Strandbyggðin - hafnarhverfin

1. Samfelld hugmynd að byggð (apríl 2004)

Skipulag byggðar frá frá Granda og Ánanaustum austur á móts við Sólfar Jóns Gunnars við Sæbraut. Á hinn bóginn frá gamla Vesturbæ og gamla Miðbæ norður um höfn, svo og norður fyrir Sæbraut og Kolbeinshaus.

Beita skrunborða - eða birta uppdrátt í fyllri mynd

Uppdráttur felur í sér tillögur að hugmyndalegri afstöðu - fremur en útliti

Gert er ráð fyrir verulegri uppbyggingu á svæðinu í kringum væntanlegt ráðstefnu- og tónlistarhús, þar á meðal hótelbyggingum og banka, að listamiðstöð og Listaháskóli rísi svo og verslunarmiðstöð. Fiskmarkaðurinn verði rekinn áfram í svipaðri mynd og byggt upp austanvert með höfninni með hliðsjón af hafnsækinni starfsemi, þá að ný landfylling verði mótuð milli Ingólfsgarðs og Sæbrautar, meðal annars viðlegukantur fyrir skemmtiferðaskip og kví fyrir skútur og snekkjur. Vestanvert með höfninni, framundan gamla slippnum, milli Daníels-slipps og Ægisgarðs, er miðað við að höfnin verði aukin og endurbætt með nýjum bryggjum og margvíslegri starfsemi í tengslum við höfnina.

Fletta - birta í glugga:   Bakkavör - Mýrartorg   Slipphús - Ægishöfn   Geirstorg - Hafnartorg   Hafnartorg - Geirsgata   Hólmatorg - Strætóstöð   Hólmgarðar - 17. júní torg   Brekkukot - Jökulsbúð   Listaháskóli - Battaríið   Fjallkirkjan - Klausturbyggð   Viðeyjartorg - Lystihöfn   Sæbraut - Sólfar

Hugmyndin miðar að talsvert aukinni íbúðabyggð - í Vesturbæ á Slippfélagslóð og sunnan Daníels-slipps, svo og á milli Geirsgötu og Grófarbakka, og á hinn bóginn að rísi ný byggð norður af gamla Skuggahverfi og Stjórnarráðsreit. Þá verði torg myndað fyrir norðan Hafnarhús og annað undir rótum Arnarhóls, svo og eitt minna torg í tengslum við Listaháskóla, listamiðstöð og ráðstefnu- og tónlistarhús.

Birta uppdrátt í stærri mynd (490 kb) - eða í fyllri mynd með textaskýringum (1020 kb)

Uppdrættir fela í sér tillögur að hugmyndalegri afstöðu - fremur en útliti

Þétt byggð og há en með skjólsælum sólskinsreitum, ásamt opnari útivistarsvæðum - eða dreifð byggð, lág og sólrík en afar næðingssöm. Þar á milli liggur valið - og sporin stutt eða löng. Hverju á að fórna og fyrir hvaða uppskeru? 

Tillögurnar sýna dæmi um mögulega landnýtingu þar sem all nokkuð er lagt upp úr þéttri byggð og all hárri á köflum. Tækist vel til með vindbrotshönnun og ásýnd bygginga, að sólskinsblettahönnun ógleymdri, væru fjöllin og flóinn þrátt fyrir allt enn á sínum stað, en undir margvíslegum nýjum sjónarhornum af svölum, úr gluggum og úr turnum.

Horft yfir Slippfélagslóðina og austur að Hafnartorgi. Mishá íbúðabyggð á syðri hluta slipplóðarinnar en á milli Daníels-slipps og Ægisgarðs kæmi aukin hafnaraðstaða, Ægishöfn. Að sunnanverðu við Slippfélagshúsið þjónaði Mýrargata sem íbúðagata án gegnumumferðar. Ný gata, Smiðjugata, lægi um slipplóðina, sunnan nýbyggðarinnar, í beinu framhaldi af Tryggvagötu, sem tengdist Geirsgötu við nýtt torg, Geirstorg, en þar fyrir austan opnaðist Hafnartorg.   Engin regla í mannlífi segir að íbúðabyggð geti ekki þrifist vel í nánd við atvinnulífið. Eða því fái þeir ekki að kjósa svo sem vilji - að búa í nálægð við fjölbreytt athafnalíf, líkt og við gömlu höfnina?

Með prófun skipulagsmódela í vindhermum má leitast við að finna æskilegustu lögun bygginga gagnvart vindi, að hafi sem jákvæðust áhrif í þá veru að brjóti upp vind, sérstaklega norðanvindinn, en honum fylgir jafnan sólríkt veður hér á þessum slóðum. Á sumrin er hann gjarnan norðvestlægur í mynd hafgolu sem getur orðið all stríð á köflum, en á veturna yfirleitt norðan- og norðaustanstæðari, steypir sér þá ofan af Esjunni eða liggur í köldum streng út Hvalfjörð, með Kjalarnesi.

Meginstoðir fjölskrúðugra borgarkjarna eru íbúarnir á svæðinu, og því fremur sem miðborgir eiga í hlut. Það eru þeir sem móta svipinn og miðborgarandann frá degi til dags - séu íbúar næsta fáir er viðbúið að andi doða og drunga svífi yfir vötnunum á milli þess sem straumurinn liggur í bæinn, og kann þá iðulega að líða langt á milli fallaskipta, jafnvel æði langt.

Eigi miðborg að vera lífvænleg í þessum skilningi vegur þungt að hún sé skjólgóð og bjóði upp á aðlaðandi og fjölbreytt umhverfi og sé þá ekki hrjáð af umferðarþunga og niði, en leiðir um hana engu að síður greiðar og allar aðkomuleiðir skjótfarnar. Með öðrum orðum, að miðborginni sé ekki gert lægra undir höfði í þessum efnum en öðrum íbúða- og atvinnubyggðum borgar.

Borgarbókasafnið og Hafnarhúsið fyrir miðri mynd, norðan Tryggvagötu. Geirsgata og Hafnartorg þar fyrir handan, en vestar og fjær íbúðir, e.t.v. þjónustuíbúðir aldraðra. Þeim megin, fyrir miðri Geirsgötu, er hálf-yfirbyggður munni lágstokks, er liggur undir torginu, en samsíða Tollstöðinni bygging sem rís yfir munnann að austanverðu. Byggingar meðfram Miðbakka gætu verið hótel.   Miðað er við að bílastæðið á bak við Kaffi Reykjavík yrði grafið út og gert að bílakjallara en gamalt hús, e.t.v. ofan úr Árbæ, sett þar niður (sem áður hafa komið fram áþekkar hugmyndir um), en húsið ásamt stéttinni fyrir framan gæti verið í beinum tengslum við Listasafn Reykjavíkur í Hafnarhúsinu.

Mestu máli skiptir að borgarbúar geti almennt átt nokkuð frjálst val um það byggðarmynstur sem það kýs sér, hvort kjósi sér þéttan borgarkjarna með margbreytilega möguleika innan seilingar eða á hinn bóginn dreifbýlli borgarbyggð með rúmgóðum görðum og stórum útivistarsvæðum í nánd.

Því haganlegar sem þéttur borgarkjarni er samansettur, hvort sem varðar búsetu, atvinnu eða afþreyingu, inni við eða úti í fallegu umhverfi, því frekar ætti kjarninn að laða að sér fjölskrúðugt mannlíf - og heilbrigðara eftir því sem fleira er í góðu göngufæri án trafala af völdum umferðar og gnýs.

Þá skyldi hafa hugfast gildi nálægðarinnar við sjóinn og höfnina, sem fyrir fjölmörgum vegur þyngra en hafgolan sem inn flóann leggur á stundum svo og sjávarrokið þegar þannig viðrar á veturna. Eftirspurn eftir húsnæði við Skúlagötu bendir eindregið til að verulegur áhugi sé fyrir húsnæði á þessum slóðum, og síst skyldi Lystihöfnin, sem hér er gert ráð fyrir, draga úr eftirspurn, enda miðað við að a.m.k. hluti hafnarinnar verði opinn öllum almenningi ekki síður en snekkjueigendum. Og margt fólk beinlínis æskir þess að búa í nálægð við athafnalíf líkt og við gömlu höfnina, sem hér er gengið út frá að verði ekki síður líflegt er fram í sækir.

Sjálfsagt er að reikna með að efstu hæðir hæstu turna væru a.m.k. sumir opnir öllum almenningi, þar sem gæti verið ýmiss konar afþreying, veitingar og þjónusta í boði, í nánum tengslum við sjóndeildarhringinn út yfir alla borg og flóann og fjöllinn. Kúplarnir á turnhýsunum, sem hér eru sýndir á uppdráttum, eru m.a. til marks um hagnýtingu í þá veru.

Í barnvænasta hluta Reykjavíkur, Grafarvogi, eru einhleypir einungis um þriðjungur íbúanna, en í miðborginni hlutfallslega helmingi fleiri, eða um sex af hverjum tíu. Það er skýr vísbending um þörf á litlum íbúðum og haganlega gerðum, sem búsetumynstur í miðborgum erlendis undirstrikar enn frekar. Víðast hvar er langstærsti hluti miðborgarbúa einhleypir og barnlaust sambúðarfólk eða börnin fá. Það er því eðlilegt að megináhersla sé lögð á háreist hús, meðfram vegna þess hve miðborgarlandið er dýrt og enn fremur til að ná fram þeim þéttleika byggðar sem miðbær krefst, að sé líflegur frá degi til dags en ekki einungis iðandi af lífi þegar straumurinn liggur í bæinn á tyllidögum. Engu að síður býður góð miðborg upp á barnvænt umhverfi með leikvöllum og görðum, en ekki síst með því að hafa hömlur á umferð ökutækja, að greina skýrt hraðfara umferð og gegnumumferð frá rólegri umferð innan hverfanna.

Birta allan uppdrátt í stærri mynd (490 kb) - eða í fyllri mynd með textaskýringum (1020 kb)

Uppdrættir fela í sér tillögur að hugmyndalegri afstöðu - fremur en útliti

Væri gerlegt að bægja gegnumumferð að mestu frá hverfinu norðaustur af Seðlabanka og norðvestur af Arnarhóli og tengja það gamla miðbænum þannig að myndaði sem næst eina órofa heild – án óhóflegrar umferðar, án óhóflegs framkvæmdakostnaðar við skipulag? Með öðrum, að öll hraðfara gegnumumferð færi um mjógöng og lágstokk þar sem hámarkshraði gæti verið 45 til 60 km/klst, eftir aðstæðum. 30 km hraðamörk væru þá eðlileg á öllum götum ofanjarðar og engum til trafala. Um allt hverfið væru greiðar leiðir og hættulausar fyrir gangandi vegfarendur og gönguleiðir inn í hverfið hvergi rofnar af þungri bílaumferð.

Akstursleiðir um þetta nýja hverfi – sem e.t.v. mætti nefna Bugtina eftir Bugtinni, Flóanum, Faxaflóa – myndu dreifðast nokkuð jafnt, samkvæmt þessum skipulagsdrögum, og stutt að fara hvort sem komið væri úr austri af Sæbraut eða úr vestri af Geirsgötu eða sunnan af Lækjargötu ellegar niður Ingólfsstræti. Gönguleiðir lægju alls staðar beint við, hvort sem væri vestan að eða úr gamla miðbænum eða um Arnarhól ellegar Kolbeinssund - götusund sem gert er ráð fyrir að yrði lagt frá Sölvhólsgötu gegnum svonefndan Stjórnarráðsreit, meðfram austurgafli gamla útvarpshússins, að tengdist hverfinu á þeim slóðum þar sem Kolbeinshaus liggur nú undir. Myndi sú leið opna greiða og nokkuð skjólsæla leið, ekki síst fyrir gangandi vegfarendur, upp úr austanverðri Bugtinni, í átt að Skuggasundi, Þjóðleikhúsi og grennd.

Gengið er út frá að skiptistöð Strætó verði áfram á sama stað, en "Nýja húsið" við Lækjartorg, sem m.a. hýsir biðstöðina, verði endurgert og fengið margvíslegt hlutverk og gjarnan nýtt nafn, t.d. Lækjarbúð. Og væri ekki gamla Zimsen-búðin þá kjörin til að þjóna sem bílstjórabúð, jafnt fyrir strætisvagnastjóra sem leigubílstjóra? Auk almennra gönguleiða inn í Bugtina væri jafnframt leið frá Lækjartorgi um göngubrú yfir Faxabugt að 17. júní torgi, útihátíðasvæði, sem nýta mætti sem bílastæði virka daga, auk þess sem þar væri útileikhúsið Jökulsbúð (nánar lýst í þættinum um Framkvæmd og kostnaðarmat). Þá væri farið upp skábraut með Nýja húsi endurgerðu, sem jafnframt tengdist svölum á húsinu er sneru að Lækjartorgi. Svalirnar nýttust annars vegar sem hljómsveitar- og ræðupallur, hins vegar sem hluti kaffishúss sem hefði opið út á svalirnar á góðviðrisdögum.

Sjálfgefið er að væntanleg tónlistar- og ráðstefnumiðstöð myndi þungamiðju Bugtarinnar. Er lagt til að miðstöðin fengi nafnið Hólmgarðar, með margvíslegri tilvísun til sögu Reykjavíkur og íslenskra bókmennta. Skipulagið miðar að því að marka miðstöðinni sem nánust tengsl við gamla miðbæinn, jafnframt innri tengslum við íbúðabyggðina í austurhluta hverfisins. Fullt tillit er tekið til þeirrar stefnu sem mörkuð hefur verið, að tónlistar- og ráðstefnumiðstöðinni fylgi víðtæk hótel- og ferðþjónusta (svo sem nánar er lýst á uppdrætti, sem og öðru, í fyllri mynd með textaskýringum). Þá er gerð tillaga um og tekið undir áður fram komnar hugmyndir, í því augnamiði að auka enn fjölbreytni hverfisins og að nýta kosti þess sem best, að hér verði einnig aðsetur Listaháskólans með öllum þeim margvíslegu möguleikum sem þá opnuðust með tengslum skólans við tónlistar- og ráðstefnumiðstöðina. Skólinn væri mjög vel í sveit settur með tilliti til alls hins skapandi umhverfis, hvort sem horft er til borgarinnar og miðbæjarins, með öllum sínum innviðum, eða til ytri sjóndeildar- og fjallahrings. Ætti skólinn tvímælalaust að geta orðið lyftistöng fyrir miðbæinn, ekki síður en tónlistar- og ráðstefnumiðstöðin.

Við Kalkofnsveg, á milli Seðlabanka og Listaháskóla, er gert ráð fyrir verslunarmiðstöð sem drægi nafn af gamla Battaríinu (hvar Seðlabankinn nú stendur - og reyndar spurning hvort hverfið allt ætti ekki að bera það nafn fremur en Bugtin eða hvað annað kæmi til álita). Greiðar aðkomuleiðir væru annars vegar frá neðanjarðar-hringtorgi undir 17. júní torgi (hvoru tveggju lýst nánar í þættinum um Framkvæmd og kostnaðarmat) og hins vegar af Kalkofnsvegi. Auk bílageymslu undir allri miðstöðinni þá væri sjálfgefið að samnýta bílageymslur Seðlabankans, sem tengja mætti Víkurgöngum og á hinn bóginn með neðanjarðar-fólkfæribandi undir Kalkofnsvegi, milli bílageymslunnar og miðstöðvarinnar. En flestir háannatímar verslunarmiðstöðvarinnar, á föstudagssíðdegjum og um helgar, féllu utan opnunartíma bankans. Á samsvarandi hátt er miðað við að bílageymslur undir byggingum á svæðinu væru almennt samnýttar. Þannig myndi t.d. bílageymsla undir Listaháskóla, á milli Battarísins og Hólmgarða, jafnt nýtast verslunarmiðstöðinni sem tónlistar- og ráðstefnuhúsinu, en skólanum annars dags daglega. (Um bílageymslur og tengsl þeirra við almenna umferð er nánar fjallað í þættinum um Skipan umferðar, m.a. á uppdrætti.)

Ekkert ætti að vera því til fyrirstöðu að höfnin verði starfrækt áfram í svipaðri mynd og verið hefur. Hver sem endanleg mynd tónlistar- og ráðstefnumiðstöðvar annars verður, er gert ráð fyrir því að fiskmarkaður og löndunarþjónusta verði áfram á sínum stað, en á hinn bóginn að starfsemi Bugtar megin í húsinu verði öll önnur en nú og taki fullt mið af annars breyttu hlutverki hverfisins. Eðlilega verður að skilja algjörlega á milli og gera sérstakar kröfur til markaðarins um eld- og öryggisvarnir og til umgengni á athafnasvæðinu úti, á Austurbaka, svo sjálfsagt sem það ætti að vera. Með því skyggni væri byggt yfir markaðsmóttökuna mætti skilja enn betur á milli. Fiskangan ætti ekki að vera áhyggjuefni, síst nú á tímum þegar það heyrir sögunni til að fiski sé ekki landað ferskum. Jafnvel þó svo vindátt bæri smá angan stöku sinnum um svæðið, þá væri það einfaldlega hrein peningalykt, sem engum væri óhollt að minnti sig á upptök og rætur alls fjármagnsins sem þó undir öllu stendur.

Birta allan uppdrátt í stærri mynd (490 kb) - eða í fyllri mynd með textaskýringum (1020 kb)

Uppdrættir fela í sér tillögur að hugmyndalegri afstöðu - fremur en útliti

Á íbúðabyggð heima í grennd við athafnalíf - og þá lífið við höfnina svo sem hér á gömlu Slippfélagslóðinni, upp af nýju hafnarsvæði, Ægishöfn, og meðfram smábátalegunni og Grófarbakka og Miðbakka? Með öðrum orðum, hvort þeir séu til sem myndu æskja þess að búa á slíkum stöðum? Eða er það hlutverk borgaryfirvalda að skilja að hinn almenna borgarbúa og almenna verkmenningu - skilja að fullu á milli verkmenningar og menningarneyslu?

Eða því fái þeir ekki að kjósa svo sem vilji - að búa í nálægð við fjölbreytt athafnalíf, líkt og við gömlu höfnina? Eða kynni slíkt fólk að fyrirfinnast, hvort sem væri einhleypt eða í sambúð eða barnafólk, að kysi svo? Eða kynnu þeir að fyrirfinnast sem jafnvel kysu að geta átt sér ofurlítið val um hvar ala skyldi manninn ellidagana, í þessu skjólinu eða hinu?

Hér er einungis gert ráð fyrir fáeinum byggingareitum þar sem þessa væri kostur - þeir sem á hinn bóginn ekki kysu svo, hefðu eftir sem áður úr aragrúa möguleika að velja, víðsvegar á höfuðborgarsvæðinu, að ekki væri hætta á að verkin talandi og verkamenn ónáðuðu hlustir, að athafnir bæru fyrir sjónir, jafnvel peningalykt fyrir vitin.

Því lengra sem er gengið fram í þeim efnum að einangra hinar ýmsu starfsgreinar og stéttir þjóðfélagsins frá annarri, því meiri hætta er á að skilningsleysi fari enn og sífellt vaxandi þjóðfélagshópa á milli, með öllum þeim illþefjandi fylgifiskum sem þá eru gjarnan samfara.