liðnum frá
samþykkt þeirra. - Athuga ber að einungis lítill hluti fiskjar færi
inn á markaðsgólf, a.m.k. stærri farmar væru að öllu jöfnu seldir í
hafi eða í höfn gegnum tölvukerfi markaðanna, svo sem tíðkast hefur
lengi um fiskmarkaðssölur á margvíslegan máta.
Með gildistöku laganna yrði öllum frjálst að veiða, að uppfylltum
venjulegum skilyrðum um búnað og ástand fiskiskipa og að sjálfsögðu
að tilliti teknu til reglna um veiðisvæði og veiðarfæri.
En veiðigjald væri lagt á allan afla er kæmi á land, burtséð frá stærð
báta og skipa, burtséð frá veiðarfærum - slík tæknileg mál væru
aðskilin frá hinum viðskiptalegu - en kvótaréttarhafar fengju
90% afslátt á fyrsta ári eftir gildistöku laga, 80% á öðru, 70% á þriðja
ári og þannig koll af kolli þar til afslátturinn yrði felldur niður,
yrði sem sagt 10% á níunda ári frá gildistöku, að hann svo félli
alveg niður (þá sem sé að alls 12 árum liðnum frá samþykkt laga).
Veiðigjald tæki mið af framboði og eftirspurn á hverjum tíma, líkt
og gengi verðbréfa á sinn hátt sveiflast eða leiga fyrir afnot eigna
af margvíslegu tagi. Gjaldið væri reiknað sem breytilegt hlutfall af
öllum sölum, mishátt eftir fisktegundum og fiskstærðum. Gjald
fiskmarkaðanna, sölulaun og umþóttunargjald, yfirleitt fáein
prósent, væri alls óháð veiðigjaldinu - gjöldin væru einungis
reiknuð á sama tíma sem tveir frádráttarliðir frá samþykktu
kauptilboði fiskkaupenda, í stað fiskmarkaðsgjaldsins eins nú.
Framboð af hverri fisktegund réðist af mati fiskifræðinga og
ákvörðun fiskveiðistjórnunarinnar á hverjum tíma. Eftirspurn réðist
af áhuga útvegsmanna á að veiða hinar ýmsu fisktegundir (og ýmsu
stærðir) á hverjum tíma. Hvort miðað væri við daggengi eða vikugengi
veiðigjalds eða nákvæmlega hvaða háttur væri hafður á, væri einungis
tæknileg spurning um útfærslu í framkvæmd.
Ásókn í fisk væri með öðrum orðum stýrt með veiðigjaldi, breytilegu
frá degi til dags eða viku til viku (eða hver sem útfærslan
nákvæmlega væri). Gjaldið væri þá því lægra sem tegund væri
vannýttari en því hærra sem ásókn væri meiri. Gjaldið gæti því
sveiflast frá því að vera jafnvel minna en ekkert upp í talsvert -
allt eftir framboði (ákvörðun fiskveiðistjórnar) og eftirspurn
(ásókn útvegsmanna). Reiknilíkan þessu til grundvallar væri á margan
hátt hliðstætt reiknilíkönum verðbréfastofa og verðbréfamarkaða og
myndi með tímanum vera þróað í samræmi við gefna reynslu.
Dræm veiði myndi almennt hafa áhrif til lækkunar veiðigjalds,
jafnvel svo að það félli alveg niður um tíma, en mikil tímabundin
veiði - t.d. svo að fiskveiðikúrva stefndi í veiði umfram áætlun eða
yfir meðallag viðmiðunarkúrvu - myndi hafa áhrif til hækkunar
gjalds. Á sama hátt myndi gjald vera breytilegt eftir stærðum -
óæskileg sókn t.d. í smáþorsk myndi valda hækkun veiðigjalds af
smáþorski, og á líkan hátt væri sókn stýrt í stóran fisk með misháu
eða mislágu gjaldi, allt eftir mati fiskifræðinga og
fiskveiðistjórnunarinnar á hverjum tíma. Aflabresti sökum
vandfundinna stofna, líkt og nú iðulega hendir á
loðnuvertíð, kynni að vera svarað með negatívu veiðigjaldi
um tíma, þ.e.a.s seljendur (útvegsmenn og sjómenn) fengju greidda
hvetjandi markaðs-uppbót í stað veiðigjalds-álags, að því tilskyldu
auðvitað að ástand fiskistofns væri almennt talið gott en stofninn t.d.
mjög dreifður eða einhvers staðar týndur í hafinu (og sjómenn gætu
þá gantast sín í milli með uppbótina sem fundarlaun).
Langstærsti hluti skulda sjávarútvegsfyrirtækjanna er kominn til
vegna kaupa á kvótarétti, enda hefur nú stærsti hluti úthlutaðs
kvótaréttar 1984 verið seldur öðrum en upphaflega fengu.
Aðlögunartími handhafa réttarins væri því vitaskuld ætlaður til að
koma á móti útgjöldum vegna kaupanna, að handhöfum gæfist yfrið færi
á að afskrifa verðmæti réttarins í sínum bókum.
Útvegurinn myndi aldrei greiða meira fyrir afnot auðlindar en
eðlilegt þol útvegsins leyfir, og hefur útvegurinn þó afborið að
greiða vexti og afskriftir af margföldum kvótakaupum á síðastliðnum
20 árum. Á aðlögunartímanum væru það fyrst og fremst bankarnir sem
misstu spón úr aski sínum og yrðu að leita á önnur mið, en
vaxtagreiðslurnar gengju þá til réttborins eiganda alls fiskikvóta -
til þjóðarinnar - líkt og leigjendur húsnæðis, bíla, reiðhjóla,
verkfæra, búfjár komast ekki hjá að greiða eðlilegt endurgjald fyrir
afnot eignar, og sem yfirleitt er metið samkvæmt lögmáli framboðs og
eftirspurnar - NB! metið af eigendum en annars aldrei af
bönkum nema um sé að ræða hreina útleigu bankafjár! Breytir þá engu
hvort leiga er kölluð leiga - eða kölluð vextir og afskriftir af
fjármagni. Á hinn bóginn, svo lengi sem fiskistofnum er viðhaldið og
sjómenn og útvegsmenn ganga sómasamlega um auðlindina, þá mun
veiðigjald aldrei nema meiru en sem nemur eðlilegum vöxtum stofnfjár
- m.ö.o. í samræmi við hag útvegsins á hverjum tíma. M.ö.o.
afskriftir reiknuðust tæpast - svo lengi sem stofnum er viðhaldið.
Hinir jákvæðu þættir 1984-kerfisins eru óumdeilanlegir. En
neikvæðasti þátturinn - eignaupptakan mikla - mun fylgja því eins og
draugur svo lengi sem kerfið lafir, svo lengi sem vofan lifir með
þjóðinni, svo lengi sem þjóðin fær ekki réttmætt endurgjald -
eðlilega reiknaða vexti - af 500 milljarða stofnfjárinneign sinni í
fiskibankanum (gróft reiknað á smásölugengi dagsins í dag).
Eða því skyldi stóri bróðir fá að taka sér gull í Þjóðbankanum án
þess að greiða réttbornum eigendum fyrir það?
Af því þar liggur gullið?
|