Rómanza: umhverfi og byggð > Brautir og bæjarleiðir

Um árabil hafa verið skiptar skoðanir um legu frumáfanga Sundabrautar á kaflanum innan úr Sundum yfir Elliðaárvog að Gufuneshöfða. Valið virðist nú standa fyrst og fremst milli tveggja meginkosta, innri leiðar um manngerða eyju á miðjum voginum eða ytri leiðar um hábrú. Báðar leiðir byggjast á fjórbreiðri braut með verulega miklum umferðarmannvirkjum, stokkum og brúm vegna tengsla við Sæbraut.

Það er mikill galli við báðar lausnirnar hve umferðin kæmi af miklum þunga inn á Sæbraut, sérstaklega þegar fram í sækti og umferð tæki að aukast til muna, gangi umferðarspár eftir. Þá væri arðsemi fjármagns fremur lítil fyrstu árin á meðan talsvert vantaði á að akreinarnar fjórar væru vel nýttar. Röskun á umhverfi vegna einnar slíkrar afar umfangsmikillar tengingar væri líka mjög mikil.

Tveir helstu valkostir um fjórbreiða leið. Heimild: Skýrsla Línuhönnunar: Sundabraut, 1. áfángi. Mat á umhverfisáhrifum.

Það er því spurning hvort ekki væri skynsamlegra að vinna verkið í áföngum og þá á lengri tíma, og miða þá heldur við tvær tvíbreiðar brautir yfir voginn með samsvarandi dreifðara umferðarálagi.

Annars vegar væri innri leiðin lögð og þá að mestu leyti sem einföld tvístefna. Eftir sem áður tæki hönnun mið af fullra fjögra akreina breidd, vegna hugsanlegrar breikkunar síðar meir. Leiðin lægi þá um ein tveggja akreina göng gegnum Gufuneshöfða og á tveggja akreina brúm og fyllingum, í stað fjögra akreina, yfir voginn að Gelgjutanga – en í stað þess að stefna upp á land inn á Kleppsmýrarveg, svo sem áætlanir annars gera ráð fyrir, þá myndi meginbrautin sveigja suður yfir vesturál Elliðaáa og inn með Háubökkum, hvar hún síðan greindist í fjórbreiða braut á síðasta kaflanum á móts við Knarrarvog og enda Súðarvogs, að hún loks tengdist Vesturlandsvegi-Reykjanesbraut með hringtorgi er kæmi að nokkru leyti í stað núverandi slaufutenginga á gatnamótunum, auk þess sem gerð væri einföld tenging upp af ströndinni við Kleppsmýrarveg.

Hins vegar væri lögð að mestu leyti einföld tvístefnuleið um tvíbreiða hábrú yfir mynni Elliðaárvogs, í stað fjórbreiðrar svo sem annars hefur verið miðað við, frá Kleppsvík (á milli athafnasvæða Eimskips og Samskipa) yfir að Gufuneshöfða norðanverðum, handan vogsins.

Birta uppdrátt í fyllri mynd á gif-formi (860 kb 1600x1150px) - eða á pdf-formi (1700 kb)

Jafnframt þessum tveimur leiðum yfir voginn væri hugað að þriðja áfanganum – tengslum milli Holtagarða og Glæsibæjar um göng er lægju frá Sæbraut inn undir Langholt – Holtagöng, á svipuðum slóðum og Holtavegur liggur – í beinu framhaldi af stokki er lægi um Laugardal frá Glæsibæ inn undir Holtaveg á móts við KFUM & K og Langholtsskóla.

Í heildina tekið kynni slíkt þriggja áfanga verk, tvær að mestu leyti einfaldar tvístefnuleiðir yfir Elliðaárvog og á hinn bóginn um göng og stokk um Langholt og Laugardal, að kosta svipað og ein fjórbreið leið um hábrú og nokkru meira en ein fjórbreið eyjaleið – er tengjast myndu Sæbraut með mjög umfangsmiklum gatnamótum aðallega á einum stað – en á móti kæmi mun jafnari dreifing umferðarinnar um Sæbraut og Miklubraut, Sundahverfi og Voga, Suðurlandsbraut og Grensásveg, jafnframt því að verkið í heild væri unnið á talsvert lengri tíma eða e.t.v. á um áratug og því eðlilegt að reikna með vaxtasparnaði.

Tvær einfaldar tvístefnuleiðir. (Myndgrunnur, lítið eitt breyttur, úr skýrslu Línuhönnunar: Sundabraut, 1. áfángi. Mat á umhverfisáhrifum)

Gróflega má reikna með að kostnaður við innri leiðina yfir Elliðaárvog, þ.e.a.s. sem einfaldrar tvístefnu að mestu leyti, gæti numið um 4 milljörðum króna, þá að meðtaldri tengingu við Kleppsmýrarveg og við Sæbraut á móts við Skeiðarvog, ásamt hringtorgi við Vesturlandsveg. Þá ber að hafa í huga að inni í núverandi 7,3 milljarða króna áætlun fyrir fjórbreiða innri leið er mjög dýr stórstokkur á mótum Kleppsmýrarvegar og Sæbrautar með tilheyrandi uppkaupum lands og niðurrifi húsa, sem allt myndi sparast. Þess í stað væri farin mun ódýrari leið inn með ströndinni, allt að Vesturlandsvegi, án þess að hrófla þyrfti við neinum byggingum, að lokakafli leiðarinnar tengdist síðan sem fjórbreið braut gatnamótum Reykjanesbrautar-Sæbrautar og Miklubrautar-Vesturlandsvegar með hinu stóra hringtorgi.

Hringtorgið lægi annars vegar í stokki undir Miklubraut-Vesturlandsveg, hins vegar á brú. Gert er ráð fyrir að núverandi slaufa fyrir beygjustrauma sunnan af Reykjanesbraut í Miklubraut vestur héldist óbreytt, enda trúlega umferðarþyngsta beygjan, þá t.d. sem sérleið ætluð vöru- og þungaflutningabílum, auk strætó á annatímum og e.t.v. hluta umframumferðar, en almenn umferð færi annars öllu jöfnu upp rampann af Reykjanesbr. og um hringtorgið inn á Miklubraut.

Ætla má að þessi einfalda tvístefnuleið yfir Elliðaárvog myndi anna allri umferð fyrstu árin að framkvæmdum loknum, eða að minnsta kosti svo lengi sem ekki væri komin tenging um Sundabraut alla leið upp á Kjalarnes og nýbyggð í Gufunesi væri enn skammt á veg komin.

Þegar tímabært þætti umferðarálags vegna væri síðan ráðist í gerð tvíbreiðrar hábrúar, sem gróft á litið kynni að kosta um 6,8 milljarða króna, eða um eða innan við 60% af 11,6 milljörðunum sem annars er talið að fjórbreið hábrúarleið gæti kostað. Er þá miðað við all nokkuð umfangsminni mislæg gatnamót við Sæbraut og Holtaveg en annars er reiknað með, enda myndi innri leiðin anna drjúgum hluta umferðar um Elliðaárvog sem ella færi um þennan kafla Sæbrautar, allt suður að Vesturlandsvegi, væri hábrú eina leiðin yfir voginn.

Meðfram gerð hábrúar eða að smíði hennar lokinni yrði svo ráðist í gerð Holtaganga – um 600 metra leið um lágstokk og lággöng, einfalda tvístefnuleið um Laugardal og Langholt, milli Glæsibæjar og Sæbrautar. Þessi ganga- og stokkaleið væri hönnuð fyrir ökutæki um og innan við 2,3 m á hæð, en innan þeirra marka rúmast um 95 af hundraði allra bifreiða. Lofthæð væri þó hvergi minni en 2,7 m, að teknu tilliti til öryggisbifreiða. Má reikna með að Holtagöng slíkrar gerðar gætu kostað um 0,7 milljarða króna, eða rétt um rúman helming af kostnaði við samsvarandi ganga-stokkaleið fyrir öll ökutæki – auk þess sem þau væru til mikilla muna viðráðanlegri í öllu umhverfislegu tilliti. (sjá nánar um lággöng og lágstokka í kafla 2)

Þannig gæti heildarkostnaður við allar ofangreindar framkvæmdir numið um 11,5 milljörðum króna, gróft á litið – þá þar af um 4 milljarðar vegna innri leiðar og gatnamóta Sæbrautar og Kleppsmýrarvegar, 6,8 milljarðar vegna hábrúarleiðar ásamt gatnamótum Sæbrautar og Holtavegar, og loks 0,7 milljarðar vegna Holtaganga.

Þetta væri svipuð upphæð og annars er reiknað með að fjórbreið hábrúarleið gæti kostað ein og sér, sem er áætlað að gæti numið um 11,6 milljörðum króna og tekið allt að 5 ár að ljúka, að meðtöldum tíma er færi í undirbúning og hönnun.

Hönnunar- og framkvæmda-tími hvers áfanga (árabil)	Fjárhagsstaða samanborið við fjórbreiða hábrú. – Eftirstöðvar og vaxtasparnaður (milljarðar kr.)	Háubakkaleið ("eyjaleið") – einföld tvístefna inn úr Elliðaárvogi (milljarðar kr.)	Hábrú – einföld tvístefna er lægi um Kleppsvík yfir að Gufuneshöfða (milljarðar kr.)	Stokkur, göng – einföld tvístefna milli Holtagarða og Glæsibæjar (milljarðar kr.)
2005-2008	11,6	- 4,0
2009-2013	7,6 + 0,8 = 8,4		- 6,8
2014-2015	1,6 + 0,2 = 1,8			- 0,7
Eftirstöðvar:	1,1

Útlagt fjármagn á einum áratug vegna allra framkvæmda væri 11,5 milljarðar króna en nýttur vaxtasparnaðar gæti legið nærri einum milljarði króna samanborið við fjórbreiða hábrúarleið er annars væri unnin á fimm árum. Raunkostnaður á alls tíu árum, útlagt fé að frádregnum vöxtum, samanborið við fjórbreiða hábrúarleið eina, myndi því vera um 10,5 milljarðar króna, eða til jafnaðar rúmur milljarður á ári.

Að öllum framkvæmdum loknum og e.t.v. enn einum áratug síðar, eða þegar þörf krefði, mætti svo huga að breikkun innri leiðarinnar úr tveimur akreinum í fjórar, og þó e.t.v. fremur huga að þriðju leiðinni, um göng eða brú, þannig að umferð dreifðist þá um enn fleiri leggi, hverfi og gatnamót, sem væri hið ákjósanlegasta. Kæmu þá sérstaklega til álita jarðgöng frá Hallsvegi / Gufunesi að gatnamótum Sæbrautar og Kringlumýrarbrautar, nema þá þau þættu ákjósanlegri kostur en hábrú, kostnaðar vegna, og væru því sett framar í forgangsröð en brúin. Óneitanlega væri samt vel hönnuð hábrú betur til þess fallin að ljá borginni sterkan svip, svo fátæk sem hún annars er að virkilega glæsilegum mannvirkjum sem kalla mætti manngerð kennileiti – svo fáu öðru til að dreifa en Perlunni.

Mikil samþjöppun umferðar á einum gatnmótum hefur í för með sér margvíslegan vanda svo sem reynsla t.d. af gatnamótum Miklubrautar og Kringlumýrarbrautar og víðar hefur sýnt. Þó framúrakstur sé hættuminni á tvöföldum tvístefnubrautum en á einföldum þá fela þær tvöföldu, tvær akreinar fyrir hvora akstursstefnu, jafnframt í sér hvata til hraðaksturs, oft með ófyrirsjáanlegum afleiðingum þegar akreinum fækkar og svigrúm þrengist. Það gefur líka augaleið að dreift samgöngunet með mörgum leggjum tvíbreiðra brauta í stað fárra fjórbreiðra, styttir akstursvegalengdir í mörgum tilvikum þannig að umferðarálag minnkar í heild og þá að sama skapi jafnt ferðatími sem ferðakostnaður almennings – og þá slysatíðni einnig skyldi mega ætla.

Til mótvægis hættu á framúrakstri á einföldum tvístefnubrautum þarf þó að leggja sérstaka áherslu á hraðaviðvörunarbúnað til að halda meðalhraða allra ökutækja sem jöfnustum. En stytting akstursvegalengda ásamt jafnara og minna umferðarálagi á einstökum brautum og gatnamótum dregur líka úr óþoli ökumanna og þar með hættu á vanhugsuðum viðbrögðum.

Á það ber einnig að líta að næst hringtorgum og öðrum gatnamótum væru akreinar yfirleitt fleiri en ein fyrir hvora akstursstefnu þannig að ekki væri hætta á myndun flöskuhálsa. Þá væri sjálfsagt og eðlilegt að takmarka umferð stórra vöruflutningabíla um hábrúarleið, líkt og á sinn hátt það væri sjálfgefið í Holtagöngum ef sú leið væri takmörkuð við 2,3 m hámarkshæð fyrir almenna umferð.

Tvískipt leið yfir Elliðaárvog, svo sem hér hefur verið lýst, myndi valda mun minni umferðaraukn-ingu á Sæbraut milli Holtagarða og Steinahlíðar en ella myndi verða miðað við núverandi áætlanir um fjórbreiða innri leið eina og sér, er tengdist Sæbraut með stokki um Kleppsmýrarveg, eða á hinn bóginn um fjórbreiða hábrúarleið. Tengingar tvískiptrar leiðar myndu vera talsvert umfangsminni og vænni umhverfinu, enda væri umferðin hlutfallslega minni á hvorri leiðanna fyrir sig en á einni fjórbreiðri leið.

Innri leiðin yfir voginn – Háubakkaleið – myndi tengjast Vesturlandsvegi-Miklubraut / Reykjanesbraut-Sæbraut á talsvert einfaldari hátt heldur en núverandi hugmynd gerir ráð fyrir með hinum afar fyrirferðarmikla stokki milli Sæbrautar og Kleppsmýrarvegar. Í stað talsverðra uppkaupa lóða og niðurrifs húsa og stórfelldrar röskunar á öllu umhverfi allt inn í íbúðahverfin við Njörvasund og Barðavog, sem megintenging á gatnamótum Kleppsmýrarvegar og Sæbrautar myndi annars hafa í för með sér, væri alfarið sneytt hjá byggðinni en leiðin þess í stað lögð um fallegt opið umhverfi með Háubakka í góðu sjónmáli, án þess þó að skerða smábátahafnarnesið milli ála Elliðaáa sem neinu næmi, að leiðin síðan tengdist stóru hringtorgi með greiðum tengslum við megin stofnleiðir til allra átta.

Eftir sem áður myndi þó jafnframt vera einföld vegtenging á Gelgjutanga við Kleppsmýrarveg sem myndaði tengsl við Vogahverfi og Sund og Sundahöfn, ásamt Skeifu og Heimahverfi um Skeiðarvog, án þess þó að það kallaði á nein umfangsmikil umferðarmannvirki, enda væri umferð þar talsvert minni heldur en ef innri leiðin væri eina leiðin yfir voginn. Hringtorg á gatnamótum Sæbrautar við Kleppsmýrarveg og Skeiðarvog, gæti annað öllum beygjustraumum ef undir torginu lægi jafnframt einfaldur tvístefnustokkur fyrir beinlínustrauma um Sæbraut.

Á samsvarandi hátt myndi tenging ytri leiðarinnar við Sæbraut og Holtaveg vera all nokkuð einfaldari í sniðum en miðað við fjórbreiða hábrú. Umferð þar yrði talsvert minni vegna tvískiptingar leiðarinnar yfir voginn og nauðsynleg umferðarmannvirki því vera minni um sig og ekki valda eins mikilli röskun á umhverfinu og ella.

Ytri leiðin um tvíbreiða hábrú myndi greinast til beggja átta um Sæbraut, auk þess sem bein og greið leið myndaðist milli Holtagarða og Glæsibæjar um göng og stokk – Holtagöng – sem myndi draga verulega úr hættu á gegnumumferð um Holtaveg, Langholtsveg og Álfheima eða á hinn bóginn um Dalbraut og Reykjaveg yfir í Múlahverfi og Laugardal og í hin ýmsu hverfi meðfram Suðurlandsbraut. En frá hringtorgi við Glæsibæ væri greið leið til beggja átta eftir Suðurlandsbraut svo og í Laugardalinn, jafnt í garðinn sem á íþróttasvæðið, eða á hinn bóginn beint áfram eftir Grensásvegi í átt að Miklubraut. Þá ber og að hafa í huga að þessi leið um Holtagöng milli Glæsibæjar og Holtagarða myndi nýtast fjölmörgum fleirum en þeim sem ættu erindi yfir Elliðaárvog.

Myndir t.v. úr skýrslu Línuhönnunar: Sundabraut, 1. áfángi. Mat á umhverfisáhrifum.